ROZWÓJ W ŚREDNIEJ DOROSŁOŚCI
Dwa podejścia do średniej dorosłości:
- okres kryzysowy, prowadzący do negatywnej oceny siebie, poczucia nieszczęścia i depresji (życie po 40., to życie „z górki”);
- okres rozwojowy, w którym jednostki lepiej poznają siebie, akceptują i są w stanie zapewnić sobie niemal doskonałą harmonię ze światem (życie zaczyna się po czterdziestce).
ROZWÓJ FIZYCZNY
- starzenie się zewnętrzne;
- starzenie się wewnętrzne.
Biologiczne teorie rozwoju w ciągu życia
wyjaśniające procesy starzenia się organizmu:
- teoria zużywania się;
- teoria komórkowa;
- teoria odporności.
- Teoria zużywania się: wraz z upływem lat organizm podobnie jak maszyna zużywa się, a w ciele narastają trwałe uszkodzenia. Zwiększa się więc podatność osłabionego organizmu na negatywne czynniki - stres, niedożywienie, nałogi;
- Teoria komórkowa: wyjaśnia starzenie się nieprawidłowościami w podziale komórki, prowadzące do pojawienia się komórek wadliwych. Funkcje podejmowane przez taką grupę komórek są nieprawidłowe;
- Teoria odporności: w miarę starzenia się ciała, jego system odpornościowy staje się mniej skuteczny, wskutek czego szkodliwe komórki przeżywają i powodują uszkodzenia.
- Starzenie się zewnętrzne:
- starzenie się skóry: zmarszczki śmiechu, kurze łapki; rak podstawnokomórkowy;
- włosy: siwienie (na skutek ubytku melaniny w cebulkach włosowych), przerzedzanie się; męski typ łysienia;
- Starzenie się wewnętrzne:
- układ krążenia (umiarkowane podniesienie ciśnienia krwi; problem stężenia cholesterolu we krwi - miażdżyca tętnic; miażdżyca naczyń wieńcowych - choroba wieńcowa, zawał mięśnia sercowego);
- system nerwowy: mało znaczące zmiany strukturalne w mózgu, ale stopniowa utrata neuronów w mózgu i rdzeniu kręgowym;
- układ oddechowy: początek utraty elastyczności płuc; klatka piersiowa zmniejsza się, mięśnie poruszające ją - słabną;
- zdolności sensomotoryczne: wzrok: słabnie zwłaszcza po 40 r.ż.- presbiopia czyli dalekowzroczność; słuch: od 40 r.ż. - ubytki, mężczyźni stopniowo tracą zdolność słyszenia wyższych dźwięków.
Problem otyłości (nadmiaru tkanki tłuszczowej - przekroczenie od 10 do 20% więcej ponad zalecaną normę); problem nadwagi - ciężar ciała większy niż zalecany dla danego wzrostu.
Problem menopauzy:
menopauza = zatrzymanie menstruacji, po okresie dojrzewania od 300 do 500 pęcherzyków jajowych. (Klimakterium - okres pomiędzy początkiem nieregularnych menstruacji a całkowitym się ich zatrzymaniem).
Andropauza (?)
TEORIA STRUKTURY ŻYCIA
DANIELA J. LEVINSONA
1. Era przeddorosłości (dzieciństwo i dorastanie) - od poczęcia do około 22 roku życia;
2. Era wczesnej dorosłości (dojrzałości) - od 17 do 45 roku życia;
3. Era średniej dorosłości (wieku średniego) - od 40 do 65 roku życia;
4. Era późnej dorosłości - od 60 roku życia do końca życia
1. Okres przejścia do wczesnej dorosłości - od 17 do 22 roku życia;
2. Okres przejścia między wczesną a średnią erą dorosłości - od 40 do 45 roku życia: wkraczanie w wiek średni;
3. Okres przejścia do późnej dorosłości - od 60 do 65 roku życia: wkraczanie w późną dorosłość.
WCZESNA DOROSŁOŚĆ
1. Okres przejścia do wczesnej dorosłości (od 17 do 22 roku życia)
- zdobywanie niezależności;
- opuszczanie domu rodzinnego i samodzielne zamieszkanie;
- definiowanie swoich aspiracji, próby wcielania ich w życie;
- zaręczanie się i narzeczeństwo.
