Sylaba (zgłoska) - to część wyrazu, którego ośrodkiem jest samogłoska.
Rodzaje sylab:
Sylaba otwarta - sylaba zakończona samogłoską np. ma - te - ma - ty - ka.
Sylaba zamknięta - sylaba zakończona spółgłoską np. trój - kąt.Dyftong - (od gr. dis = podwójnie + fth'ongos = głoska) połączenie dwóch samogłosek (au lub eu), z których jedna jest nie sylabiczna np. au - tor. Gdy wymawiamy dyftong głoskę „u” mówimy jak głoskę „ł”.
Sylaba lekka (słaba) to taka, która ma prosty ośrodek (a więc nie jest to dyftong ani samogłoska długa) i albo nie ma kody, albo ma tylko jedną spółgłoskę w kodzie.
Przykład: ma w wyrazie ma·te·ma·ty·ka , rat w wyrazie a·pa·rat
Sylaby ciężkie (mocne) to wszystkie inne sylaby.
Przykład: port w wyrazie trans·port
Zasady dzielenia wyrazów na sylaby
1) Fonetyczna - oddzielamy samogłoskę ze spółgłoskami po wymówieniu wyrazu.
2) Dyftong - jeżeli zauważymy w wyrazie dwie samogłoski obok siebie „au” lub „eu” sprawdzamy czy są to dyftongi, podczas wymowy samogłoska „u” powinna brzmieć jak „ł”, jeżeli nie to odzielamy według zasady fonetycznej.
3) Morfologiczna - gdy w wyrazie są dwie identyczne spółgłoski obok siebie dokonujemy analizę słowotwórczą, aby sprawdzić czy jest wyrazem rdzennym, jeżeli tak to oddzielamy wg zasady fonetycznej, tworząc sylaby; jeżeli wyraz jest wyrazem pochodnym oddzielamy formant od bazy (sylabę od sylaby).
Akcent jest to wyróżnienie niektórych sylab wyrazu poprzez ich dodatkowe wzmocnienie za pomocą środków fonetycznych.
akcent iloczasowy - akcentowana sylaba jest wymawiana dłużej.
Kategorie te nie są rozłączne, sylaba akcentowana może być bowiem wyróżniana za pomocą więcej niż jednego środka fonetycznego.
Akcent w języku polskim jest stały. Zasadniczo pada na drugą sylabę od końca, np. droga, wyprawa, pogodny, napisali. Jest to więc akcent paroksytoniczny.
Od tej zasady są pewny wyjątki. W niektórych formach akcentowana jest sylaba trzecia od końca (akcent proparoksytoniczny). Można tu wyróżnić kilka kategorii.
Wyrazy zapożyczone zakończone na -ika/-yka, np. botanika, dynamika, gramatyka, informatyka, logika, matematyka, muzyka.
Wyrazy nazywające osoby związane z dyscyplinami zakończonymi na -ika/-yka w dopełniaczy l. p. oraz w tych formach fleksyjnych, które mają taką samą liczbę sylab jak dopełniacz, np. matematyka, matematykiem, matematycy. W pozostałych formach akcentowana jest sylaba przedostatnia, np. matematyk.
1 i 2 os. l. mn. czasu przeszłego, np. pisaliśmy, rozmawiałyśmy, skoczyliście, czytałyście.
Wszystkie osoby l. p. i 3 os. l. mn. trybu przypuszczającego, np. pisałbym, czytałbyś, robiłaby, skoczyłyby, wygraliby.
Trójsylabowe formy liczebników od 400 do 900, np. czterysta (ale wyj. czterystoma), pięciuset, siedemset, dziewięciuset, a także rzadko już używane formy typu częstokroć, kilkakroć.
Niektóre inne wyrazy zapożyczone (oprócz wymienionych w p. 1) i nieliczne rodzime, np. komitet, kinderbal, minimum, ryzyko, prezydent, uniwersytet, nauka, okolica, rzeczpospolita, w ogóle.
Akcent wyrazowy może być:
stały pod względem fonetycznym - pada wówczas na jedną określoną sylabę we wszystkich wyrazach i formach wyrazu:
oksytoniczny - na ostatnią sylabę
paroksytoniczny - na przedostatnią sylabę
proparoksytoniczny - na sylabę trzecią od końca
inicjalny - na pierwszą sylabę wyrazu
może też padać na drugą sylabę wyrazu
albo swobodny - w różnych wyrazach i ich formach pada na sylaby o różnej pozycji w obrębie wyrazu
stały pod względem morfologicznym - pada we wszystkich formach fleksyjnych danego wyrazu na jedną i tę samą sylabę tego samego morfemu;
albo ruchomy - w różnych formach danego wyrazu może padać na różne sylaby.
Obok akcentu wyrazowego wyróżniamy również tzw. akcent logiczny (zdaniowy) - wymawianie z naciskiem w zdaniu tych wyrazów, które są uważane przez mówiącego za bardziej istotne dla przekazywanej treści. Te ważniejsze części są wysuwane na początek wypowiedzenia lub na jego koniec.