Alofon, Allophone - Jeden z kilku róznych dźwięków (fonów) stanowiących odmiany jednego fonemu. Rózne alofony nigdy nie stanowią jedynej cechy odróżniającej od siebie podobne wyrazy. Wystąpienie konkretnego alofonu zależy od sąsiednich dźwięków. Np. w języku polskim dziąsłowy alofon fonemu /n/ występuje tylko przed spółgłoską dziąsłową (cz, dź, sz, rz / ż, r, l), np. w wyrazie pojedynczy, poza tym wymawiana jest odmiana podstawowa czyli alofon zębowy.

Fonem, Phoneme - Najmniejsza część języka (tekstu, wyrazu), słyszana jako pojedynczy dźwięk przez osoby mówiące tym językiem od dziecka i mająca funkcję dystynktywną. Oznacza to, że podobne, ale inne fonemy umożliwiają odróżnianie od siebie różnych podobnych wyrazów. Np. bat i pat to dwa wyrazy, które słyszymy jako rózne, gdyż b i p to różne fonemy. Fonem może składać się z kilku różnych dźwięków, które nie są używane do odróżniania słów od siebie. Dźwięki takie określamy jako alofony

Głoska, Phone - Najmniejszy fragment toku mowy, rozróżniany jako jednorodny dźwięk. Głoski, zwane inaczej fonami, stanowią fonemy lub alofony (odmiany) fonemów

Przedni, Front - Samogłoski przednie: artykułowane w przedniej części jamy ustnej, np. i, e.

Szczelinowy, Fricative - Spółgłoski szczelinowe (trące, frykatywne, spiranty) powstają, gdy w czasie ich artykulacji narządy mowy zbliżone są do siebie na tyle, by zachodziło tarcie słyszane jako szum. Spółgłoskami szczelinowymi są polskie f, w, s, z, sz, ż/rz, ś, ź, ch/h. Za spółgłoskę szczelinową uważa się także bezdźwięczne krtaniowe h (przydech) w angielskim i niemieckim oraz dźwięczne krtaniowe (krtaniowo-gardłowe) h np. w czeskim, ukraińskim i w polskiej wymowie kresowej. Zob. też zwarto-szczelinowy, zwarty, kontynuant.

Środkowy, Central - Samogłoski środkowe: artykułowane w środkowej części jamy ustnej, np. a, y.

Tylny, Back - Samogłoski tylne: artykułowane w tylnej części jamy ustnej, np. u, o.

Zwarto-szczelinowy, Affricate - Spółgłoski zwarto-szczelinowe, inaczej zwarto-trące lub afrykaty, powstają, gdy w czasie artykulacji narządy mowy zwierają się, a następnie rozwierają z opóźnieniem, tworząc szczelinę. W języku polskim spółgłoskami zwarto-szczelinowymi są c, dz, cz, dż, ć, dź. Pogląd, że spółgłoski zwarto-szczelinowe są po prostu głoskami złożonymi ze spółgłoski zwartej i spółgłoski szczelinowej, jest niesłuszny (np. w wyrazie trzy mamy sekwencję zwartej i szczelinowej, podczas gdy w czy mamy spółgłoskę zwarto-szczelinową). Zob. też szczelinowy, zwarty, kontynuant.

Zębowy, Dental - Spółgłoski zębowe: artykułowane z udziałem języka i górnych zębów. Należą tu polskie t, d, c, dz, s, z, n, kresowe ł. W angielskim nie występują (zob. też dziąsłowy, syczący).

Zwarty, Stop, Plosive - Spółgłoski zwarte (zwarto-wybuchowe, plozywne) powstają, gdy w czasie artykulacji narządy mowy zwierają się, po czym następuje ich nagłe rozwarcie. Należą tu np. polskie b, p, d, t, g, k, ale także zwarcie krtaniowe, słyszalne na końcu nie! wypowiedzianego ostrym tonem. Zob. też szczelinowy, zwarto-szczelinowy, kontynuant.

Miejsca artykulacji spółgłosek

1

2

3

4

5

6

7

8

9

10

11

12

13

polski

p, b, m, ł

f, w

t, d, c, dz, s, z, n, (ł)

cz, dż, sz, ż / rz, r, l

ć, dź, ś, ź, ń

j

ki, gi, chi / hi

k, g, ch / h

(h)

angielski

p, b, m, w

f, v

th

t, d, s, z, r, l

ch, j, sh, zh

y

k, g, ng

h

1. wargowe

2. wargowo-zębowe

3. międzyzębowe

4. zębowe

5. dziąsłowe

6. podniebienno-dziąsłowe

7. zazębowe (dziąsłowo-podniebienne)

8. podniebienne (twardopodniebienne)

9. podniebienno-miękkopodniebienne

10. miękkopodniebienne

11. języczkowe

12. gardłowe

13. krtaniowe

---