Jak wiedza z zakresu psychologii i socjologii może być wykorzystywana w pracy zawodowej?

Tezą mojej pracy jest zakres wiedzy z psychologii i socjologii wykorzystywanej w pracy socjalnej.

Zastanowię się jakie cechy powinien posiadać i wykorzystać pracownik socjalny. Do czego zobowiązany jest by podejmować odpowiednie decyzje. Jaka cecha wyróżnia pracowników socjalnych. Jakie zalety trzeba posiadać wykonując taki zawód. Jak również na czym ma polegać taka praca.

Chciałabym zwrócić uwagę, na to, że zawód pracownika socjalnego, jest zawodem który wymaga kontaktu z drugim człowiekiem. Dlatego też uważam, że wykonując taką profesję należy dysponować odpowiednią wiedzą i mieć odpowiednie predyspozycje.

W mojej pracy skoncentruje się również, na pełnionej funkcji etyki zawodowej w pracy socjalnej.

Istotą pracy socjalnej jest kontakt z człowiekiem, a w szczególności niesienie pomocy drugiemu człowiekowi. Zawód ten wymaga zapewne czegoś więcej niż tylko przestrzegania, w ramach czynności zawodowych, zespołu norm, pochodzących „z zewnątrz”, a zatem kodeksów czy przepisów danych placówek. Pracownik socjalny zobowiązany jest podejmować działania posiadające wartość powszechnie uznawaną i cenioną. Jeśli przyjmiemy, że człowiek sam w sobie stanowi niepodważalną wartość, musimy uznać, iż pracownik socjalny powinien reprezentować swoją osobą wiele cech szczególnie pożądanych przez społeczeństwo. Cechą wyróżniającą pracowników socjalnych powinien być, jak sądzę, podobnie jak w przypadku nauczyciela, lekarza - rodzaj powołania.

Kształtując siebie i swoje życie według najlepszych wzorców, ujawnionych we wrażliwości, która jest przejawem sumienia, pracownik socjalny będzie najlepiej służył swym podopiecznym.

Praca socjalna ma służyć przetwarzaniu środowiska, usprawnianiu działań prowadzących do poprawy losu ludzi. Istotnym wyróżnikiem działalności zawodowej jest prowadzenie jej przez wykwalifikowanych pracowników społecznych (co nie jest wymogiem przy działalności dobrowolnej).

Środowisko życia klienta socjalnego wykazuje pewne cechy obiektywne, np. demograficzne, czy przestrzenne, ale wiąże się również z cechami, czy właściwościami subiektywnymi - jak oceny, czy system wartości ludzi w nim zamieszkujących.

Praca socjalna ma polegać na uaktywnianiu ewentualnych możliwości i wartości tkwiących zarówno w jednostce, jak i jej otoczeniu. Ingerencja społeczna nie może polegać na przekazywaniu schematów, ale winna stanowić rodzaj aktu twórczego - temu celowi ma służyć indywidualizacja pracy z poszczególnymi klientami. W celu zapobiegania nadmiernej zależności osoby wspomaganej od wspomagającego należy dążyć do partnerskich relacji w tym układzie - relacja ta powinna być oparta na dobrowolności i solidarności.

Pomoc, udzielana przez pracownika socjalnego ma być oparta na metodach pracy socjalno - wychowawczej i nie ograniczać się jedynie do przyznawania świadczeń materialnych.

Pracownik socjalny powinien wykorzystywać w swojej profesji szereg umiejętności składających się na wzór osobowy. Umiejętności funkcjonalne to pewne cechy osobowości związane z rolą zawodową, np.: uczciwość, bezinteresowność, zdolność empatii, itp.

Umiejętności o znaczeniu instrumentalnym służą lepszemu wypełnianiu obowiązków zawodowych. Są to cechy takie jak: obowiązkowość, konsekwencja w działaniu, spostrzegawczość, zdolności organizatorskie.