2. Wstępowanie w świat dorosłych (debiut w świecie dorosłych) - od 22 do 29 roku życia
- działalność zawodowa;
- zawarcie małżeństwa i założenie rodziny;
- utrzymanie rodziny;
- zadania związane z indywidualnym rozwojem:
A) konfrontowanie z rzeczywistością swoich marzeń co do miejsca w świecie dorosłych;
B) próba tworzenia relacji między osobą doświadczoną (mentorem) a niedoświadczoną;
- tendencje konfliktowe: niezależność i autonomia kontra oczekiwania społeczne co do zaangażowania się w życie społeczne.
3. Wejście w lata trzydzieste - od 29 do 33 roku życia
- ocena dokonanych wyborów życiowych;
- kryzys - gdy ocena jest negatywna.
4. Kulminacja wczesnej dorosłości - od 33 do 40 roku życia (stabilizacja)
- koncentracja na określonej formie aktywności;
- dążenie do zwiększania swego autorytetu, niezależności i samowystarczalności;
- uniezależnianie się od społecznych nakazów i zakazów;
- pozostawanie w zgodzie ze swoimi wartościami.
WIEK ŚREDNI
1. Okres przejścia - od 40 do 45 roku życia
- dokonywanie ocen przeszłości;
- przygotowanie się do przyszłości i do rozstania z erą wczesnej dorosłości;
- integrowanie przeciwstawnych tendencji: młody/stary, destrukcyjny/twórczy, męski/kobiecy i przywiązany/izolowany.
2. Wejście w wiek średni - od 45 do 50 roku życia (debiut)
- osiągnięcie szczytu swoich możliwości;
- świadomość swych dążeń i planów zawodowych, rodzinnych, stylu spędzania wolnego czasu;
- syndrom pustego gniazda.
3. Wkroczenie w lata pięćdziesiąte - od 50 do 56 roku życia
- oszacowanie swoich osiągnięć;
- podjęcie próby dokonywania zmian w niezadowalających dziedzinach życia.
4. Kulminacja wieku średniego - od 56 do 60 roku życia
- okres wykorzystywania osiągnięć i zdobyczy (realizacja aspiracji z lat czterdziestych - stanowiska, pozycje, role i zasoby)
Rozwój moralny: ETYKA TROSKI I OPIEKI C.Gilligan a problem płci.
1. Etyka sprawiedliwości cechująca mężczyzn;
2. Etyka troski i opieki cechująca kobiety.
Przyczyny: odmienne wzorce socjalizacji
- kobiety zachęcane są do odpowiedzialności i opieki
- a mężczyźni socjalizowani w kierunku moralności praw, autonomii, wolności oraz szacunku dla praw;
- męskość definiowana jest przez separację;
- a kobiecość przez przywiązanie;
- tożsamość płciowa mężczyzn zagrożona jest przez bliskość;
- a tożsamość kobieca zagrożona jest przez separację.
Etapy rozwoju moralnego wg Gilligan
Poziom 1. Przetrwanie (troska o siebie)
Poziom 1,5. Przejście od przetrwania do odpowiedzialności
Poziom 2. Konwencjonalne dobro i troska o innych
Poziom 2,5. Przejście od perspektywy konwencjonalnej opieki do perspektywy refleksyjnej prawdy o wzajemnych relacjach
Poziom 3. Etyka opieki - opiekowanie się tak sobą, jak innymi.
Szerszy opis stadiów w koncepcji Gilligan
POZIOM 1: Przyjęta perspektywa: troska o siebie dla zapewnienia przetrwania i osobistego szczęścia. Brak dowodów na troskę o innych.
POZIOM 1,5: Przejście od przetrwania do odpowiedzialności. Pojawia się pewne zainteresowanie innymi ludźmi, ale przetrwanie jest najważniejszym celem.
POZIOM 2: Konwencja dobroci, troski o innych. Przyjęta perspektywa: odpowiedzialność, obowiązek, zobowiązanie. Wyznaczana przez: społeczne wartości i konwencjonalnie definiowaną dobroć jako: samopoświęcanie się dla dobra innych.
POZIOM 2,5: Przejście od perspektywy konwencjonalnej opieki do perspektywy refleksji i prawdy o wzajemnych relacjach. Przejście od koncentracji na dobroci do szczerości i prawdy. Rozważenie relacji pomiędzy dobrocią wobec innych a własnymi kosztami.
