Opis typologii Mertona, Studia, Socjologia


Robert K. Merton (1910 - 2003) sformułował typologię reakcji na anomię (adaptacji do anomii) i na tej podstawie opisał tworzenie się zachowań dewiacyjnych pod wpływem struktury kulturowej i społecznej.

R. Merton uwzględnia trzy warianty stosunku jednostek do celów i norm:

- akceptację (+)

- odrzucenie (-)

- zastąpienie odrzucenia nowymi celami i/lub środkami (±)

Typologia R. Mertona wyróżnia pięć typów reakcji na anomię:

1. konformizm - jedyna reakcja niedewiacyjna

w pozostałych czterech - wskazuje na zachowania dewiacyjne:

2. innowacja

3. rytualizm

4. wycofanie

5. bunt

Konformizm:

a) akceptacja zarówno kulturowych celów, jak i zinstytucjonalizowanych

środków

b) są to typowe zachowania jednostek w społeczeństwie

c) reakcje konformistyczne muszą być dominujące, by system społeczny

funkcjonował właściwie

Innowacja:

a) dążenie do kulturowych celów poprzez nieinstytucjonalne (zabronione,

nielegalne) środki (kasjer bankowy, kasiarz)

b) akceptacja kulturowego nacisku na cel bez internalizacji

zinstytucjonalizowanych norm

c) oznacza, że jednostka jest nie w pełni socjalizowana

d) innowacja występuje we wszystkich warstwach społecznych, łącznie

z najwyższymi (przestępczość gospodarcza, „handlowy spryt”, „odświeżanie

wędlin” w marketach”), przestępczość wielkich koncernów czy korporacji

międzynarodowych; eufemizmy: „przekroczenie przepisów

administracyjnych”

e) największa tendencja do zachowań innowacyjnych w warstwach niższych

hierarchii społecznej, najbardziej narażonych na niespójność strukturalną

(między celami i normami a możliwościami ich osiągania dozwolonymi

środkami)

- w systemie kulturowym cele-wartości eksponowane jako cele dostępne dla

całego społeczeństwa

- struktura społeczna zaś znacznie ogranicza albo wręcz uniemożliwia do nich

dostęp większej części społeczeństwa

f) innowacja wynikiem „niedosocjalizowania”

Rytualizm:

a) odrzucenie celów i jednoczesna (nawet nadmierna) akceptacja środków

b) redukcja, zaniżenie poziomu lub rezygnacja z aspiracji, małe ambicja,

by zmniejszyć poczucie zagrożenia

c) rutyna i nadmierny konformizm

d) „urzędas”, „biurokrata”, „ciepła posadka”, „co się będę wychylał”

e) typ reakcji na anomię typowy dla warstwy niższej-średniej socjalizowanej

w kierunku podporządkowania, skrupulatności, odpowiedzialności, uległości;

„przekonformizowanie”

f) jednostki nie są wstanie przekroczyć silnie zinternalizowanych zakazów

naruszania norm

Wycofanie:

a) odrzucenie zarówno celów, jak i środków

b) jednostki sytuują się poza społeczeństwem

c) najrzadszy i najbardziej potępiany rodzaj reakcji na anomię

d) groźny dla systemu społecznego, jednostki bezproduktywnie obciążają

społeczeństwo, negując jednocześnie jego podstawowe wartości i normy

e) wg Mertona, wycofani to: psychotycy, narkomani, alkoholicy, włóczędzy,

hippisi

f) najdrastyczniejsza forma wycofania: samobójstwo

g) cechuje jednostki, które głęboko zinternalizowały zarówno cele, jak i środki,

ale w strukturze społecznej zajmują pozycje nie dające im szans na

osiągnięcie celów kulturowych zinstytucjonalizowanymi środkami

h) odejście od celów i norm czyni z człowieka jednostkę odspołecznioną

i) wg Mertona eskapizm zachodzi równolegle z akceptacją sukcesu jako

podstawowego dążenia społecznego jednostki

Bunt:

a) odrzuceniu zarówno celów-wartości (-), jak i norm-środków (-) ich realizacji

przy jednoczesnym

b) dążeniu do wprowadzenia nowych celów (+) i nowych środków (+)

c) jednostki:

- sytuują się na zewnątrz struktury społecznej

- próbują realizować wizję nowej struktury

- wyobcowują się z panujących celów i norm, które uznają za

- arbitralne, nie prawomocne i nie mogące wywoływać posłuszeństwa

d) bunt stanowi jedyny typ adaptacji do anomii o grupowym charakterze

e) innowacja i wycofanie także mogą przybierać charakter grupowy, lecz nie

należy to do ich istoty, tak jak w przypadku buntu

f) bunt charakteryzuje grupy wcale nie najbardziej upośledzone w strukturze

społecznej, lecz

g) nowo wyłaniające się warstwy i klasy społeczne, które w systemie

społecznym nie widzą możliwości dla rozwoju swoich aspiracji

h) wśród indywidualnych buntowników - najbardziej piętnowany jest renegat:

- odrzuca on panujące wartości

- mimo, że jemu samemu się powiodło

- łamie solidarność grupy

- ostentacyjnie podważa jej ideały

Główne wnioski:

1. chociaż typy reakcji na anomię Merton sprowadza w większości do zachowań

dewiacyjnych, to dowodzi, że dominujący jest konformizm, gdyż:

a) kultura dostarcza alternatywnych celów-wartości, dzięki czemu

wybierające je jednostki, ostatecznie pozostają w zgodzie ze

społeczeństwem,konformistami, a nie dewiantami

2. typy reakcji na anomię można podzielić ze względu na stopień aktywności

jednostek na:

a) czynne: jednostka aktywnie usiłuje wpływać na bieg wydarzeń -

przykładem: konformizm, innowacja, bunt

  1. pasywne: jak w rytualizmie czy wycofaniu, jednostka poddaje się wpływom, rezygnuje z prób przekształcania swej pozycji w hierarchii społecznej

Z teorii Mertona wyprowadza się następujące uogólnienia:

1. im silniejsza społecznie presja na osiągnięcie celów kulturowych, tym

słabszy konformizm jednostek wobec zinstytucjonalizowanych norm-

środków

2. tendencja ta cechuje głównie osoby o pozycjach społecznych

utrudniających osiągnięcie celów kulturowych

3. im większe psychiczne zaangażowanie jednostki w osiągnięcie celów, tym

większe prawdopodobieństwo zachowania dewiacyjnego

4. zablokowanie możliwości osiągnięcia celów za pomocą aprobowanych

środków, zwiększa prawdopodobieństwo zachowań dewiacyjnych

1



Wyszukiwarka