PiU - A. Piotrowska - Rzekome wspomnienia - czy ufać swojej pamięci? (s.125-136)
Nasza pamięć w odniesieniu do osobistych wspomnień ma charakter konstruktywistyczny, twórczy, nie kopiujący. Loftus - badanie z Disneylandem: osobom badanym pokazywano ulotkę o Disneylandzie, gdzie m.in. była postać królika Bugsa. Gdy opowiadali potem o swoim pobycie w D. wspominali Bugsa, choć nie miał on tam prawa być, bo należy do wytwórni Warner Bross.
Fałszywe wspomnienia
W latach 90 wiele osób na terapii przypominało sobie bycie molestowanym w dzieciństwie - część z nich była rzekoma. W 1992 założone w USA Fundusz Syndromu Fałszywej Pamięci, by wspierać oskarżonych rodziców, rozpoczęto badania eksperymentalne.
Procedury wywoływania fałszywych wspomnień
Schemat Loftus - badani oglądają film/slajdy, czasami słyszą komentarz do tego, co widzą, następnie odpowiadają na pytania; L. przeprowadziła ponad 200 takich badań. Podobne badania przeprowadzał Włodarski (1968) - koncentrował się na wywoływaniu zniekształceń obrazowych przez wprowadzone uzupełnienie werbalne (przed, w trakcie, po ekspozycji).
Loftus - implementacji całych wspomnień o przykrym zdarzeniu w dzieciństwie. Eksperyment „Zagubiony w centrum handlowym” - Chris odpowiadał na pytanie swojego brata Jima (ten współpracował z eksperymentatorem) czy pamięta, że mając 5 lat się zgubił (kiedy na pewno to nie miało miejsca). Chris zaprzeczał, ale Jim pytał go o to przez kilka dni i Chris przypomniał to sobie i relacjonował ze szczegółami. Co 4. badany „przypomniał sobie” traumatyczne zdarzenie.
Hyman i in. - lista zdarzeń z lat dzieciństwa z trzema wspomnieniami fałszywymi - przez 3 kolejne spotkania badani mieli przypomnieć sobie i opisać te zdarzenia. Liczba przypomnień rosła w ciągu spotkań - możliwe, że dzięki aktywacji wskazówek pamięciowych, ale może częściowo na skutek stworzenia wspomnień. Na 1 spotkaniu nikt nie przypomniał sobie zdarzenia fałszywego, na 3 już 25% osób.
Częstszy efekt fałszywych wspomnień:
gdy używamy zdarzeń prawdopodobnych,
gdy jesteśmy zachęcani do konstruowania bogatych wspomnień,
gdy źródło sugestii jest nam bliskie (np. brat).
Procedura Deese'a (lata 40), Roedigera i McDermotta (lata 90) - skrót DRM. Badany słucha odczytywanych listy słów, które kojarzą się z jednym pojęciem krytycznym, którego nie ma na liście. Po kilku takich listach następuje odsłuchanie zbioru słów i osoba badana ma powiedzieć, czy wyraz był na liście. Badanie rozpoznają słowa, którego nie usłyszeli i są pewni swojej racji. Minusem tej procedury jest niska ekonomiczność - lista musi mieć ok. 15 słów, by kojarzyć się z tylko z 1 pojęciem krytycznym, przez co z 15 słów mamy tylko jedno fałszywe wspomnienie. Przykład listy: kolec, szycie, nitka, strzykawka, zastrzyk, stóg siana, naparstek - słowo krytyczne: igła.
Paradygmat obrazowy
Miller i Gazzaniga - to samo co DRM, ale zamiast słów obrazki. Zaleta: jeden obraz umożliwia utworzenie większej liczby fałszywych wspomnień. Przykład obrazka: klasa szkolna z obiektami typowymi (tablica, gąbka, krzesło, profesor, itd.). Badani opamiętali 64% elementów, które były obecne i aż 50% elementów krytycznych usuniętych z obrazka (np. tablica z klasy).
