Finanse to ogó zjawisk ekonomicznych zwizanych z gromadzeniem i wydatkowaniem zasobów pieninych. Zjawiska zwizane z ruchem pienidza (zjawiska rzeczywiste). Nie zajmuj si pienidzem w funkcji miernika wartoci.
Finanse publiczne (wg. Owsiaka) zajmuj si funduszami, które tworz i rozdysponowuj wadze publiczne. Nauka ta obejmuje gospodark publicznymi rodkami pieninymi oraz ich tre ekonomiczn, polityczn i spoeczn. Nauka o finansach publicznych zajmuje si zwizkami przyczynowo skutkowymi pomidzy procesami gromadzenia i wydatkowania publicznych zasobów pieninych a procesami gospodarczymi, politycznymi a spoecznymi.
Rónice FIN publiczne a prywatne:
- cel dziaania - realizacja potrzeb spoecznych (zbiorowych), realizacja dóbr spoecznych, cel spoeczny
-nakierowane na zaspokajanie potrzeb indywidualnych (potrzeb jednostki). Jednostka zaspokajajca potrzeby nastawiona jest na zysk i inne korzyci
- sposób gromadzenia rodków - wadza jest wyposaona w narzdzie przymusu
- nie posiada narzdzi przymusu, rodki gromadzone s na zasadzie umów (usugi, sprzeda)
- sposób wydatkowania rodków - wadza nie podlega przymusowi
- finanse prywatne s obcione przymusem wydatkowania pewnej czci rodków
- wpyw na procesy pienine - wadza jest gestorem pienidza
- pojedynczy posiadacz nie ma wpywu na procesy pienine (inflacj itp.)
- skal dziaania - wielko zasobów publicznych jest nieporównywalna z prywatnymi (w Polsce)
- w skali midzynarodowej wielkoci te mog by porównywalne
- reperkusje spoeczne - maj istotne znaczenie - sytuacja podmiotu nie ma decydujcego znaczenia dla gospodarki kraju
Publiczne zasoby pienine obejmuj zasoby pienine pastwa, fundusz nazywany budetem pastwa, oraz fundusze poza budetem (rodki gromadzone i wydatkowane poza budetem tzw. parabudet) oraz budety samorzdów terytorialnych, gospodarczych i zawodowych (np. zwizek lekarzy) a take zasoby pienine ubezpiecze spoecznych, Fundacji, zwizków wyznaniowych
Podmioty dysponujce zasobami publicznymi to: parlament, rzd i jego organy centralne, organy samorzdów terytorialnych, gospodarczych i zawodowych, zarzdy fundacji itp.
Finanse prywatne -obejmuj zasoby pienine indywidualnych jednostek prowadzcych dziaalno gospodarcz, zasoby spóek i indywidualnych gospodarstw domowych (ludnoci)
Badania1.Obserwacja zjawisk finansowych 2.Analiza i poszukiwanie wzajemnych zwizków. 3.Formuowanie praw i wniosków
Podejcie pozytywne , polega na badaniu zjawisk takimi jakie s. Analiza nastpstw instrumentów gromadzenia i wydatkowania rodków pieninych.
Podejcie normatywne polega na badaniu zjawisk takimi jakimi powinny by. Próba zorganizowania finansów publicznych wg. pewnych norm i zasad, budowanie norm wartociujcych.
CZYSTE DOBRA PUBLICZNE + DOBRA SPOECZNE = DOBRA PUBLICZNE
Rónice midzy dobrami publicznymi a prywatnymi mona rozpatrywa wg. kryteriów:
Kryterium uytecznoci Kryterium odpatnoci (ekonomiczne)
Wady rozbudowywania wiadcze socjalnych:
-mona doprowadzi do marnotrawstwa i naduy
-konsumpcja dóbr publicznych ma charakter konsumpcji narzuconej, osabia wolno jednostki i jej zdolno do rozwoju.
FUNKCJE FINANSÓW PUBLICZNYCH: 1.Alokacyjna. Alokacja polega na rozdziale zasobów midzy róne cele. Ograniczono zasobów skania do efektywnej alokacji. Funkcja ta oznacza, e pastwo za pomoc przepywów pieninych w postaci dochodów i wydatków moe wpywa na alokacj zasobów w gospodarce. Rozróniamy alokacj: czynników wytwórczych i alokacj wytworzonych dóbr materialnych. Pastwo ksztatuje podzia dostpnych zasobów pomidzy sektory publiczny i prywatny, a take wpywajc na podziay w ramach sektora publicznego. Celem tej funkcji jest gównie korekta zakóce w oddziaywaniu rynku na produkcj i oferowanie wiadcze bezporednio przez pastwo. 2.Rozdzielcza, redystrybucyjna polega na ksztatowaniu dochodów podmiotów, na ich korekcie wzgldem podziau, który nastpi na podstawie kryterium ekonomicznego. Podzia pierwotny -decydujc rol odgrywaj czynniki ekonomiczne. Nie kady podmiot moe mie moliwo przystpienia do tego podziau. Korekty dokonuje si w oparciu o kryterium spoeczne i polityczne. 3.Stabilizacyjna polega na wykorzystywaniu dochodów i wydatków publicznych do oddziaywania na sytuacj gospodarcz kraju: poziom zatrudnienia, stay wzrost gospodarczy.