Profesja pracownika socjalnego jest zawodem, w którym przedmiotem działania jest człowiek. Dlatego podstawowe znaczenie odgrywają w tym zawodzie wartości moralne. Przestrzeganie moralności jako zespołu norm i ocen regulujących postępowanie ludzi i stosunki międzyludzkie, panujące wewnątrz społeczeństwa i w ramach określonych grup społecznych, jest kontrolowane społecznie i wymuszane przez reakcje społeczne. W zawodzie pracownika socjalnego wartości te związane są z ochroną i realizacją jej autonomii bytowej, tj. prawa do samostanowienia, wolności, godności i bezpieczeństwa

Cechą wartości norm moralnych jest ich uniwersalność polegająca na historycznej stałości i fakcie, iż obowiązują one wszystkich członków danego społeczeństwa. Posiadanie wartości etycznych i moralnych możemy uznać za podstawę skutecznego działania w ramach pracy socjalnej.

Wśród podstawowych właściwości niezbędnych w zawodzie pracownika socjalnego wymienia się: autentyczność i empatię. Umiejętności te mogą (i powinny) być doskonalone w procesie szkolenia i ulepszane przez odpowiednią praktykę.

Do zalet pracownika socjalnego winno należeć zainteresowanie i gotowość podejmowania zadań praktycznych. Dobry pracownik musi funkcjonować jako ekspert pod względem znajomości faktów i przyjmowanej taktyki. Dla skutecznego działania niezbędna jest świadomość i wrażliwość. Zarazem, pracownik socjalny powinien „być sobą” i czerpać z zasobów własnego „ja”.

O jakości działań pracownika socjalnego decydują nie tylko umiejętności warsztatowe, „techniczne”, ale przede wszystkim system wartości wyznawany przez człowieka, jego świadomość moralna, wreszcie jego sumienie, jako gwarant postępowania zgodnego z etyką jego profesji i ogólnym pojęciem dobra.

Praca socjalna ma wymiar ponadjednostkowy, jest realizowana dla dobra społecznego, jest wartością uznawaną i pozytywną, będąc jednocześnie elementem planowanej polityki społecznej państwa. Niezbędnym warunkiem właściwego działania pracownika socjalnego jest jego poczucie odpowiedzialności wobec życia społecznego, przynajmniej w ramach odpowiedzialności za własne decyzje zawodowe. Od pracownika socjalnego wymaga się świadomości wpływu w sferze publicznej, wpływu na obszar swojego działania. Punktem wyjścia dla wszelkich działań podejmowanych w ramach pracy socjalnej jest drugi człowiek.

Za podstawowe założenie wszystkich etyk zawodowych można uznać skierowanie uwagi nie tylko na własne, ale również (a w niektórych zawodach przede wszystkim) na pozaosobiste dobro (jednostek, instytucji czy społeczeństwa).

Istnieją zawody, pod adresem których formułowane są wymagania minimalistyczne - np. zawód kupca, rzemieślnika; inne zaś wymagają poświęcenia i ofiarności, np. zawód lekarza, nauczyciela, adwokata.

Sądzę, że oczekiwania wobec przedstawicieli zawodu pracownika socjalnego są nie mniejsze. Pracownik socjalny swoim postępowaniem zobowiązany jest służyć przede wszystkim dla dobra osób, którym niesie pomoc - efektem jego działań ma być polepszenie losu tychże osób.

Myślę, że pracownik socjalny powinien być przede wszystkim świadomym wykonawcą własnych postanowień. W tym celu potrzebny jest odpowiedni margines niezależności i wolności w samoograniczaniu własnych możliwości na rzecz klienta socjalnego.

Świadomość moralna powinna stanowić fundament etyki pracy socjalnej - odpowiedni poziom tej świadomości jest niezbędny dla dokonywania wyborów i rozstrzygania konfliktów, zaś jej brak uniemożliwia identyfikację ze społeczną rolą zawodu.

