Funkcje rynku:

- Rynek jest narzędziem wyceny dóbr

- Rynek jest źródłem informacji o stopniu rzadkości

Jeżeli cena wzrasta „ceteris paribus” tzn. dobra jest coraz mniej w danych warunkach, a jeżeli cena maleje „ceteris paribus” tzn. że jest ono coraz bardziej dostępne.

- Jest narzędziem alokacji dóbr, czyli rozmieszczenia.

Podmioty gospodarcze działając racjonalnie wybierają dobra o relatywnie niższych cenach, a więc te które są bardziej dostępne oszczędzając mniej dostępne.

- Jest narzędziem osiągania równowagi

- Rynek jest weryfikatorem społecznej przydatności wytworzonej produkcji.

Dopiero na rynku okazuje się czy wytworzona produkcja jest potrzebna, czyli czy znajdzie nabywców.

Są to funkcje rynku klasycznego, na którym swobodnie działa mechanizm rynkowy.

Konkurencja to proces przy pomocy którego uczestnicy starają się podać oferty nie gorsze od innych pod względem ceny i warunków poza cenowych.

Ceny

Cena to ilość jednostek pieniężnych przypadających na jednostkę towaru.

Cena relatywna to stosunek cen dwóch dóbr. Cena ta pełni funkcję informacyjną, gdyż informuje ile za cenę jednego dobra można nabyć drugiego dobra (czyli za cenę jednej rzeczy mogą mieć innych rzeczy).

Mechanizmy kreowania cen

*Mechanizm rynkowy (żywiołowe cenotwórstwo)

Ceny kształtuje się swobodnie na rynku zbliżonym do doskonałego, są to ceny równowagi rynkowej.

Cena równowagi rynkowej to cena, przy której ilość oferowana równa jest rozmiarom zapotrzebowania (podaż=popyt).

Ceny kształtuje się na skutek zetknięcia dwóch strumienia: popytu i podaży.

*Mechanizm administracyjny

-ceny mogą być kształtowane przez państwo. Są to ceny wolnorynkowe

-ceny administrowane (kierowane) ->ceny urzędowe

->ceny monopolowe

Ceny administrowane ze względu na stopień określoności (sposób obowiązywania) można podzielić na:

- minimalne - chodzi o ustalenie dolnej granicy poniżej której cena nie może zmaleć; są to ceny wyższe od ceny równowagi rynkowej, mogą być nimi ceny urzędowe w celu ochrony producenta np. rolnego, oraz monopolowe w celu wyeliminowania konkurencji cenowej, która narażałaby uczestników na znaczne obniżki zysków.

- maksymalne - chodzi o ustalenie górnej granicy powyżej której cena nie powinna wzrosnąć, wprowadzone w celu ochrony konsumenta, są nimi ceny urzędowe i są niższe od ceny równowagi rynkowej.

Kolejne kryterium: ilość szczebli w wymianie:

- cena zbytu to cena po której sprzedaje dobro producent

- cena hurtowa to cena zbytu + hurtowa marża handlowa

- cena detaliczna = cena hurtowa + detaliczna marża handlowa

Funkcje cen:

* dochodowa- cena ma zapewnić sprzedawcy dochód

* informacyjna- cena informuje o stopniu rzadkości dobra

* rozdzielcza (bilansowanie popytu z sprzedażą), te funkcje prawidłowe pełnią ceny równowagi rynkowej, czyli te przy których nie ma nadwyżek ani niedoboru towaru; wszystko co zostało wyprodukowane jest rozdzielone oraz starczyło towaru dla wszystkich którzy gotowi byli go kupić w danych warunkach

* redystrybucyjna- ceny są narzędziem redystrybucji dochodów nominalnych i kształtowanie dochodów realnych

Współcześnie redystrybucji dochodów nominalnych dokonuje państwo, przy czym ceny w tej funkcji mogą działać nie selektywnie, ponieważ dobra mogą być nabywane nie tylko przez grupy ludności, którym państwo zamierzało podwyższyć dochody realne, zbyt niskie ceny prowadzą do marnowania dóbr.

Redystrybucji dokonują też monopole, ponieważ ceny monopolowe są wyższe od wolno-konkurencyjnych.

* stymulacyjna - zmieniające się ceny wpływają na wybór konsumenta i producenta

Dochody nominalne - to ilość pieniędzy, które otrzymują właściciele czynników produkcji z tytułu ich sprzedaży.

Dochód realny - to ilość dóbr, które można nabyć za dochód nominalny przy danych ich cenach.

Dyferencjacja cen - zróżnicowanie ceny danego dobra dla różnych grup odbiorców, nie wynikające z różnic kosztów.

Przyczyny i rodzaje dyferencjacji:

- dyferencjacja przestrzenna (regionalna)

np. cena dempingowa -> cena na rynku zagranicznym jest niższa niż na krajowym, aby wejść na ten rynek zagraniczny

- dyferencjacja czasowa - inna cena w sezonie a inna poza sezonem

- dyferencjacja kwantypatywna - w zależności od ilości sprzedawanego dobra, np. rabat przy dużej ilości towaru

- dyferencjacja kwalitatywna - w zależności od przeznaczenia dobra, np. cena węgla: dla ogrzewania domu- cel konsumpcyjny czy cel produkcyjny- huta

- dyferencjacja personalna - zróżnicowanie ceny dla grup ludności o różnej sile nabywczej czyli różnej sytuacji finansowej.