Czynniki wpywajce na zakres realizacji funkcji finansów publicznych:
1. Czynnik gospodarczy: - struktury gospodarcze przesdzaj o doborze róde dochodów publicznych - koniunktura wpywa na poziom dochodów
Czynnik gospodarczy ciy w wikszym stopniu na stronie dochodowej, ale wpywa te na wydatki
2. Czynnik polityczny wpywa na dochody i wydatki, ale w wikszym stopniu na wydatki - struktury (kto jest u wadzy, jakie s jego cele polityczne, - zdarzenia polityczne (wojna)
3. Czynnik administracyjny- dostosowanie finansów publicznych do struktur administracyjnych, oraz uwzgldnienie przy konstruowaniu strony dochodów i wydatków poziomu wyksztacenia oraz morale.
Budet pastwa
W ujciu instytucjonalnym wyrónia si:budet pastwa budety samorzdowe fundusze ubezpiecze spoecznych fundacje publiczne pozostae fundusze publiczne
BUDET PASTWA
1.Zestawienie przewidywanych dochodów i wydatków jakiegokolwiek podmiotu na okrelony czas.
2.Scentralizowany fundusz publiczny sucy gromadzeniu rodków pieninych w zwizku z funkcjami pastwa
3.Plan finansowy najwyszej rangi zatwierdzany przez parlament , obejmujcy zestawienie dochodów i wydatków pastwa w okrelonym przedziale czasowym
Pojcie budetu moe by rozumiane w trzech aspektach: ekonomicznym, pewien fundusz pieniny (po co, jak jest jego tre ekonomiczna?) prawnym, pewien akt normatywny, zatwierdzony przez parlament
-technicznym, konstrukcja techniczna, dla której charakterystyczny jest plan GOSPODARKA BUDETOWA pojcie szersze od budetu. Obejmuje wszelkie czynnoci zwizane z gromadzeniem i wydatkowaniem rodków budetowych.
Czynnoci: planowanie gromadzenia i wydatkowania rodków budetowych proces gromadzenia dochodów wydatkowanie rodków budetowych analiza i kontrola procesów wydatkowania i gromadzenia rodków budetowych ewidencja procesów gromadzenia i wydatkowania zasobów publicznych POLITYKA BUDETOWA denie do realizacji okrelonych celów spoecznych, gospodarczych i politycznych przy wykorzystaniu instrumentów budetowych, poprzez okrelenie róde dochodów budetowych kierunków wydatkowania rodków
SYSTEM BUDETOWY to zespó norm prawnych , które reguluj organizacj finansowych organów pastwa oraz innych instytucji objtych gospodark budetow, a take zasady pobierania dochodów na rzecz budetu oraz zasady ich wydatkowania. Odpowiada na pytania kto i w jaki sposób realizuje gospodark budetow pastwa?
ZASADY BUDETOWE Gówne zasady: równowagi szczegóowoci (specjalizacji) powszechnoci (zupenoci) jednoci operatywnoci jawnoci gospodarnoci jednorocznoci,
Funkcje budetu: Ekonomiczne: 1) alokacyjna -- funkcja finansowania potrzeb publicznych; nie tylko dokonywanie wydatków, ale take ródo finansowania rodków.
TEORIA KORZYCI: róde dochodów budetowych naley szuka u tych podmiotów, które w najwikszym stopniu z tych rodków korzystaj. Realizacji tej teorii suy opodatkowanie równe, które najatwiej realizuje si dziki podatkom porednim wliczanym w ceny towarów. Teoria ta jest dosy kontrowersyjna.
TEORIA ZDOLNOCI DO PONOSZENIA CIARÓW PODATKOWYCH: podmioty o wikszych moliwociach, majce wiksze dochody, majtek powinny w wikszym stopniu partycypowa we wpywach podatkowych (podatki progresywne).
2) redystrybucyjna - wyrównywanie poziomu dochodów przy pomocy instrumentów budetowych (dochodów i wydatków). Funkcja ta odbywa si poprzez:
3) stabilizacyjna
Polityczne: 1) ustrojowa - budet pastwa jest narzdziem okrelonego ustroju i jest atrybutem wadzy. 2) demokratyczna - polega na zainteresowaniu i wpywie spoeczestwa na opracowanie i wykonanie budetu.
