Do tematu 3 „Prawa człowieka”

1. System uniwersalny :

• to system, który funkcjonuje w ramach ONZ, system powszechny, obejmujący całą społeczność międzynarodową (wszystkie państwa objęte są tym systemem - państwa należące do ONZ);

• narodził się po II wojnie światowej;

• 1946 r. - Podpisanie Karty Narodów Zjednoczonych, która stanowi statut funkcjonowania ONZ (określone są w niej cele, instytucje, zasady funkcjonowania);

• 1948 r.- Deklaracja Praw Człowieka - została uchwalona przez Zgromadzenie Ogólne ONZ, w deklaracji zawarty jest katalog praw człowieka, ma znaczenie symboliczne, deklaracja ma charakter soft law, czyli miękkie prawo.

• Internacjonalizacja praw człowieka - umiędzynarodowienie;

• 1966 r. - Pakty Praw Człowieka - pakt praw obywatelskich i politycznych, pakt praw społecznych, gospodarczych i kulturowych; Pakty te 10 lat później weszły w życie - 1976 r.;

• Instytucje - powołane do stania na straży ochrony tych praw:

1. organy działające na podstawie Karty Narodów Zjednoczonych:

• Zgromadzenie Ogólne, które wybiera Wysoki Komisarz do spraw Praw Człowieka, podlega Sekretarzowi Generalnemu;

• Rada Gospodarcza i Społeczna;

• Rada Bezpieczeństwa;

• Rada Praw Człowieka;

• organy traktatowe, działające na podstawie paktów, traktatów, konwencji praw człowieka:

• Komitet Praw Człowieka (działa na podstawie praw człowieka);

• Komitet Praw Dziecka (działa na podstawie konwencji praw człowieka);

• Komitet do spraw eliminacji wszelkich form dyskryminacji kobiet ( działa na podstawie konwencji ds. eliminacji form dyskryminacji kobiet.

• Płaszczyzna proceduralna - to procedury, które są dostępne dla ofiar naruszeń praw człowieka, a które mogą być inicjowane przed organami międzynarodowymi ONZ;

• Rada Praw Człowieka - procedura przeglądowa - polega na tym, że co 4 lata państwa podlegają przeglądowi sytuacji dotyczącej ochrony praw człowieka;

• Procedura szczególna przed Radą 5 przez 1 - dotyczy naruszeń bardzo poważnych i masowych. Jest nastawiona na szybkie usunięcia naruszeń;

• Komitet Praw Człowieka - do niego przysługuje skarga indywidualna (przysługuje ofiarom naruszeń, rozpatrywana jest w sposób poufny) i skarga międzypaństwowa.

2. Systemy regionalne - system europejski, system amerykański (międzyamerykański) i system afrykański:

• System europejski (jest najbardziej efektywny):

• podstawą tego systemu jest Konwencja o ochronie praw człowieka i podstawowej wolności.

Jest aktem legislacyjnym na wysokim poziomie, zawiera katalog praw człowieka, przepisy proceduralne i instytucjonalne.
Do konwencji dołączono kilkanaście protokołów dodatkowych, które rozszerzały jej zakres przedmiotowy.

Protokół 6 (1985 r.) i 13 (2002 r) zapamiętać - dotyczące kary śmierci

Konwencja została stworzona w ramach Rady Europy w 1949 r.

• Instytucje systemu:

Europejski Trybunał Praw Człowieka w Strasburgu:
- składa się z 47 sędziów, po jednym z każdego państwa członkowskiego Rady Europy;
- są wybierani spośród kandydatów wskazanych przez państwo (każde państwo musi zgłosić trzech kandydatów, wśród których musi być 1 kobieta, są przesłuchiwanie przez RE);
- są wybierani na 9 lat kadencji;
- są niezależni i bezstronni;
- sędziowie orzekają w izbach. Izby dzielą się na: skład jednoosobowy - rozstrzygniecie o dopuszczalności skargi, czy warunki zostały spełnione, skład 5-osobowy, skład 7-osobowy;
- Wielka Izba rozstrzyga skargi w sprawach bardzo skomplikowanych, rozpatruje odwołania ( skład 17 sędziów);

• Trybunał Większości - bazuje na tym co strony złożyły w formie pisemnej;

• Nadzór na wykonywaniem wyroków sprawuje Komitet Ministrów Rady Europy.

• Płaszczyzna proceduralna w tym systemie to skarga międzypaństwowa
  (rzadko wnoszona) i skarga indywidualna.

Wymogi skargi indywidualnej:

• musi pochodzić od ofiary naruszeń ( osoba fizyczne, grupa osób albo organizacja pozarządowa);

• skargę wnosi się przeciwko państwu, które jest strona Konwencji;

• skargę wnosi się w ciągu 6 miesięcy od ostatniego prawomocnego orzeczenia zapadłego w danej sprawie w państwie;

• skarga nie musi mieć podpisu prawnika, jest bezpłatna;

• musi dotyczyć praw proklamowanych w Konwencji;

Wyrok Trybunału wywiera skutki generalne (mają na celu poprawę oraz
praktyki jego stosowania , żeby naruszenia już się nie powtórzyły) i skutki indywidualne (kiedy ofiara naruszeń uzyskuje odszkodowanie od państwa, wznowienie postępowania, wyjaśnienie).

• System amerykański - funkcjonuje na podstawie amerykańskiej Konwencji Praw Człowieka;
  Instytucja - Komisja Praw Człowieka z siedzibą w Waszyngtonie, Międzyamerykański Trybunał Praw Człowieka;
  Stany Zjednoczone nie są stroną tej Konwencji;

Skargi kieruje się do Komisji Praw Człowieka, która decyduje czy skarga ta trafia do Trybunału czy nie.

• System Afrykański - funkcjonuje na podstawie Afrykańskiej Konwencji Praw Człowieka i Ludów (odzwierciedla mentalność Afryki);

Instytucje- Afrykańska Komisja Praw Człowieka;

Komisja nie rozpatruje skarg indywidualnych, jedynie rozstrzyga masowe naruszenia praw człowieka, działa jako mediator w konfliktach miedzy państwami.

1. W krajach arabskich i Azji żadne systemy nie funkcjonują:

• w krajach arabskich ze względu na religię - islam, kultura, Koran decyduje o normach prawa;

• w Azji - w wielu językach azjatyckich nie występuje słowo wolność, ludność nie jest nastawiona na indywidualizm a na społeczeństwo.

---