30.11.2010
Przykurcze stawowe
Skurcz jest dowolną zmianą w napięci mięśnia i jego długości.
Przykurcz to mniej lub bardziej trwały (odwracalny lub utrwalony) stan charakteryzujący się zmniejszeniem jego naturalnej długości.
Wystąpieniem i narastaniem przykurczów zawiadują biologiczne i fizyczne prawa i dotyczą głównie fizycznych właściwości i mięśni. Przykurcz jest procesem biernym i zawsze jest patologią. Powoduje zmianę naturalnej długości mięśnia.
Rodzaje przykurczów stawowych
mięśniopochodne - występują przy braku równowagi dynamicznej, gdy chora jest grupa antagonistyczna.
neuropochodne - np. spastyczne z przewagą jednej grupy lub gdy grupa przeciwna jest w stanie porażenia wiotkiego
strukturalne - zmiany chorobowe w strukturze samego mięśnia (blizny, zwłóknienia, zmiany zapalne)
mieszane - będące kombinacją powyższych przyczyn
Przykurcze mięśniowopochodne
Zaburzenie równowagi dynamicznej nie wynika z patologii mięśni przykurczonych. Jest wynikiem zmiany rozkładu sił, mięśni zawiadujących ruchem w stawie, w którym ruch jest ograniczony.
Fizjologiczna równowaga dynamiczna mięśni zostaje zastąpiona nową dynamiczną równowagą patologiczną.
Każdy przykurcz mięśniowopochodny można scharakteryzować jako nową równowagę dynamiczną.
Decydujące o wielkości przykurczu mięśnie zwiększają go aż do momentu aż porażona grupa antagonistów zablokuje dalsze ich rozciąganie poprzez bierny opór. Bierne napięcie porażonych mięśni uniemożliwia dalsze oddalanie ich przyczepów.
W mięśniach z przykurczem dynamicznym nie zachodzą zmiany histologiczne, nie ulegają również zmianom ich właściwości fizyczne.
Przykurcze stawowe neuropochodne
Tło neurogenne powoduje zmianę wielkości i proporcji dystrybucji sił mięśniowych. Mówimy o innerwacyjnym przeładowaniu.
Bodźce nerwowe, których zadaniem jest ochrona równowagi grup mięśniowych zawiadujących ruchem w stawie poprzez procesy hamowania regulujące tonus mięśniowy stopniowo słabną.
Spastyczność
Jeżeli część mięśni otaczających staw jest nadmiernie, niekontrolowanie pobudzana, a funkcja i napięcie w pozostałych są prawidłowe to mamy nową równowagę mięśniową. Jest ona zmienna dynamicznie w zależności od zmienności bodźca.
Może to być próba wykonania ruchu, ucisk zewnętrzny na mięśnie, bodziec termiczny, gwałtowna zmiana stanu emocjonalnego.
Możemy mieć do czynienia z następującymi sytuacjami:
- mięsień antagonistyczny jest niezmieniony i hamuje skurcz spastyczny mięśnia,
- wszystkie grupy mięśni okołostawowych są w stanie nadmiernego pobudzenia, a tym samym zwiększonego napięcia to grupa o większej spastyczności („silniejsza”), przeważając zaburza prawidłową równowagę mięśniową,
- grupa spastyczna nie napotyka na opór antagonistów, ponieważ ta jest w stanie porażenia wiotkiego.
Przykurcz spastyczny nie wynika ze zmian patologicznych w wewnętrznych strukturach mięśnia.
Przyczyną mogą być uszkodzenia mózgowo-rdzeniowe.
Stany pourazowe, w których narastające i nadmierne napięcie mięśniowe utrzymujące się do czasu ustąpienia bólu o dużym nasileniu zmniejsza jego odczucie.
Odczyn na zmiany zapalne, których ruch w stawie czy nawet próba jego wykonania poprzez włączanie składowej stabilizującej wywołuje ból.
Strukturalne zmiany chorobowe w strukturze samego mięśnia
zmiany zwyrodnieniowe,
zwłóknienia,
zmiany zapalne i ich skutki odległe,
zmiany pourazowe z wytworzeniem dużych blizn zmieniających długość mięśnia,
zmiany w następstwie niedokrwienia (przykurcz Volkmanna).
Pozamięśniowe przyczyny przykurczów
W etiologii przykurczów nie można pominąć przyczyn, jakimi są patologiczne zmiany okołostawowe (np. blizny pooparzeniowe) i śródstawowe, które mogą być przyczyną przymusowej pozycji stawu, bez istotnego udziału układu dynamicznego.
Mieszane przyczyny przykurczów
Można tu wymienić tzw. przykurcze odruchowe, które pojawiają się w długotrwających stanach zapalnych stawów i tkance łącznej śród i okołostawowych struktur więzadłowo-torebkowych (różne odmiany RZS, ZZSK w fazie zapalnej przed wystąpieniem skostnień).
Chory układa staw w pozycji najmniej bolesnej (najczęściej w zgięciu).
Zmiany patologiczne więzadeł i torebek stawowych
W stosunku do ścięgien, więzadeł, torebek stawowych i powięzi nie można stosować określenia przykurcz, ponieważ w ich strukturach anatomicznych nie ma elementów kurczliwych.
Patologiczne zmiany najczęściej zwyrodnieniowe lub pozapalne zmieniają ich właściwości. Zmniejsza się ich elastyczność i jeżeli proces ten dotyczy więzadeł i torebek stawowych dochodzi do ograniczenia zakresu ruchów w stawie.