BUDET A SKARB PASTWA Skarb pastwa pojcie szersze od budetu, o ile budet wie si z biec gospodark finansow, natomiast skarb pastwa obejmuje take ca publiczn mas majtkow. Pojcie skarbu pastwa moe by rozumiane jako: ujcie podmiotowe, pastwo jako waciciel majtku ujcie przedmiotowe, sam majtek pastwa ujcie instytucjonalne, odrbny urzd, który zajmuje si sprawami majtkowymi pastwa. FUNKCJE SKARBU PASTWA kasjera kontrola pynnoci, gromadzenie i wydatkowanie bankiera inwestowanie nadwyki Z nadwyki tej mona udzieli kredytów lub zainwestowa je. Udziay w innych jednostkach majtkowa: czynna dotyczy tej czci majtku publicznego, która z zaoenia nie ma przynosi zysku, wówczas skarb pastwa jest gospodarzem tego majtku (np. sierociniec) bierna dotyczy tej czci majtku publicznego, która z zaoenia ma przynosi zysk. Tutaj gospodarz ma dy do maksymalnego zysku (s to z reguy monopole np. produkcja alkoholu, przemys naftowy)
Jednostki budetowe, forma w ramach której jednostka rozlicza si metod brutto. Dla podmiotów wiadczcych usugi w sposób nieodpatny lub odpatny w maym zakresie. rodki te wygasaj po roku. Zakady te nie pac podatków, nie mog korzysta z kredytów. W zakresie gospodarki finansowej s pozbawione samodzielnoci. S to formy nieefektywne, czsto si je modyfikuje w oparciu o np. premi zakady budetowe, rozliczaj si metod netto. Dotycz podmiotów o cakowitej lub czciowej odpatnoci. Nie posiadaj osobowoci prawnej, buduj swój plan finansowy. Mog zaciga kredyty, rodki nie wydane w danym roku mog przenie na rok nastpny. Nie pac podatków, s zblione do przedsibiorstw, wynagrodzenia nie zale od efektów gospodarstwa pomocnicze, dziaalno uboczna jednostek budetowych, która moe przynosi korzyci. Wyodrbnia si przychody i wydatki z macierzystej jednostki, koszty pokrywa si z przychodów. Rozlicza si za porednictwem jednostki macierzystej. W przypadku zysku poow zabiera budet a poowa pozostaje w jednostce macierzystej rodki specjalne, wyodrbnienie o charakterze finansowym. Prawo wykorzystywania na wasne wydatki pewnych okrelonych dochodów, które pobiera jednostka budetowa (np. dochody z tytuu najmu pomieszcze) z tych rodków specjalnych pokrywa si koszty realizacji dochodów. S gromadzone na odrbnym rachunku.
dopuszczalne s równie mutacje tych form
KLASYFIKACJA BUDETOWA to sposób grupowania dochodów i wydatków budetowych stosowanych w planowaniu i ewidencji wykonywania budetu.
Stosuje si podzia klasyfikacji budetowej wg. trzech kryteriów: Podmiotowe (czci) przy pomocy tego kryterium wyodrbniamy czci budetu, jest to podzia resortowy, który odpowiada aktualnej resortowej administracji. Ilo czci odpowiada liczbie organów administracji rzdowej i nazwy Przedmiotowe (dziay, rozdziay, tytuy) cz budetu dzielimy wg. kryterium przedmiotowego wyodrbniamy róda pochodzenia rodków i kierunków dysponowania (np. przemys, budownictwo, rolnictwo), w ramach dziaów moe by potrzeba wyodrbnienia rozdziaów, a w tych mog kry si tytuy Rodzajowe (paragrafy, pozycje) jest uszczegóowieniem podziau przedmiotowego, wyodrbnia paragrafy, a w ramach paragrafów pozycje
Procedura budetowa
Wyodrbniamy cztery etapy: przygotowanie projektu budetu utrwalanie budetu wykonanie budetu kontrola budetu
! Przygotowanie projektu budetu poprzedza przyjcie przez senat rocznych zaoe polityki spoeczno- gospodarczej pastwa - to zaoenia w oparciu, o które opracowuje si wstpny projekt budetu (Ministerstwo Finansów), który ma nastpnie zaakceptowa Rada Ministrów. Nastpnie ministerstwo rozpoczyna organizacj prac nad waciwym projektem budetu. Nota - wytyczne i wskazówki dla poszczególnych resortów, co do opracowania budetu w wycinku dziaalnoci resortów. Ministerstwa opracowuj swoje mae budety, angaujc podlege sobie podmioty. Nastpnie minister w oparciu o odcinkowe budety tworzy cao i przedstawia j Radzie Ministrów, z uzasadnieniem i wskazaniem kwestii