Sylaba i akcent, pedagogika, edukacja polonistyczna


Sylaba (zgłoska) - to część wyrazu, którego ośrodkiem jest samogłoska.

Rodzaje sylab:

Sylaba otwarta - sylaba zakończona samogłoską np. ma - te - ma - ty - ka.

Sylaba zamknięta - sylaba zakończona spółgłoską np. trój - kąt.Dyftong - (od gr. dis = podwójnie + fth'ongos = głoska) połączenie dwóch samogłosek (au lub eu), z których jedna jest nie sylabiczna np. au - tor. Gdy wymawiamy dyftong głoskę „u” mówimy jak głoskę „ł”.

Sylaba lekka (słaba) to taka, która ma prosty ośrodek (a więc nie jest to dyftong ani samogłoska długa) i albo nie ma kody, albo ma tylko jedną spółgłoskę w kodzie.

Przykład: ma w wyrazie ma·te·ma·ty·ka , rat w wyrazie a·pa·rat

Sylaby ciężkie (mocne) to wszystkie inne sylaby.

Przykład: port w wyrazie trans·port

Zasady dzielenia wyrazów na sylaby
1) Fonetyczna - oddzielamy samogłoskę ze spółgłoskami po wymówieniu wyrazu.
2) Dyftong - jeżeli zauważymy w wyrazie dwie samogłoski obok siebie „au” lub „eu” sprawdzamy czy są to dyftongi, podczas wymowy samogłoska „u” powinna brzmieć jak „ł”, jeżeli nie to odzielamy według zasady fonetycznej.
3) Morfologiczna - gdy w wyrazie są dwie identyczne spółgłoski obok siebie dokonujemy analizę słowotwórczą, aby sprawdzić czy jest wyrazem rdzennym, jeżeli tak to oddzielamy wg zasady fonetycznej, tworząc sylaby; jeżeli wyraz jest wyrazem pochodnym oddzielamy formant od bazy (sylabę od sylaby).

Akcent jest to wyróżnienie niektórych sylab wyrazu poprzez ich dodatkowe wzmocnienie za pomocą środków fonetycznych.

Typy akcentu ze względu na użyte środki fonetyczne:

Kategorie te nie są rozłączne, sylaba akcentowana może być bowiem wyróżniana za pomocą więcej niż jednego środka fonetycznego.

Akcent w języku polskim jest stały. Zasadniczo pada na drugą sylabę od końca, np. droga, wyprawa, pogodny, napisali. Jest to więc akcent paroksytoniczny.

Od tej zasady są pewny wyjątki. W niektórych formach akcentowana jest sylaba trzecia od końca (akcent proparoksytoniczny). Można tu wyróżnić kilka kategorii.

  1. Wyrazy zapożyczone zakończone na -ika/-yka, np. botanika, dynamika, gramatyka, informatyka, logika, matematyka, muzyka.

  2. Wyrazy nazywające osoby związane z dyscyplinami zakończonymi na -ika/-yka w dopełniaczy l. p. oraz w tych formach fleksyjnych, które mają taką samą liczbę sylab jak dopełniacz, np. matematyka, matematykiem, matematycy. W pozostałych formach akcentowana jest sylaba przedostatnia, np. matematyk.

  3. 1 i 2 os. l. mn. czasu przeszłego, np. pisaliśmy, rozmawiałyśmy, skoczyliście, czytałyście.

  4. Wszystkie osoby l. p. i 3 os. l. mn. trybu przypuszczającego, np. pisałbym, czytałbyś, robiłaby, skoczyłyby, wygraliby.

  5. Trójsylabowe formy liczebników od 400 do 900, np. czterysta (ale wyj. czterystoma), pięciuset, siedemset, dziewięciuset, a także rzadko już używane formy typu częstokroć, kilkakroć.

  6. Niektóre inne wyrazy zapożyczone (oprócz wymienionych w p. 1) i nieliczne rodzime, np. komitet, kinderbal, minimum, ryzyko, prezydent, uniwersytet, nauka, okolica, rzeczpospolita, w ogóle.

Akcent wyrazowy może być:

Obok akcentu wyrazowego wyróżniamy również tzw. akcent logiczny (zdaniowy) - wymawianie z naciskiem w zdaniu tych wyrazów, które są uważane przez mówiącego za bardziej istotne dla przekazywanej treści. Te ważniejsze części są wysuwane na początek wypowiedzenia lub na jego koniec.



Wyszukiwarka