Popyt, podaż, prawo popytu i sprzedaży

Popyt to ilość dobra na które występuje zapotrzebowanie w danym czasie przy różnych poziomach ceny.

Popyt to ilość dobra na które występuje zapotrzebowanie w danych warunkach, jeżeli mówimy o danych warunkach oznaczają różne czynniki takie jak czas.

Popyt efektywny (pieniężny) a potrzeba (popyt potencjalny)

Popyt efektywny - to tylko te potrzeby, które mają pokrycie w realnej sile nabywczej konsumentów, czyli konsumentów jest na to stać.

Determinanty popytu - czynniki, które wpływają na popyt.

Cena danego dobra

Cena niższa to

większy popyt

Cena wyższa to

sprzedaż mniejsza (popyt)

P - cena; Q - ilość;

D - popyt; A - dobro

Rys. Krzywa popytu według A. Marshalla

Typowe funkcje popytu o nachyleniu ujemnym czyli malejąca, funkcja jest graficznym odzwierciedleniem prawa popytu.

Prawo popytu wyraża związki pomiędzy popytem a ceną danego dobra, mówi że jeżeli cena wzrasta to „ceteris paribus” popyt na nie- maleje, a jeżeli cena maleje to „ceteris paribus” popyt wzrasta.

Ceny innych dóbr

- dobra komplementarne czyli uzupełniające się. Popyt na dobro komplementarne zmienia się w tym samym kierunku co popyt na główne dobro w zależności od zmiany

- dobra substytucyjne - zastępowalne, oprócz bliskich substytutów (masło->margaryna) istnieją substytuty w szerokim znaczeniu, uważa się za nie dwa dobra pomiędzy którymi zachodzi następująca zależność: w miarę wzrostu popytu na jedno dobro maleje popyt na drugie dobro.

Na ogół wzrasta popyt na relatywnie tańszy substytut a maleje relatywnie droższy.

Dochody konsumentów:

- jeżeli wzrasta/maleje dochód konsumenta i jednocześnie wzrasta/maleje popyt na dobro to jest ono normalne (zwykłe)

- jeżeli wzrasta/malej dochód konsumenta i jednocześnie maleje/wzrasta popyt na dobro to jest ono niższego rzędu (podrzędne) jak upodobanie, gusty, moda, jakość i znak firmowy, reklama... wpływają popyt

Nie tylko bieżące wielkości ale i przewidywanie co do przyszłości kształtuje popyt, także liczba i struktura konsumentów.

Według Marshalla czas dzielimy na:

- infrakrótki (ultrakrótki) - jest to na tyle krótki okres, że nie obserwuje się żadnych zmian

- krótki - jest to czas, w ciągu którego podmioty gospodarcze mogą tylko częściowo dostosować się do nowych warunków

- długi - jest to czas, w ciągu którego podmioty gospodarcze mogą w pełni przystosować się do nowych warunków

Przykład: Wzrost ceny energii elektrycznej powoduje niewielki spadek popytu na nią w krótkim okresie wynikający raczej z oszczędności. W długim okresie spadek popytu jest znacznie większy, ponieważ jest czas na znalezienie alternatywnych źródeł energii i przystosowanie urządzeń do korzystania z nich.

Rys. Przesunięcie krzywej podaży

Przesunięcie funkcji popytu są efektem wpływu na popyt czynników poza cenowych (innych niż cena danego dobra).

Paradoksy popytu (osobliwości zachowań konsumentów)

- paradoks Giffena (paradoks biedaka - pomimo wzrostu ceny chleba sprzedaż wzrosła, czyli spożycie, ale dlatego, że inne produkty zdrożały jeszcze bardziej; badanie to przeprowadzono wśród ludności o bardzo niskich dochodach w Irlandii w XIX wieku). Porównując chleb po podwyżce był i tak niższy niż inne produkty

- paradoks- efekt owczego pędu inaczej naśladownictwa autorstwa Leibesteina; konsumenci nabywają dobra, ponieważ robią to inni- wynika to z chęci naśladowania

- paradoks- efekt snobizmu autorstwa Leibesteina; konsumenci w ogóle nie nabywają dóbr, albo w mniejszych ilościach nabywają to co inni, wynika to z chęci wyróżniania się

- paradoks- efekt Weblera inaczej prestiżowy; konsumenci nabywają dobro ze względu na jego relatywnie wysoką cenę, wynika z chęci demonstracji bogactwa, uznania, prestiżu

- paradoks spekulacyjny (cena i popyt wzrastają ponieważ nabywcy spodziewają się dalszego wzrostu ceny oraz gdy cena i popyt maleje, ponieważ nabywcy spodziewają się dalszego zmniejszenia ceny).

---