ROMANTYZM

(1789 (Wielka Rewolucja Francuska) - 1848 (Wiosna Ludów))

(1822 („Ballady i Romanse” A. Mickiewicza) - 1863)

POJĘCIA:

Wallenrodyzm - to postawa bohatera, który pod pozorami wiernej służby knuje okrutną zemstę na znienawidzonym wrogu. Poświęca szczęście osobiste dla dobra ojczyzny, jest żarliwym patriotą, oraz jednocześnie bohaterem tragicznym. Przykładem jest Konrad Wallenrod

Bajronizm - bohater otoczony jest tajemniczością, poprzysięga zemstę na wrogu. Jednakże zemsta nie przynosi mu ukojenia, a przynosi kolejne rozterki. Przykładem bohatera bajroniczniego jest Giaur.

Werteryzm - typ bohatera przeżywającego rozterki filozoficzne, emocjonalne i etyczne. Cechuje go pesymizm, melancholia, osamotnienie. Doznaje zawodu w miłości co powoduje u niego skłonności samobójcze. Przykładem jest Werter.

Prometeizm - postawa indywidualnego buntu przeciw Bogu i zgody na cierpienie za idee i szczęście ludzkości. Powstała z mitu o Prometeuszu, który wykradł Zeusowi ogień i darował go ludziom, za co został skazany na wieczne męki. Przykładem jest Konrad z III cz. „Dziadów”

Mesjanizm - jest to (w literaturze polskiej) szczególne przekonanie o roli Polski i narodu polskiego w dziejach świata Polska jako Mesjasz narodów, który ma dać wolność, szczęście i zbawienie ludom Europy.

GATUNKI LITERACKIE:

Dramat romantyczny - Twórcy traktowali świat jako jedność opartą na antynomiach (widzialne - niewidzialne, materia - duch, uczucie - rozum, młodość - starość). Opozycje te oraz tragizm bohatera - kolizja między szczęściem osobistym a koniecznością - ujawniają się w utworach: „Dziady" część III i „Kordian". Romantycy odrzucali oświeceniowe traktowanie jednostki jako części organizmu społeczeństwa. Rozwinęli kult indywidualizmu.

Powieść poetycka - Gatunek zapożyczony od Waltera Scotta („Pieśń ostatniego minstrela") i rozwinięty przez G. Byrona („Giaur"). Romantyczny patriotyzm - uczynienie idei ojczyzny sprawą osobistą - prezentuje „Konrad Wallenrod" A. Mickiewicza. Gatunek cechuje frag-mentaryczność fabuły, inwersja czasowa, bohater bajroniczny (samotny, poświęca rodzinę dla spraw kraju), orientalizm (przeniesienie akcji do średniowiecza - wyprawy krzyżowe), su-biektywna narracja, synkretyzm rodzajowy i gatunkowy (epika, liryka, dramat, hymn, powieść, ballada, pieśń).

Ballada romantyczna - Romantycy za źródło narodowej odrębności uznawali, pogardzaną przez oświecenie, mistyczną kulturę ludową. Oparte na tej tematyce ballady ukazują świat rze-czywisty z elementami fantastycznymi i zagadkową fabułą.

Poemat dygresyjny - „Beniowski" J. Słowacki, „Eugeniusz Oniegin" A. Puszkin. Dygresja to odejście od zasadniczego tematu, realizowana przez wprowadzanie luźno związanych z nim wypowiedzi narratora. Tło dla dygresji stanowi mało rozwinięta fabuła. Utwór cechuje bo-gactwo i różnorodność problematyki (Słowacki - dygresje o własnej twórczości, o osobie Mickiewicza, o młodzieńczej miłości - Ludwice Śniadeckiej). Poemat jest wyrazem ironiczno-romantycznej postawy twórcy. Słowacki stosuje metodę włoskiego poety Ariosta - konsoliduje rzeczy poważne z drwiną ze świata. Zachodzi tu gra konwencji literackich (antynomia); uży-wane są przemiennie: style - barokowe nagromadzenie i puenta, język potoczny, metafora; gatunki - poemat filozoficzny, heroikomiczny, powieść, monolog, dialog, wyznanie; także po-stać narratora. Poeta posługuje się oktawą (ośmiowersowe strofy).

Epos - gatunek zaczerpnięty ze starożytności. To utwór wierszowany przedstawiający bohaterów na tle wydarzeń przełomowych dla danej społeczności narodowej. Na pierwszy plan wysuwa się fabuła, a narrator - wszechwiedzący i obiektywny ujawnia się w inwokacji. Występuje synkretyzm rodzajowy, język cechuje bogactwo przenośni, porównań homeryckich.

LITERATURA

Fryderyk Schiller - „Zbójcy”

- „Don Karlos”

J.W. Goethe - „Faust”

- „Cierpienia młodego Wertera”: Werter, Lotta, Albert

- „Król Olszyn” - ballada romantyczna

J.G. Byron - „Giaur”: Giaur, Leila, Assan

Adam Mickiewicz - „Oda do młodości”

- „Pieśń filaretów”

- „Sonety krymskie”: „Stepy akermańskie”, „Ajudach”, „Bakczysaraj”

- „Sonety odeskie”: „Do Niemna”, „Wizyta”, „Ekskuza”

- „Liryki lozańskie”: „Nad wodą wielką i czystą”, „Gdy tu mój trup”

- „Do przyjaciół moskali”

- „Reduta Ordona”

- „Do matki Polki”

- „Ballady i Romanse”: „Świteź”, „Świtezianka”, „Powrót taty”, „Romantyczność”,

- „Grażyna”

- „Konrad Wallenrod”: Konrad, Halban, Aldona

- „Dziady”

- „Pan Tadeusz”: Jacek Soplica, Tadeusz, Hrabia, Sędzia, Gerwazy, Jankiel, Zosia, Telimena, Asesor i Rejent

Juliusz Słowacki - „Smutno mi Boże”

- „Grób Agamemnona”

- „Oda do wolności”

- „Hymn”

- „Powrót do ziemi świętej z Neapolu”

- „Kordian”

- „Balladyna”

- „Horsztyński”

- „Beniowski”

Zygmunt Krasiński - „Nie-Boska komedia”: Hrabia Henryk, Orcio, Maria

- „Irydion”

- „Psalmy przyszłości”

C.K. Norwid - „Fortepian Szopena”

- „Bema pamięci żałobny rapsod”

- „Coś ty Atenom zrobił Sokratesie”

- „Promethidion”

- „Pielgrzym”

- „Moja piosenka” - wiersz patriotyczny

Aleksander Fredro - „Zemsta”

- „Śluby panieńskie”: Aniela, Klara, Gustaw, Albin

Opracowanie: Mateusz Chłodnicki

---