spornych. Projekt zostaje poddany pod obrady Rady Ministrów. Uchwalony projekt budetu z uzasadnieniem kierowany jest do Sejmu. !Etap II - Odbywaj si 3 czytania. Na sesji jesiennej przedstawiony zostaje projekt budetu i expose ministra finansów. Nastpnie odbywa si dyskusja posów i prace nad projektem podejmuje Sejmowa Komisja Polityki Gospodarczej Budetu i Finansów, która angauje do prac take inne komisje. Po zakoczeniu prac Komisja uchwala budet. Dochodzi do 2 czytania i ponownie odbywa si debata nad projektem, w której podstaw s wnioski Komisji. Posowie mog wnosi poprawki do projektu i do wniosków. Gdy ju projekt z poprawkami jest gotowy nastpuje 3 czytanie, a nastpnie projekt zostaje skierowany do Senatu i do prezydenta. Projekt jest publikowany w Dzienniku Ustaw. Projekt powinien by uchwalony przed rozpoczciem roku budetowego, jeeli jednak tak nie jest to: - prowizorium budetowe - ustawa okrelajca poziom dochodów i wydatków pastwa na okres uchwalenia budetu przez Sejm. - projekt budetu
!Etap III - Nastpuje gromadzenie dochodów i dokonywanych wydatków zgodnie z zapisami ustawy budetowej. Ministrowie opracowuj ukad wykonawczy, rozpisuj dochody i wydatki. Do opracowania zasad realizacji otrzymuj wytyczne Rady Ministrów. Ministerstwo Finansów sprawuje kontrol nad wykonaniem budetu, a ministrowie nad swoimi czciami. NBP - kasowa obsuga budetu pastwa. Banki komercyjne mog obsugiwa jednostki i zakady budetowe.
Jednostki upowanione do dysponowania rodkami budetowymi to dysponenci (I, II, III-go stopnia): I-go- gówni dysponenci to ministrowie, szefowie resortów centralnych II- go to bezporednio podlege jednostkom I- go stopnia III- go podlegaj jednostkom II- go stopnia (II moe by III), nie maj uprawnie co do przekazywania rodków niszym jednostkom.
Rezerwa - 1% wydatków; przeznaczona na pokrycie nieprzewidzianych wydatków w trakcie realizacji budetu.- ogólna - upowanienie Ministerstwa Finansów, Rady Ministrów - celowa - pomoc w spacie kredytów mieszkaniowych, rolnictwo, gminy.
Etap IV - Podstawowym podmiotem jest Sejm, a na bieco Ministerstwo Finansów, zobligowany do przedstawiania Radzie Ministrów i NIK-owi okresowych sprawozda. Naczelny organ kontroli pastwa, kontroluje caoksztat dziaalnoci organów, jednostek budetowych.
NIK na bieco dokonuje kontroli: - legalnoci - celowoci - gospodarnoci Do 31 maja Rada Ministrów skada sprawozdanie z wykonania budetu Sejmowi i NIK- owi. Przyjcie oznacza udzielenie absolutorium.
Prawo Wagnera mówi, e wydatki stale wzrastaj. Wzrost ten ma charakter ekstensywny - coraz nowsze obszary objte kas publiczn; bd intensywny - wiksze nakady na dane obszary.
Klasyfikacje dochodów budetowych: PRAWNA- kryterium: wykorzystanie wadczych funkcji podmiotu publicznego prawa administracyjnego. podmiot wadczy - dochody gromadzone w sposób przymusowy, (ca, podatki, opaty). podmiot prywatny - dochody gromadzone dobrowolnie, bez rodków przymusu (poyczki u obywateli, kredyty w bankach komercyjnych, z majtku publicznego). FINANSOWA - kryterium: definitywno okrelania dochodów. dochody definitywne - definitywna czstka majtku (podatki, ca) dochody czasowe - zwrotne
Z punktu widzenia dysponowania nie ma midzy nimi rónicy, ale lepiej mie rodki z podatków. EKONOMICZNA - kryterium: skutki ekonomiczne - powoduj nadzwyczajne skutki ekonomiczne - nie powoduj nadzwyczajnych skutków ekonomicznych
Podatek pienine wiadczenie o charakterze przymusowym, bezzwrotnym, ogólnym i nieodpatnym pobierane przez pastwo lub inny zwizek publiczno prawny na podstawie przepisów prawa okrelajcych warunki , wysoko i termin dokonywania tych opat. Jest podstawowym ródem dochodów budetowych pastwa, rednio okoo 80%. Opata ma charakter przymusowy, bezzwrotny, odpatny za okrelone wiadczenie (opata paszportowa, skarbowa). Opata towarzyszy wiadczeniu, natomiast cena jest celem wiadczenia.
