Pedagogika
Pedagogika (gr. Παιδαγωγική) - zespół nauk o wychowaniu, istocie, celach, treściach metodach, środkach i formach organizacji procesów wychowawczych. Pedagogika jest nauką o procesach wychowawczych, czyli teorią działalności wychowawczej; samo postępowanie wychowawcze nazywa się natomiast często pedagogią (gr. paidagogia), któremu to pojęciu bliskie jest określenie "sztuka wychowania" (łac. ars educandi).
Pedagogika należy do nauk społecznych, stanowi zespół nauk o wychowaniu, teorię działalności wychowawczej. Na jej gruncie formułuje się istotę, cele, treści, metody, środki i formy organizacyjne procesów wychowawczych. Pedagogika odnosi się głównie do młodego pokolenia, które dzięki oddziaływaniom wychowawczym winno osiągnąć optymalny rozwój osobowości, ukształtować wiedzę o rzeczywistości, przygotować się do funkcjonowania w życiu społecznym.
Psychopedagogika
Psychopedagogika to dział pedagogiki zajmujący się zagadnieniami psychologii dotyczący - psychologicznych aspektów oddziaływań pedagogicznych na podmiot wychowania.
Psychopedagogika w tradycyjnym rozumieniu, jest dyscypliną naukową zajmującą się, badaniem procesów psychicznych związanych z wychowaniem i nauczaniem. Bliska psychologii wychowawczej i rozwojowej, jest ona dyscypliną, która stosując metody psychologii jako dyscypliny podstawowej, dokonuje analizy sytuacji wychowawczych z własnego punktu widzenia. Z drugiej strony jest dyscypliną pedagogiczną i posługując się metodami właściwymi dla pedagogiki, posiada cechy nauki stosowanej. Na jej terenie powstało wiele projektów terapii pedagogicznej, treningów psychoedukacyjnych, programów kształcenia i samokształcenia etc.
Pedagogika pracy
Pedagogika pracy - dział pedagogiki, którego przedmiotem badań jest praca ludzka, jej różnorodne uwarunkowania i wpływ wychowawczy na jednostkę, znaczenie pracy wytwórczej w kształceniu ogólnym, dostosowane stanowiska pracy do człowieka, przystosowanie pracownika do jego warunków pracy, itp.
Pedagogika pracy, wykrystalizowała się jako dyscyplina pedagogiczna dopiero w latach siedemdziesiątych wieku XX. Związana jest nierozłącznie z ruchami społecznymi, szczególnie z zagadnieniami stosunku człowieka do pracy.
Antypedagogika
Antypedagogika - nurt w pedagogice negujący tradycyjną formę wychowania opierającą się na zasadzie "sterowania" życiem dziecka.
Antypedagogika w założeniu oddaje wolność do samodecydowania o sobie dziecku, a rolę nauczyciela sprowadza do "przewodnika" w myśl zasady lepiej wspierać zamiast wychowywać. Podstawowym warunkiem tego wspierania jest jego dobrowolność. Zdaniem antypedagogiki, dominującą w obecnym wychowaniu rolę wychowawcy i zasadę wychowawca wie lepiej niż wychowanek, co jest dla niego dobre, należy zastąpić prawem dziecka do wyboru opartym na zaufaniu, że wybierze ono dobrze, bo wychowanek wie lepiej niż wychowawca, co jest dla niego dobre.
Antypedagogika upomniała się o takie wartości jak:
wolność;
równość;
przyjaźń;
samostanowienie;
odpowiedzialność każdego za siebie samego.
Twórcą i czołowym przedstawicielem antypedagogiki był założyciel angielskiej szkoły stosującej zasady antypedagogiki Alexander Sutherland Neill. Sztandarową książką jest jego Nowa Summerhill (od nazwy wzgórza na którym swoją siedzibę miała pierwotnie szkoła, tak nazywała się także później, po przeprowadzce sama szkoła).
Wg niektórych autorów antypedagogika odnosi się jedynie do nurtu stworzonego w latach 70. XX w. przez Ekkeharda von Braunmühl, zaś koncepcja Neilla uznawana jest za podejście reformatorskie w pedagogice. Choć rozróżnienie nie wydaje się jasne to obie koncepcje różnią się - nie tylko datą powstania.
Do Polski nurt ten trafił dzięki obecności w Uniwersytecie Łódzkim w 1985 roku profesor pedagogiki z Uniwersytetu z Giessen - Horsta Widmanna, który wygłosił na ten temat krótki wykład. Jednym z głównych propagatorów i współczesnych przedstawicieli antypedagogiki jest Hubertus von Schoenebeck, który w styczniu 1990 roku wygłosił cykl wykładów w Polsce. W ten sposób także i polscy pedagodzy, psychologowie i studenci kierunków nauczycielskich mogli bezpośrednio zetknąć się z tą nową orientacją edukacyjną.
Pedagogika kultury
Pedagogika kultury — dział pedagogiki, którego zadaniem jest kształcenie osobowości przez dobra kultury. Człowiek tworzy kulturę, ale i kultura tworzy człowieka, dlatego potrzebne jest zarazem wychowanie do kultury, jak i przez kulturę. Przez to człowiek odróżnia się od innych stworzeń i staje się człowiekiem.
Podstawowym zadaniem pedagogiki kultury jest badanie zjawisk i nurtów kultury: rozpoznawanie ich, ocenianie, by w końcu wyciągać z nich wnioski do wychowania. Istotnym zadaniem jest również takie przygotowanie wychowawców, by mogli wychować młodzież do mądrego korzystania z kultury, do rozróżniania destrukcyjnych i konstruktywnych elementów kultury, oraz by mogli tworzyć kulturę opartą na wartościach wyższych.
Pedagogika kultury kształtuje człowieka w trzech wymiarach: rozumienia dziedzictwa kulturowego, umiejętności wykorzystywania go w życiu codziennym i tworzeniu kultury dla przyszłych pokoleń.
Jednym z zadań pedagogiki kultury jest badanie współczesnych nurtów kulturowych i wyciąganie z nich wniosków dla pedagogiki.