ZABYTEK - każdy przedmiot ruchomy bądź nieruchomy, dawny lub współczesny mający znaczenie ze względu na wartość artystyczną, kulturową- jest wpisany do rejestru zabytków. Albo obiekty które w sposób jawny stanowią wartość zabytkową
Ochrona i opieka ochrona- aktami prawnymi + działanie porządkowe żeby ustrzec zabytki
Opieka- działanie aktywne : konserwacja, rewaloryzacja, restauracja i retrowersja
KONSERWACJA - utrzymanie w dobrym stanie zabytków. Działania zmierzające do utrzymania zabytków w niezmienionej postaci. Ratowanie zabytków w niezmienionej formie.
REWALORYZACJA - przysposobienie zabytku do funkcjonowania społecznego przez konserwację i adaptację zabytków.
REKONSTRUKCJA - odtwarzanie pełne, wierne na podstawie badań w przypadkach wartościowych zabytków.
RETROWERSJA - odbudowa zniszczonego miasta. W 1983r w Elblągu autor Lubocka- Hoffman
Miara zabytku- każdy obiekt mający znaczenie dla sztuki, historii i nauczania.
Początek wieku XIX restauracja zabytków - nadanie zabytkom odpowiedniego wyglądu
Restauracja romantyczna- nadanie zabytkom wyglądu pomnika przeszłości w oparciu o wyobrażenia i o to co daje się spostrzec w oglądaniu zabytków.
Styl gotycki w II poł. XIX w. Staje się stylem normatywnym a barok jest wykpiony
Historia sztuki - nauka o znajomości zabytków
Restauracja purystyczna - II poł XIX w. Przywracanie budowlom gotyckim ich naturalnego wyglądu. Zabytki gotyckie oczyszcza się z nawarstwień renesansowych i barokowych. Twórca restauracji purystycznej VIOLETTE LE DUC - zamek Pierrefonds pod Paryżem
Restauracja historyczna - uwydatnianie tego co piękne
Koniec XIX w. Bój między restauracją a renowacją - nowa koncepcja ochrony zabytków Alois Riegl 1903 „ o zabytkach i ich kulcie”- zabytkami są dzieła posiadające wartość historyczną i starożytniczą. Historyczna wartość - dokument swoich czasów, ma charakter wartości subiektywnej a wyraża się ona poprzez starzenie się budowli i narastanie patyny.Jeśli zabytek jest dokumentem aby nim został w -postaci niezmienionej przekazany następnym pokoleniom.
I wojna światowa 1914 Niemcy niszczą Kalisz by niszczyć kulturę polską Kazimierz nad Wisłą oraz wiele zamków i kościołów. 1918 Polska myśl konserwatorska dekret Rady Regencyjnej o opiece nad zabytkami jest to pierwszy polski akt prawny - Polska Służba Konserwatorska powstała na jej mocy. Rada Regencyjna wydała dokument który zawierał opiekę nad obiektami prywatnymi + krajobraz kulturowy( czego nie było wcześniej)
ZABYTEK URBANISTYCZNY - zespół budowli i całe dzielnice miast
Karta Ateńska -1931 dokument o wymianie doświadczeń konserwatorskich w różnych krajach. Najwłaściwszym sposobem utrzymania zabytków jest zachowanie ich w dobrym stanie. Karta 2 problemy : 1 prawne uregulowania - dostosowane do oczekiwań opinii publicznej - słuchać sprzeciwu społeczeństwa 2 państwo powinno przedkładać społeczną własność nad własność prywatną
Pocz. XX w. W Polsce organizują się Towarzystwa Ochrony Miast i Krajobrazu oraz Towarzystwa Upiększania Kraju. 1910 Towarzystwo krakowskie stworzyło konkurs przyłączenia starych dzielnic do nowych by były harmonijne. Towarzystwo Opieki nad Zabytkami Przeszłości oraz Towarzystwo Stara Warszawa zajmowało się ochrona starówki 1910-1915 doprowadzili do usunięcia targowiska miejskiego. Rozwój ochrony zabytków opiera się o zasadę konserwacji do I wojny światowej: 1 kult autentyzmu 2 brak akceptacji dla odtwarzania 3 odrzucenie rekonstrukcji do tworzenia falsyfikatów. 1915 Warszawskie koło Architektów ogłasza konkurs na odbudowę Kalisza. Odbudowa ratusza na podstawie projektu Tadeusz Zielińskiego. Kazimierz Dolny n/Wisłą - kilku architektów z których każdy pokazuje swoją osobowość. Do dziś nie jest zakończony z braku środków. Odbudowa Warszawy - jest na liście światowego dziedzictwa UNESCO przypadek nagrodzonej rekonstrukcji. Towarzystwo Urbanistów Polskich 1923 zał. Sosnkowski. 1936 „okólnik o ochronie starych miast i starych dzielnic” Kolegiata - najstarszy romański polski zabytek. 1950 zatarła się linia pomiędzy odbudową a ochrona zabytków w około 10 % miast nie ma jeszcze odbudowy. Jedna z najlepszych odbudów w Gdańsku i w Polsce jest ul. Mariacka Maciej Filarski zabezpieczył płyty przedprożowe. Wrocław - zespół staromiejski został mniej zniszczony niż W- wa i Gdańsk 1953-60 w mieście wybudowano 60 kamienic przyjęto zasadę odbudowywania. Zachowuje się linie regulacyjne. Odbudowane domy skraca się o 1 trakt. 120 kamienic poddano restauracji- najwięcej zachowano detalu plafony, stiuki. Opole w 50% zrujnowane rynek 80% domy mają pełną głębokość zachowały pełną funkcję. Barokizacja zabudowy rynkowej, zachowanie 3 traktów, wydobywano detal architektoniczny. Gliwice- proste socrealistyczne kamienice. Racibórz- odtworzenie polskiego wizerunku miasta z fotografii odtworzono fasadę rekonstrukcji pierzei. Olsztyn biedne miasteczko długo było drewniane, zbudowano obwodnicę która odciąga ruch od miasta.