ELEMENTY TECHNIKI PODATKOWEJ podmiot podatku, mona wyróni podmiot czynny (nakadajcy podatek) i bierny (podmiot, na który zostaje naoony podatek). W ramach podmiotu biernego mona wyróni podatnika (podmiot ponoszcy ciar podatku) i patnika (podmiot, który z mocy prawa jest zobligowany do naliczenia, pobrania i odprowadzenia podatku). przedmiot podatku rzecz, albo zdarzenie, z któr prawo wie powstanie obowizku podatkowego (np. otrzymanie wynagrodze, spadku) podstawa podatku to ilociowe bd wartociowe wyraenie przedmiotu opodatkowania stawka podatku wyraa relacj pomidzy wielkoci podatku, a podstaw opodatkowania (mog by stawki kwotowe lub procentowe). Stawka procentowa informuje jaki procent podstawy stanowi podatek, w ramach tej stawki wyróniamy: stawki stae -procent pobrania nie ulega zmianie wraz ze zmianami podstawy stawki zmienne -wraz ze zmianami podstawy ulega zmianie procent pobrania
Wyróniamy stawki: PROGRESYWNE, wraz ze wzrostem podstawy opodatkowania wzrasta procent pobieranego podatku. Wyrónia si tu: progresj globaln, gdzie kady nowy przedzia podstawy jest w caoci objty now, wysz stawk progresja ciga, wyszymi stawkami objte s nadwyki podstawy ponad poprzednie przedziay. DEGRESYWNE PROGRESYWNO -DEGRESYWNE skala podatkowa to ukad podstaw oraz odpowiadajcych im stawek podatkowych ulgi i zwolnienia s to odstpstwa od ogólnych zakresów podmiotowych w obrbie danego podatku. Mog mie charakter podmiotowy lub przedmiotowy, ogólny lub indywidualny. Zostaj wprowadzone do konstrukcji okrelonych podatków jeeli wadza chce realizowa pozafiskalne cele przy pomocy okrelonego podatku. Istniej równie zwyki podatkowe.
Funkcje podatku: Fiskalne jest ródami dochodów budetowych, dy si do tego aby podatek by neutralny wzgldem procesów produkcji. Pozafiskalne dotycz oddziaywania na procesy gospodarcze i zjawiska spoeczne Oddziaywania o charakterze ogólnym Oddziaywania o charakterze selektywnym wkomponowanie ulg i zwolnie dla okrelonych bran, podatki na przemys monopolowy.
System podatkowy - ogó podatków obowizujcych w danym kraju stanowicych wewntrznie zgodn, jednolita cao pod wzgldem ekonomicznym i prawnym. Oznacza to, e wszelkie regulacje podatkowe powinny by budowane w oparciu o jednolite prawa podatkowe.
Jednolito prawna- jeeli buduje si sankcj za przestpstwa podatkowe i jeeli s okrelone w sposób ogólny, to nie mog pojawi si regulacje szczegóowe.
Jednolito ekonomiczna chodzi o logiczne zwizki pomidzy poszczególnymi podatkami a przedmiotem opodatkowania. A szczególnie o to aby: wielokrotnie nie obcia tego samego przedmiotu, nie pozostawia obszarów niepodatkowych.
Systemy podatkowe: racjonalne, zbudowany przez teoretyków, taki który miaby by systemem idealnym np. system oparty na jednym podatku historyczne to takie, które funkcjonuj w praktyce
Zasada sprawiedliwoci podatkowej. Poniewa sprawiedliwo jest pojciem wzgldnym wskazuje si zasad powszechnoci -kady obywatel powinien wnosi swój udzia do dochodów budetowych. Ciar podatkowy -kogo w wikszym stopniu obcia. Równoci -kady powinien by równo obciony. Zdolnoci do ponoszenia ciaru podatkowego oznacza, e im kto ma wicej tym w wikszym stopniu powinien by obciony (su temu podatki proporcjonalne i progresywne) Sprawiedliwo pozioma sprowadza si do tego, e podmioty w takiej samej sytuacji majtkowej powinny by w takim samym stopniu obciane. Sprawiedliwo pionowa oznacza: im podmioty s w lepszej sytuacji tym w wikszym stopniu powinny by obcione. Sprawiedliwo obiektywna to taka, któr kieruje si nakadajcy na dzie dzisiejszy, powinien on respektowa sprawiedliwo poziom i powszechn. Sprawiedliwo subiektywna to sprawiedliwo w odczuciu opodatkowanych. Wydajnoci, która mówi, e podatek powinien siga po róda wydajne i stwarzajce podstaw do systematycznych i znacznych wpywów budetowych. Przeciwstawiestwem jest np. podatek od oznak zewntrznych, podatek giedowy. Stabilnoci podatkowej (pewnoci), która oznacza, e regulacje finansowe powinny mie w miar trway charakter, wszelkie zmiany powinny by wczeniej okrelane. Nienaruszalnoci majtku opodatkowanego -na pokrycie wiadcze podatkowych musi wystarczy dochód. Dogodnoci mówi aby czas i miejsc poboru podatku ustali w sposób jak najbardziej dogodny dla podatnika. Tanioci podatku mówi aby konstrukcje podatkowe budowa tak aby koszty ich poboru byy jak najnisze. Koszty naley rozpatrywa w kontekcie sub skarbowych, a take w relacji do podatnika aby jego koszty zwizane z rozliczeniem byy niedue. Prostoty -mówi o czytelnoci, jawnoci, zrozumiaoci dla sub skarbowych i podatnika.