Rozmiar tych zmian w ścięgnie zmniejsza jego wytrzymałość, zwiększając ryzyko przerwania przy gwałtownym, nadmiernym obciążeniu, czy nieostrożnej redresji przykurczu.
Skutkiem nadmiernego rozciągania zmienionych patologicznie tkanek nieposiadających elementów kurczliwych może być ich rozdarcie. Nawet nieznaczne uszkodzenia często nierejestrowane przez pacjenta i kinezyterapeutę, jeżeli są „preperowane” wielokrotnie powodują wytworzenie blizn. Ich elastyczność i podatność na rozciąganie stopniowo zmniejsza się i w efekcie zamiast zwiększenia zakresu ruchu mamy jeszcze większe jego ograniczenie.
Typy ruchu stawowego
Ruch ślizgowy
powierzchniowy - przesuwanie się obręczy barkowej z łopatką po ścianie klatki piersiowej. Może być prostolinijny, obrotowy lub być ich kombinacja. Rodzaj zależy od kierunku przemieszczenia ramienia. Ten typ ruchu ma miejsce w stawach międzykręgowych).
liniowy - płytka wklęsła powierzchnia stawowa ślizgającej się kości przemieszcza się linijnie po większej wypukłej powierzchni kości tworzącej z nią parę kinematyczną.
Ruch toczenia (kołyskowy)
W ruchu tym punkty o równej odległości na powierzchniach stawowych stykają się ze sobą sukcesywnie podczas wykonywania ruchu(zmiana położenia pary kinematycznej) W tym typie ruchu zawsze jedna powierzchnia jest wypukła a przylegająca do niej musi być wklęsła. Ten typ ruchu z pewnym uproszczeniem występuje w pierwszej fazie zgięcia stawu kolanowego (12-20 stopni), jeżeli pominiemy nieznaczną rotację wewnętrzną.
Ruch toczenia połączony z ruchem ślizgowym
W stawie o tym typie ruchu kontaktowe pkt powierzchni stawowych o jednakowej odległości, na skutek przejścia jednego typu ruchu w drugi, stopniowo zanikają. W stawie kolanowym ruch toczenia płynnie przechodzi w ślizgowy.
Ruch rotacji osiowej
W tym typie ruchu kontaktujące się powierzchnie stawowe są małe. Ich kontakt może być wręcz punktowy(staw promieniowo- ramienny). Podczas ruchu jedna powierzchnia wykonuje względem drugiej, tworzącej staw, ruch okrężny.
Stopnie swobody ruchu
Do inżynierii wprowadził je Reuleax (1875) do biomechaniki zaadaptował je Fischer (1907). W biomechanice stawu od Fick'a (1910) poprzez Steindlera (1977) jest szeroko stosowana do dziś.
Jeden stopień swobody ruchu
Występuje w stawach, w których ruchy mogą odbywać się wyłącznie wokół jednej osi lub w jednej płaszczyźnie prostopadłej do osi obrotu. Przykładem są stawy zawiasowe pozwalające na zgięcie i wyprost wokół ich osi poprzecznej. Każdy pkt. na poruszającej się kości może poruszać się wyłącznie po wypukłej linii kolistej określającej jego drogę.
Dwa stopnie swobody ruchu
Występuje w stawach, w których ruch jest możliwy wokół dwóch prostopadłych do siebie osi lub w dwóch płaszczyznach przebiegających przez środek stawu. W praktyce ruchy mogą zachodzić wokół każdej liczby osi czy w każdej liczbie płaszczyzn przechodzących przez środek stawu. Koordynacja składowych ruchu umożliwia wykonanie ruchu obwodzenia. Kość porusza się po pow. stożka a jej koniec porusza się po drodze okrężnej.
Staw śródręczno-paliczkowy ma dwa stopnie swobody ruchu czynne i jeden bierny. Podobnie w stawie nadgarstkowo- śródręcznym kciuka, stawie nadgarstkowym i kolanowym.
Trzy stopnie swobody ruchu
Mają stawy, w których ruch jest możliwy wokół trzech prostopadłych do siebie osi lub w trzech płaszczyznach przechodzących przez środek stawu. Należą do nich stawy kulisto-panewkowe. Odbywają się tu ruchy zgięcia-wyprostu, odwiedzenia- przywiedzenia oraz rotacji. W stawie biodrowym osie (wokół których) i płaszczyzny(w których) odbywa się ruch przechodzą przez środek głowy kości udowej. W stawie ramienno-łopatkowym nie.
Człowiek nie ma stawu, który ma więcej niż 3 stopnie swobody ruchu obrotowego. Trzy osie i trzy płaszczyzny są zamknięte w przestrzeni trójwymiarowej. Staw może jednak przemieszczać się ruchem prostolinijnym.
W narządzie ruchu człowieka ma to miejsce tylko w dwu przypadkach:
staw barkowy - w którym staw ramienno- łopatkowy przemieszcza się prostolinijnym ruchem ściany klatki piersiowej
staw skroniowo-żuchwowy, w którym proste ruchy do przodu i tyłu łączą się z ruchami obrotowymi wokół trzech prostopadłych osi
Więcej stopni swobody ruchu mogą uzyskać poszczególne części ciała poprzez sumowanie się ruchów w dwóch lub więcej stawach. Nieustabilizowane obwodowo części łańcucha kinematycznego mają więcej stopni swobody niż segmenty bliższe.
3
BIOMECHANIKA2- prof. Pozowski