Wykład V
Skały magmowe:
- plutoniczne (głębinowe)
- wulkaniczne (wylewne)
- żyłowe (warunki pośrednie)
Magma:
- powstaje w głębokich partiach skorupy ziemskiej, w płaszczu Ziemi
- ciekły stop skalny (700-900oC)
- skład podstawowy to m.in. SiO2, Al2O3, Fe2O3, FeO, Mg, Ca, Na, K i inne
Dyferencjacja - proces różnicowania się magmy, jej składników oraz skał pod wpływem działania różnych czynników fizycznych i chemicznych.
Dyferencjacja:
- dyferencjacja grawitacyjna
- krystalizacja frakcjonalna
- likwacja - odmieszanie się magm w jednym ognisku magmowym
Szereg reakcji Bowena:
Wulkanizm - to procesy polegające na wydobywaniu się (erupcji) magmy, towarzyszących jej par i gazów na powierzchnię ziemi.
Rodzaje wulkanów:
- wulkany lawowe (efuzywne)
- wulkany eksplozywne - bez lawy, ale z materiałem piroklastycznym
- wulkany mieszane (stratowulkany)
Rodzaje erupcji:
- erupcja centralna
- erupcja szczelinowa (linearna)
- erupcja arealna
Erupcje linearne:
- szczelinowe produkty wulkaniczne wydobywają się podłużnymi szczelinami
- lawa wypełniająca szczelinę przelewa się w jedną lub w dwie strony
- powstają pokrywy obejmujące bardzo duże obszary
Dolina ryftowa - głęboka rozpadlina dna oceanicznego (rzadziej na powierzchni kontynentu), z której co jakiś czas wypływają intensywne strumienie lawy bazaltowej. Pod nią, w astenosferze, występują ogniska magmowe związane z emisją ciepła z głębokiego płaszcza.
Erupcje arealne:
- powstają wtedy, gdy magma batolitu lub lakkolitu dojdzie do powierzchni Ziemi nie kanałem ani szczeliną a całą powierzchnią
- nastąpić to może przez przetopienie skał nadległych lub przez przedarcie się magmy na znacznej powierzchni
Erupcje centralne:
- typ hawajski - wylew wulkanicznej lawy przy dość spokojnym wydzielaniu się gazów
- typ stromboliański - eksplozje rytmiczne lub niemal ciągłe, lawa wyrzucana jest w postaci bomb wulkanicznych
- typ wezuwiański - bardzo gwałtowane erupcje, słup popiołu, kamieni i gazów może sięgać 30 kilometrów
- typ wulkaniański - lawa jest lepka i gęsta, rzadkie i bardzo gwałtowne eksplozje
- typ paleański - charakteryzuje wulkany o dużej lepkości lawy i gwałtowności eksplozji, tworzą się chmury gazowo-popiołowe
Kaldera - to wielkie, przeważnie koliste zagłębienie w szczytowej części wulkanu, w którym znajduje się nowy stożek z kraterem. Kaldery powstają wskutek gwałtownej eksplozji, niszczącej górną część stożka wulkanicznego albo w skutek osiadania spowodowanego zapadaniem się stropu komory pomagmowej wraz z środkową częścią stożka wulkanicznego.
Produkty erupcji wulkanicznych:
- lawa
- materiały piroklastyczne - pyły, popioły, piaski, lapille, bomby wulkaniczne
- gazy wulkaniczne
Gazy wulkaniczne - po erupcji z kraterów i szczelin wulkanicznych wydobywają się pary i gazy. Ich charakter i skład jest zmienny w przestrzeni i czasie, jaki upłynął od wygaśnięcia głównej fazy erupcji. Wyziewy (ekshalacje) wulkaniczne w zależności od temperatury dzielą się na:
- fumarole
- solfatary
- mofety
Końcowym przejawem działalności wulkanicznej są gejzery - źródła wulkaniczne wyrzucające gorącą wodę i parę wodną.
Struktury skał wylewnych:
- fenokryształy (prakryształy)
- afanitowe
- porfirowe
Skały plutoniczne:
- magmowe
- karbonetytowe
- skarnowe
- pegmatytowe
Minerały skałotwórcze skał magmowych:
- kwarce - najczęściej przezroczyste i bezbarwne
- kalenie
- biotyt - należy do mik (łyszczków)
- amfibole
- pirokseny
- oliwin
- skaleniowce
1