Rodzaje Podatek rzeczowy to taki, który dotyczy bogactwa (podatek od gruntu). Prosty utrudniajcy oszustwa, nie dopuszcza ulg, wydajny. Jest to podatek niesprawiedliwy, lepy . Podatek osobisty take dotyczy elementu bogactwa ale uwzgldnia te indywidualn sytuacj podatnika. Podatek osobisty dopuszcza ulgi, staje si bardzo skomplikowany, uatwia oszustwa. Honoruje w wikszym stopniu zasad sprawiedliwoci.
Podzia podatków ze wzgldu na moment signicia po bogactwo:
na etapie jego tworzenia wyróniamy: podatki przychodowe, dochodowe
w fazie zakupu: podatki majtkowe (od nieruchomoci, rodków transportu)
w fazie wydatkowania bogactwa: podatki konsumpcyjne (wliczone w ceny, od transakcji).
Biorc pod uwag opcj prawn:
Podatki porednie to takie, których zdolno podatkowa wie si z okrelonymi dziaaniami, faktami, operacjami. Gównie s to podatki od wydatków, koszty s wliczone w ceny towarów. Posiadaj dosy prost konstrukcj, s wydajne, waloryzuj wpywy budetowe w razie inflacji. S niesprawiedliwe, zbyt due podatki hamuj dziaalno gospodarcz.
Podatki bezporednie to takie, których zdolno podatkowa wie si bezporednio z sytuacj podatnika (gównie od dochodów i majtku). S to podatki sprawiedliwe, bardzo skomplikowane, uatwiaj oszustwa. Z punktu widzenia technik fiskalnych wad jest ostentacyjno poboru.
Przyczyny ucieczki przed podatkiem: o charakterze moralnym, gdy okradanie fiskusa w ocenie moralnej nie jest traktowane nagannie (jak np. okradanie ssiada). Wynika to ze sposobu traktowania obywatela przez pastwo, powodujc brak poczucia winy o charakterze technicznym, nadmiernie skomplikowany system podatkowy nie uatwia pacenia podatków a take utrudnia kontrol skarbow. Niesprawny aparat skarbowy sprzyja ucieczce przed paceniem. Ponadto niepaceniu sprzyjaj take sabo rozwinita gospodarka, stagancja gospodarcza itp. o charakterze politycznym, brak identyfikacji z wadz. Ten kto nie paci podatków twierdzi, e on nie wybiera tej wadzy wic dlaczego ma paci. Niegospodarne wydatkowanie rodków przez wadz publiczn budzi równie opór podatników. o charakterze ekonomicznym, jakie korzyci moe przynie podatnikom nie zapacenie podatków. Wysokie obcienia skaniaj w wikszym stopniu do ucieczki przed podatkiem. Nadmierny fiskalizm systemu podatkowego powoduje, e podatnik sam broni si przed systemem.
PRZECIWDZIAANIE UCIECZCE PRZED PODATKAMI:
ograniczanie fiskalizmu systemu podatkowego (trudne w praktyce)
dziaania prewencyjne:
sprawna kontrola podatkowa
komputeryzacja
dbanie o poprawne kontakty z podatnikami
podatnik raz na 2-3 lata powinien by skontrolowany
Dziaalno represyjne, karanie za przestpstwa i wykroczenia podatkowe jest problemem dyskusyjnym.
PRZERZUCALNO PODATKOWA czyli przesuwanie ciaru podatku przez podatnika na inne podmioty. Moe by róna w zalenoci od wielkoci przerzuconego ciaru: czciowa cakowita nadmierna
Przerzucalno ma miejsce gdy ustawa podnosi stawki podatkowe lub ustala nowy (podatnik moe przerzuci podatek i jeszcze na tym zarobi). Procedury przerzucania nie s korzystne m in. z punktu zasady sprawiedliwoci podatkowej.
