Kiniuś™
SOCJOLOGIA KULTURY
dr Maja Biernacka
Semestr II
Wykład 3 (05.04.2008r.)
● CZAS W KULTURZE
PERCEPCJA CZASU:
- nie ma charakteru obiektywnego
- nadto uwarunkowana jest kulturowo.
Istotna przebudowa wyobrażeń czasowych, wiąże się z przechodzeniem od czasu traktowanego w kategoriach cyklicznych, do czasu w kategoriach linearnych.
Nadto mamy do czynienia z przechodzeniem od czasu lokalnego do traktowanego w kategoriach uniwersalnych , abstrakcyjnych z podziałem na równe jednostki.
● CZAS CZŁOWIEKA ŚREDNIOWIECZNEGO
to czas lokalny będący specyfikacją miejscowości i nierzadko całkowicie niezgodny z czasem innych miejsc.
Według ówczesnych wyobrażeń sensem i celem życia / historii jest:
- odkrywanie Boga, dawanie świadectwa wierze etc.
- zatem idealnym bytem „miarą wszechrzeczy”, „wiecznością” jest Bóg, a istotne momenty historiografii biblijnej (przyjście Jezusa Chrystusa zesłanego przez boga, zmartwychwstanie Chrystusa etc.) stanowią punkty, traktowane jako obiektywne.
Aż do XIII / XIV wieku instrumenty do mierzenia czasu były rzadkością, przedmiotem zbytku. Anglik Walher z Malvern, badający ruchy ciał niebieskich, uskarżał się że w dokładniejszym zbadaniu zaćmienia księżyca w 10091 roku przeszkadzał mu brak zegara.
Typowymi dla Średniowiecza europejskimi zegarami były:
- zegary słoneczne (gr. gnomon)
- zegary piaskowe (klepsydry - najczęściej jako zabawka, przedmiot zbytku)
- zegary wodne
Wraz z postępem
- coraz większą popularnością cieszył się zegar mechaniczny
- istotny był dowód z celowości (teologiczne wyobrażenie gr. telos -cel)
Mechanizm Zegara:
Wraz z towarzyszącymi mu figuralnymi automatami staje się wyjątkowo przekonującą metaforą kosmologiczną, analogią utwierdzającą w świadomości ludzkiej boski plan oraz dającą satysfakcje estetyczną i religijna.
Jeśli nie udawało się ustalić czasu według położenia słońca, określano go często:
- na podstawie spalania świecy, łuczywa lub oliwy w kaganku
( stosowane jeszcze we Francji XIII w. za Ludwika IX, oraz za Karola V)
- na podstawie liczby przeczytanych stron Pisma Świętego (mnisi) lub psalmów, odmówionych między jedną obserwacją nieba a drugą.
Przeważająca część społeczeństwa orientowała się w porze dnia głównie dzięki dzwonom kościelnym, wzywającym regularnie na jutrznię. Rozróżniano też „dzwon żniwny” czy dzwon na wypędzanie bydła na pastwisko etc
Gdy tempo życia i charakter podstawowych obowiązków determinowany był rytmem przyrody, nie było warunków aby wykształciła się stała potrzeba znajomości dokładnego czasu.
Czas Liturgiczny współgrał z czasem rolniczym (przy tym rok zaczynał się np. od Bożego Narodzenia, Wielkiego tygodnia czy Zwiastowania i dzielony był świętami, przypominającymi wydarzenia z życia Jezusa oraz dniami świętych).
Postrzegano podział na dzień i noc, oraz podział na części nazywane wprawdzie godzinami, ale nie jako uniwersalna jednostka czasu, a głównie jako „godzina = pora = czas” np. godzina zbioru, godzina modlitw, godzina wypędzenia bydła na pastwisko.
Pomiar czasu:
- miał charakter lokalny
- był wyznaczany przez bicie dzwonów kościelnych
- związany był z liturgią i przyrodą
- dzielił dobę na horae canonicae (godziny kanoniczne)
Horae Canonicae - modlitwy (określane jako godziny) wchodzące w skład brewiarza (liturgii godzin) odmawiane były w klasztorach i wyznaczały rytm codziennego zycia.
Stąd „godziny” dnia latem były dłuższe od „godzin” nocy, a zimą odwrotnie.
Typowe dla średniowiecza kontrasty znajdowały również wyraz w postrzeganiu:
- Dnia - jako czasu żywych, czasu dobra i światłą (moralnego)
- Nocy - jako czasu zła, występku, grzechu diabła, demonów, sił nieczystych etc.
( u germanów przestępstwo dokonane pod osłoną nocy było szczególnie surowo karane)
Czas początkowo nie funkcjonował, zatem w świadomości ludzkiej istniał w kategorii abstrakcyjnej.
Funkcjonował natomiast we frazach np.
- czas na modlitwę
- czas dobry, czasy dobre, czas zły…
- nadszedł jego czas
- koniec czasów
2