Lata 60 budowla gabarytowa - najtańsze pudełka wieżowce. Rozdzielność między budynkiem mieszkalnym a funkcją usługową. Zabudowa usługowa na wyrost. Nie ma domów, ulic są place i puste przestrzenie między blokami.
1978r. Lubocka- Hoffman konserwator zabytków w 79 r. Zleca kompleksowe badania archeologiczne na starym mieście. Kryła się tu cała siatka fundamentów- odbudowa na zasadach pełnego poszanowania planu. Program pt. RETROWERSJA 1. ochrona wartości autentycznych ( w obrębie murów piwnicznych) budowa nowych domów na starych fundamentach. 2. ochrona starej zabudowy - nowa dostosowuje się do starej 3. dążenie do odtworzenia skali miasta( było około 600 kamienic) kamienice w swoich gabarytach i bryłach 4. fasada 3-4 osiowe kondygnacje stworzyć nowe zachowując stare o współczesnych wartościach. Rekonstrukcja starych kamienic ul. Garbary najwierniejsza rekonstrukcja.
Nie przez rekonstrukcję ale przez wyobrażenie 1. duży program badawczy 2. wierne odtworzenie planu historycznego 3. odtworzenie parcelacji 4 do roku 83 nie było współczesnych kamienic- retrowersja nowa zabudowa podporządkowuje się starej zabudowie. W Elblągu wzniesiono 200 kamienic a 50 się buduje. Po 89r. Elbląska koncepcja miała szansę rozwoju w innych miastach : Olsztyn, Szczecin, Kwidzyn, Głogów, Stargard Szczeciński.
Problemy miast, które nie uległy zniszczeniom w czasie wojny - rewaloryzacja: Kraków, Toruń, Lublin, Zamość. Głód mieszkań - powoduje budowę bloków. Mieszkalnictwo psuje zabytkowe budowle. Kraków lata 70 sformułowano założenie, że na starym mieście nikt nie powinien mieszkać. Pozytywne było 1. dokumentacje historyczne dla miast 2. określenie postaw metodologicznych 3. uznanie wartości historycznej w odbudowie nowszej - świadomość wartości.
Problem miast zabytkowych. Rewaloryzacja używana była do lat 60. w 1978 Międzyresortowa Komisja do Spraw Rewaloryzacji i Ochrony starych miast. Jan Zachwatowicz - zespół działań mający na celu przywrócenie wartości. Program rewaloryzacji ma ramy dotyczące działania, które wynikają z potrzeb lokalnych, odpowiadające współczesnym zasadom lokalnym. Nie ma schematu. Plan zachowań, działkę odtwarzaną, efekt może być różny. Dla rewaloryzacji nie ma tych sformułowań. Wytyczne dla ochrony wartości kulturowych w planach zagospodarowania przestrzennego A rejon ochrony zabytków całkowitych B częściowa ochrona C ochrona ekspozycji K krajobrazowa W ścisłej ochrony archeologicznej OW obserwacji archeologicznej.
Program rewaloryzacji 1. w dużych zespołach staromiejskich jak Kraków Toruń, które pełniły wiele funkcji centralnych, przenieść je w miejsca które utrzymane kontakt ze starówka - funkcje współ centrum. Przesłanki - łatwiej przeprowadzić rewaloryzację jak będzie mniej funkcji 2.ograniczenie funkcji mieszkalnych 3.zachowanie i odtwarzanie historycznych zatartych układów przestrzennych 4 ograniczenie komunikacji kołowej i lub wyłączenie starych dzielnic z ruchu kołowego 5 rewaloryzacja obiektów zabytkowych.
Uwarunkowania prawne ochrony zabytków 3 ustawy
1 o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami Dz. U nr 162 rok 2003 poz. 1568 wraz z rozp.
2 o planowaniu przestrzennym Dz. U nr 80 r. 2003 poz. 217
3 prawo budowlane Dz. U nr 106 r. 2000 poz. 1126 z póz. Zm.