Przerzucalno mona podzieli ze wzgldu na kogo zostan przerzucane na przerzucalno:
w przód - wzrost cen sprzedawanych wyrobów, wzrost podatków, wzrost cen, przerzucenie na nabywców
wstecz - na dostawców, wzgldnie na pracowników zatrudnionych w danym przedsibiorstwie
waciw - nie zaoona z góry przez ustawodawc
niewaciw - zaoona z góry przez ustawodawc
Kanibalizm podatkowy oznacza, e nadmierne obcienia podatkowe wyniszczaj ródo podatku, w przypadku dziaalnoci gospodarczej dochodzi nawet do jej likwidowania.
Akcyz Uzasadnienie do stosowania akcyzy:
obejmuje si ni towary, których nadmierna konsumpcja nie jest podana spoecznie: wyroby tytoniowe, alkohol, gry hazardowe
ponoszenie dodatkowych kosztów spoecznych w zwizku z konsumpcj pewnych artykuów
oszczdna i ograniczona konsumpcja jest podana przez wadz np. przed wojn
wyroby wysoce akumulatywne lub, te które si do tego nadaj:
koszt wytworzenia nie jest zbyt wysoki
konsumpcja ma charakter masowy
popyt jest sztywny (pozwala na podnoszenie ceny)
Podatek akcyzowy jest uregulowany w ustawie razem z VATem. W Polsce obejmuje szeroki wachlarz wyrobów: karty do gry samochody do okrelonej ceny sprzt radiowo telewizyjny wysokiej klasy kamery guma do ucia bro gazowa opakowania z tworzyw sztucznych
podatki wielofazowe dotycz rónych faz obrotu gospodarczego
podatki jednofazowe s pobierane w jednej wybranej fazie obrotu (najczciej w ostatniej). Podatek jest nakadany na producentów wyrobów finalnych (przeznaczonych dla konsumentów). Podmiotem wybranym moe by take szczebel handlu albo hurt, detal.
Wielofazowy, kaskadowy, piramidalny, gdy cena zakupu w kadej fazie obrotu (produkcja, hurt, detal) jest skorygowana o wielko podatku. Podatek ten jest obciony ekonomiczn wadliwoci:
dochodzi do wielokrotnego obcienia tej samej podstawy
pojawia si zjawisko wielokrotnego pobierania podatku od podatku
Ponadto konstrukcja tego podatku sprzyja monopolizacji pionowej procesów gospodarczych, powoduje zakócenia w konkurencji, w sposób restrykcyjny uderza w mniejsze podmioty.
Wady te s omijane w innej konstrukcji jak jest podatek jednofazowy, w ramach którego produkty, surowce podlegajce dalszemu przetwarzaniu nie s obciane podatkiem obrotowym. Podatek jest pobierany w momencie, gdy trafia do konsumenta finalnego. Ma tu miejsce przesuwania podstawy opodatkowania z miejsca, gdzie ona powstaje do miejsca, kiedy podatek jest pobierany.
Inny sposobem uniknicia wad podatków wielofazowych jest podatek od wartoci dodanej VAT. Podatek paca wszyscy uczestnicy obrotu gospodarczego ale tylko od tej czci, któr same wypracoway (nowowytworzonej).
WALORY VAT'u
-VAT jest podatkiem sprawiedliwym bo obcia podstaw tam gdzie ona powstaa, nie daje nieuzasadnionej karty przetargowej podmiotom finalnym, które pac wysokie podatki
- jednofazowy, przyczynia si do zrónicowania cen, surowce pozostaj raczej tanie, a wyroby finalne raczej drogie co powoduje, e ksztatowanie cen nie jest prawidowe.
-z punktu widzenia fiskalnego jako podatek jednofazowy oznacza mniejsz systematyczno wpywów do budetu
- kwestia oszustw podatkowych: podmioty ponoszc mniejsze obcienia nie s zachcane do oszustw. Ze wzgldu na ilo obcionych podmiotów wszyscy podatnicy musieliby by nieuczciwi aby budet straci. W przypadku podatku jednofazowego wystarczy jeden nieuczciwy detalista
- podatek VAT ma wbudowan konstrukcj, która chroni przed ucieczk przed podatkiem: podatek naleny jest naliczonym w nastpnej fazie, wic sprzedawca chce podatek naleny a nabywca nie (on go odejmuje).
- VAT jest tak skonstruowany, eby by neutralny wzgldem konkurencji midzynarodowej, obcia si wyroby w tym kraju gdzie s one nabywane (charakter terytorialny). Wyroby w kraju sprzedawcy s oczyszczane z podatku, natomiast w kraju importera (nabywcy) s obcione obowizujc stawk
Zosta wprowadzony 5 lipca 1993 roku, zastpi podatek obrotowy jednofazowy pobierany na szczeblu producenta (wtedy te istnia 1% podatek na kadym szczeblu). Jest to podatek o charakterze cenotwórczym i przedmiotowym.