Przyczyny fałszywych wspomnień
Udział schematów zdarzeń - udział wiedzy jednostki w konstruowaniu wspomnień. Mamy schematyczne reprezentacje zdarzeń, obiektów. O schematach w pamięci pisał już Bartlett (1932). Pamięć ma charakter konstruktywistyczny, dlatego integrujemy we wspomnienia elementy naszej wiedzy.
Błędna atrybucja źródła - koncepcja monitorowania źródła (SMF - source monitoring framework) Johnson i in. - wspomnienia pochodzące z różnych źródeł różnią się od siebie jakościowo/ilościowo dając różne reprezentacje pamięciowe. Podczas przypominania zachodzi proces atrybucji, przypominanie źródła informacji. Tu dochodzi do błędów, np. Chris mylne informacje zawarte w pytaniu brata przypisał własnemu doświadczeniu z dzieciństwa (patrzy: schemat Loftus). Ackil i Zaragoza - uczniowie w wieku od podstawówki do liceum oglądali film, potem musieli (kazano im zgadywać, nawet zmyślać) odpowiedzieć na pytania dotyczące filmu, które często zawierały fałszywą sugestię. Najwięcej błędnych atrybucji dokonali najmłodsi uczniowie, ale uzyskano je w każdej grupie wiekowej.
Znaczenie ulegania sugestii - Schacter - w Holandii samolot uderzył w budynek, zginęło kilkadziesiąt osób, były transmisje w telewizji z miejsca wypadku, dyskusje w mediach. Po kilku miesiącach zapytano: „Czy widziałeś widziało w telewizji moment uderzenia samoloty w budynek?”, aż 55% twierdziło, że tak, choć nie było filmu z tego zdarzenia. Pytanie zawierało jednak sugestię, że taki film istnieje.
Sugestia wykorzystywana jest też w hipnozie.
Wyznaczniki powstawania fałszywych wspomnień
Wiek jednostki - najbardziej podatne są dzieci (szczególnie, gdy sugerują coś dorośli, a nie inne dzieci) i osoby starsze (po 70. r.ż.). Schacter - badanie na dzieciach w wieku 2-5 lat, odpowiadały na pytanie „co się stało?” od razu po jakimś zdarzeniu. Ok. 90% odpowiedzi było zgodnych z prawdą. Na pytania szczegółowe („gdzie się uderzyłeś?”) 41% dzieci odpowiadało niedokładnie/ fałszywie. Co do osób starszych, to męczy je przypominanie sobie szczegółów, wolą korzystać z posiadanych ogólnych schematów.
Ponawianie przypominania - Bruck i Ceci - 60 % dzieci wielokrotnie proszonych o relacjonowanie zdarzeń ze swojego życia (których w rzeczywistości nie było) wytwarzało fałszywe wspomnienia. Wielokrotne pytanie = poczucie znajomości zdarzenia. Zapisu zeznań świadków - stenogramy początkowo niepewne, po kilku przesłuchaniach wyraziste, świadek się nie waha.
Aktywność poznawcza związana ze wspomnieniami - Garry , Manning, Loftus i Sherman - badani myśleli, że będzie badana ich wyobraźnia. Mieli listę zdarzeń, które mogą się przytrafić dzieciom, mieli ocenić swą pewność czy doświadczyli takowych. Po 2 tygodniach mieli wyobrazić sobie zdarzenia, które ocenili jako najmniej prawdopodobne, zaraz potem wykonywali ponownie pierwszą część zadania, bo ich wynik „zaginął”. Oczywiście nastąpił wzrost oceny p wyobrażanych zdarzeń.
Osoby o wyższych zdolnościach do tworzenia wyobrażeń wzrokowych częściej wytwarzają fałszywe wspomnienia.
Ważne - nie odnosi się to tylko do wyobrażania, ale i rozmowy, czytania i myślenia o rzekomym zdarzeniu.
Rola kontekstu społecznego - Naciski i zachęty sprzyjają fałszywym wspomnieniom. Garven i in. - wpływ zachęt społecznych - dzieci słyszały historyjkę, potem miały odpowiedzieć na pytania. Grupa eksperymentalna była zachęcana (pochwały itd.): tu 81% trzylatków i 50% dzieci starszych uległo mylnym sugestiom. W grupie kontrolnej to odpowiednio 31% i 10%.