POZIOM 3: Etyka opieki - opiekowanie się zarówno sobą, jak i innymi. Osiągana jest równowaga pomiędzy egoizmem a odpowiedzialnością. Dokonywany jest samodzielny wybór pod wpływem wewnętrznych kryteriów dobra.
Średnia dorosłość - w teorii E.Eriksona
GENERATYWNOŚĆ / STAGNACJA
Mężczyźni i kobiety w średniej dorosłości -
są w szczególnym stopniu skoncentrowani na dobrostanie i rozwoju przyszłych pokoleń.
Poprzez realizację planów życiowych - poczynając od rodzicielstwa a na działalności politycznej kończąc - dorośli GENERUJĄ POZYTYWNE DZIEDZICTWO dające w efekcie PRZEDŁUŻENIE TRWANIA WŁASNEJ OSOBY.
1. GENERATYWNOŚĆ (z perspektywy psychologicznej)TO:
a) DOŚWIADCZANIE WEWNĘTRZNEGO PRAGNIENIA LUB SKŁONNOŚCI;
b) ODPOWIEDNIE DO WIEKU OCZEKIWANIE, WYMAGANIE
2.GENERATYWNOŚĆ (z perspektywy społeczeństwa) TO:
- kluczowy zasób, który może zasilić różne instytucje społeczne i motywować do działania na rzecz dobra publicznego.
3. GENERATYWNOŚĆ TO także:
DOBRO dla generatywnej osoby. Jest świadectwem dojrzałości i współwystępuje wg Eriksona ze zdrowiem psychicznym i dobrostanem. Jest też kluczowym komponentem psychospołecznej adaptacji.
Warunkiem podjęcia generatywnego działania jest
wg Eriksona WIARA W LUDZKOŚĆ.
Bez tej wiary lub przynajmniej
umiarkowanego optymizmu trudno jest podejmować trud, na którego efekty można się nie doczekać.
Główne obiekty generatywne:
własne potomstwo, lub/i młodzi ludzie w najbliższym otoczeniu;
- społeczeństwo jako całość.
Ważne: zachowanie równowagi między generatywnością rodzicielską a publiczną.
Koncepcja Roberta Pecka
Kryzysy wieku średniego:
cenienie mądrości versus cenienie sił fizycznych; socjalizowanie się versus seksualność w stosunkach międzyludzkich; katektyczna giętkość versus katektyczne zubożenie; giętkość umysłowa versus umysłowa sztywność.
Katektyczna giętkość - zdolność do emocjonalnej elastyczności, poszukiwania nowych osób, obszarów działania, idei w związku z występowaniem w wieku średnim utraty bliskich, w tym, dorosłych dzieci podejmujących samodzielne życie. Katektyczne zubożenie - trudność w znalezieniu nowych obiektów uczuć i dążeń po utracie dotychczasowych obiektów miłości prowadzi do zubożenia emocjonalnego - występuje Syndrom Pustego Gniazda.
ŚREDNIA DOROSŁOŚĆ WEDŁUG TEORII ROGERA GOULDA
5 irracjonalnych przekonań typowych dla wieku średniego:
1. BEZPIECZEŃSTWO MOŻE TRWAĆ WIECZNIE;
2. ŚMIERĆ NIE MOŻE ZDARZYĆ SIĘ ANI MNIE, ANI MOIM BLISKIM;
3. NIEMOŻLIWE JEST ŻYCIE BEZ PARTNERA;
4. NIE MA ALTERNATYWY DLA ŻYCIA W RODZINIE;
5. JESTEM NIEWINNY.
Syndrom Pustego Gniazda
to specyficzny stosunek rodziców (zwłaszcza matek) wobec dorosłego dziecka opuszczającego dom rodzinny,
wyrażający się
dążeniem do pozostawania w bliskości swego dziecka, utrzymywania z nim relacji na znanych dotychczas zasadach, bez uwzględniania zmian, jakie zaszły w życiu dziecka.
Problem pełnego gniazda - zjawisko bumerangu;
Problem sandwichowego pokolenia (obciążenie rolą);
Problem podejmowania nowych ról społecznych: roli dziadków, teściowych;
Problem powrotu do pracy zawodowej oraz przygotowania do emerytury.