Akty prawne :1 Ust. O ochronie przyrody Dz. U nr 99 r. 2002 p. 1079
2 o gosp. Nieruchomościami Dz. U nr 115 r. 1997 p 741 z póź. Zm.
Formy prawne opieki nad zabytkami: Ustawa o ochronie zabytków Rozp. Ministra Kultury i Sztuki 9. VI 2004r. W sprawach prowadzenia prac konserwatorskich, robót budowlanych, badań konserwatorskich i architektonicznych Dz. U 150 poz. 579
14. V 2004r. Prowadzenie ewidencji zabytków Dz. U 124 poz. 1305
6.VI 2005r. Udzielanie dotacji na prace konserwatorskie Dz. U 112 poz. 940
10 V 2004 r. Rzeczoznawcy Min. Kultury w spr. Opieki nad zabytkami Dz. U 124 poz.122
Rozporządzenia: 1 IV 2004 w sprawie nagród za odkrycie i znalezienie zabytku archeologicznego Dz. U 71 poz. 650 : 2 formy zajmowania się a ochrona zabytków b opieka nad zabytkami. Ochrona zabytków- zespół zadań sprawowany przez organa zapewnienie warunków prawnych, organizacyjnych i finansowych umożliwiający ochronę zabytków. Ochronę udaremnienia niszczenia, niewłaściwego korzystania z zabytków. Uwzględniając zadania ochrony w planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym . Opieka nad zabytkami jest to zespół zachowań sprawowanych przez właściciela lub użytkownika a warunki do badania b udostępnianie c prowadzenie prac konserwatorskich restauratorskich i robót budowlanych d utrzymanie zabytków i otoczenia w dobrym stanie e korzystanie w sposób który zapewnia jego trwałe wartości f popularyzacja zabytku. Przedmiot ochrony bezwzględnie podlegają wszystkie zabytki bez względu na stan nieruchome- krajobraz kulturowy, dzieła urbanistyczne, dzieła arch. Budownictwa obronnego, obiekty techniki, parki, ogrody, miejsca upamiętniające wydarzenia historyczne i archeologiczne, pradziejowe elementy: cmentarzyska, kurhany, wpisane do rejestru zabytków, uznanie obiektu za pomnik historyczny, ustalenie ochrony w planie zagosp. Przestrzennego. Rejestr zabytków prowadzony jest dla województwa przez konserwatorów ( WKZ). Kataster nieruchomości - wpis zabytków oraz w dziennikach wojewódzkich z. Ustawa o ochronie zabytków w sposób ewidentny wykazuje jego cechy, ale konserwator w ciągu 3 miesięcy musi dokonać wpisu do rejestru zabytków. Tworzenie parków kulturowych uchwała rady gminy po zaciągnięciu opinii WKZ musi zawierać nazwę parku, granicę parku, sposób ochrony i zakazy i ograniczenia ( handel i usługi) Park Kulturowy Dorzecza Kamiennej. Zabytki nieruchome - pomniki historii takie, które są wcześniej w rejestrze zabytków. Wciąga je na listę prezydent na wniosek Ministra Kultury. Katedra we Fromborku, zamek w Malborku. Ochrona i opieka nad zabytkami w skali województw i regionu jest w analizach i studiach.+ nakazy, zakazy ochrony zabytków z całego obszaru .Treść studiów: układ przestrzenny, układ kulturowy, działania mające na celu zapobieżenie dewastacji. Strefy ochrony A B E K W OW
A obejmuje obszerny wpis do RZ o zachowanej strukturze przestrzennej i lub arch. Budowlanej. W studium zapis o bezwzględnym priorytecie nad innymi „ strefa nadrzędnego interesu społ.” Interes prywatny jest ograniczany.1 zachowanie i uczytelnienie sieci, przebiegu i geometrii ulic, historycznych parcel, hist. Linii zabudowy, kompozycji urbanistycznych i zabudowy 2 zachowanie i ochrona: gabaryty, podziały, elewacje. Stolarka, ochrona wnętrz- detale zabytkowe 3 sposób użytkowania terenu mający tradycje mieszkaniowe bądź handlowe 4 uporządkowanie architektury nowej w historycznej zabudowie pod względem zabudowy, kolorystyki 5 eliminacja obiektów dysharmonizujących w tym zespole np. garaże 6 zachowanie kompozycji przestrzennej w obrębie tych zabudowań
B dobrze zachowane podstawowe elementy tam gdzie ochrona zabytkowych walorów i funkcjonowanie nowych na odtworzenie rzeczy zniekształconych 1 zachowanie tradycyjnej zabudowy, eliminacja dysharmonizujących 2 zachowanie sylwety rozplanowania modułu, w skali zabudowy, linii motywacyjnych 3 wydobycie zatartych i zniszczonych elementów zabudowy GP. - zachowanie elementów tradycyjnych, odstępstwa, korekta układów