Przestrzeganie reguł kodeksu ma niewiele wspólnego z działaniem opartym o tak rozumianą świadomość - prowadzić może do spełnienia pewnych zagadnień „zgodnie z literą reguły, ale nie zawsze zgodnie z jej duchem”.

Świadomość moralna jednostki wiąże się z odwagą podejmowania decyzji w sytuacjach konfliktowych, ta zaś wymaga od człowieka poczucia odpowiedzialności za skutki jego działań.

Dylematy etyczne pojawiają się zarówno w obliczu konfliktu ról, jak i w ramach jednej roli społecznej. Chociaż zadaniem lekarza jest troska o zdrowie i życie pacjentów, to jednak nie jest możliwe przeprowadzenie np. transfuzji krwi w przypadku sprzeciwu ze strony pacjenta (np. ze względów religijnych), nawet jeśli zabieg ten wydaje się niezbędny dla ratowania życia.

Mamy tu do czynienia z konfliktem dwóch wartości - z jednej strony zdrowiem i życiem człowieka, zaś z drugiej - jego autonomią, prawem do samostanowienia o własnym losie. Także pracownik socjalny zatrudniony w szpitalu zobowiązany jest do przestrzegania prawa pacjenta do niezależności.

W takim przypadku może wystąpić konflikt pomiędzy systemem wartości przyjmowanym przez pracownika socjalnego, a osobistymi, czy religijnymi przekonaniami pacjenta.

Zadanie etyki nie może ograniczać się do wskazania człowiekowi norm, według których należy działać - myślenie etyczne jest wyrazem wrażliwości moralnej człowieka, a rolą etyki wobec człowieka nie jest wszczepienie mu norm, ale kształtowanie jego wrażliwości, wyzwalanie i umacnianie dobroci jego woli.

Etyka tworzy dobro poprzez wyzwalanie i umacnianie dobra w człowieku.

Odnosząc te stwierdzenia do zawodu pracownika socjalnego, można zauważyć, że tak pojmowanej funkcji nie może zrealizować żaden kodeks. Kodeks bowiem stanowi jedynie zbiór nakazów i zakazów.

Podsumowując swoje rozważania na temat istoty pracy socjalnej i roli etyki w tym zawodzie, sądzę, że jest to przede wszystkim kontakt z drugim człowiekiem. W zawodzie pracownika socjalnego tym drugim człowiekiem jest klient, który wyznacza powinności osoby niosącej mu pomoc, zaś wartości etyczne rozumiane, jako sposoby obcowania człowieka z człowiekiem, ujawniają się właśnie poprzez obecność drugiego człowieka.

Moim zdaniem realizowanie wartości przez pracownika socjalnego służy budowaniu jego własnego życia - powinno być rozumiane jako wyraz wewnętrznej potrzeby, bez zaspokojenia której czująca istota ludzka nie jest w stanie prawidłowo funkcjonować, odczuwa bezsens i pustkę swojego istnienia.

Tylko wtedy możliwe będzie niesienie prawdziwej pomocy ludziom upośledzonym przez los, jeśli zawód pracownika socjalnego pełniony będzie przez ludzi szlachetnych, których system wartości będzie dalece doskonalszy od norm jakiegokolwiek kodeksu.

O jakości pracy socjalnej powinny decydować walory sumienia, jako miejsca, w którym na skutek dialogu wewnętrznego następuje wskazanie właściwej normy, oceny czy sposobu postępowania.

BIBLIOGRAFIA:

DAVIES M. 1993; „Czerpanie przez pracownika socjal-

nego z zasobów własnego Ja”

LAZARI -PAWŁOWSKA J. „Etyki zawodowe jako role

1971; społeczne”

MIKOŁAJEWICZ W. „Pracownik socjalny wśród ludzi”

1993;

SZATUR-JAWORSKA B. „Teoretyczne podstawy pracy

1993; socjalnej”.

2

---