Przedmiot podatku: podatkiem tym obcia si odpatne wiadczenia, usugi oraz sprzeda towarów. W Polsce stosuje si zasad terytorialnoci. Podatkiem objty jest równie eksport, import towarów i usug. darowizny towarów bezpatne wiadczenie usug przekazywanie towarów i wiadczenie usug na rzecz wacicieli, pracowników, udziaowców, byych pracowników i innych zamiana towaru na towar, towaru na usug, usugi na towar, usugi na usug Cel obcienie nabywcy okrelonego wyrobu lub usugi.
Pojcie towarów i usug odwouje si do klasyfikacji GUS, która zawiera: wykaz w odniesieniu do towarów klasyfikacj wyrobów i usug w odniesieniu do usug klasyfikacj obiektów budowlanych w odniesieniu do obiektów budowlanych Przez pojcie towaru nie rozumie si pienidza, gruntu oraz wartoci niematerialnych i prawnych. Nie wchodzi w to równie sprzeda gier losowych, czynnoci, które nie mog by przedmiotem prawnie skutecznej umowy np. sprzeda kradzionych samochodów.
Podmiot VAT s to osoby fizyczne, prawne, jednostki oraganizacyjne nie posiadajc osobowoci prawnej, które wykonuj wymienione czynnoci. Nie ma znaczenia czy s to osboby krajowe czy zagraniczne. Podatek nie powinien zawiera ulg.
Wyjtki: zwolnienie na wielko obrotów (w 1996 poniej 80 tys. zotych mona zdecydowa si na pacenie) karta podatkowa, osoby posiadajce nie musz paci VAT, chyba e chc zakady pracy chronionej bez wzgldu na wielko obrotu mog wybra zwolnienie podmioty zaczynajce dziaalno i przewidujce obroty poniej 80 tys. zotych mog wybra zwolnieni, lecz fakt ten musi zosta zgoszony wczeniej
Uprzywilejowane s podmioty drobne, aby nie obcia ich skomplikowan ewidencj i jednoczenie unikn cigego kontrolowania.
VAT zniós wszelkie zwolnienia nabyte podczas funkcjonowania podatku obrotowego. Zmieniono zwolnienia aby zapewni równo podmiotów.
Stawki:
22% stawka standardowa 7% stawka zarezerwowana dla towarów objtych pewnymi wzgldami spoecznymi: towary spoywcze towary gospodarki rolnej i lenej towary zwizane z ochron zdrowia towary dla dzieci (dziecko do lat 11, np. narty do 120cm, meble dla dzieci do lat 6) usugi transportowe, telekomunikacyjne usugi hotelowe i restauracyjne (dla **** i ***** 22%) Ponadto preferencyjna stawka 7% obejmuje materiay i usugi budowlane. 0% zarezerwowana dla eksportu, w sposób przejciowy stosowana wobec niektórych wyrobów (leki, ksiki, wydawnictwa) Zwolnienia dotycz nieprzetworzonych produktów gospodarki lenej, rolnej i owieckiej. Zakres ten jest niewielki. Wykaz usug zwolnionych obejmuje: usugi w zakresie suby zdrowia usugi w zakresie edukacji usugi w zakresie administracji publicznej usugi w zakresie opieki socjalnej usugi cmentarne, pogrzebowe, kremacyjne usugi obrony narodowej usugi w zakresie rolnictwa, lenictwa, ryboówstwa, porednictwa ubezpieczeniowego. Na paliwa i energi wprowadzono stawk 12% poniewa zakada si dojcie w niedugim czasie do stawki 22% (w 1997 17%, w 1998 18% itd.).
0% a zwolnienie. Zwolnienie oznacza zwolnienie z podatki wartoci dodanej przez konkretnego podatnika. Stawka 0% suy do cakowitego wyeliminowania podatku z ceny okrelonego towaru bd usugi, czsto wie si ona z koniecznoci zwrotu podatnikowi podatku pobranego w fazach wczeniejszych, suy oczyszczeniu ceny z podatku
( ( ( (WARTO CELNA) podatek importowy) akcyza) VAT)
DOCHODOWY Podmiot: osoby fizyczne (take maoletnich) o miejscu zamieszkania na terytorium RP (w tym wiee wiertnicze, platformy) lub z pobytem czasowym w danym roku podatkowym przekraczajcym183 dni (wyjtkiem s suby dyplomatyczne i ich rodziny). Nieograniczony obowizek podatkowy oznacza, e podatkowi podlegaj wszystkie dochody bez wzgldu na miejsce pooenia róde przychodów. Ograniczony obowizek podatkowy -podatkowi podlegaj tylko dochody uzyskane z pracy wykonywanej na terenie RP oraz inne dochody osigane na terenie RP.