GLEBOZNAWSTWO (pedologia)- nauka o glebie; zajmująca się procesami powstawania i przekształcania gleb, ich budową, składem, właściwościami fizycznymi, chemicznymi i biologicznymi, żyznością i przydatnością użytkowa oraz przestrzennym rozmieszczeniem wyróżnionych jednostek systematycznych gleb. Wskazuje też możliwe interakcje miedzy środowiskiem glebowym a pozostałymi elementami środowiska przyrodniczego i elementami

wprowadzonymi do gleby przez człowieka (fundamenty, elementy sieci przesyłowych itp.).

GLEBA - naturalny twór wierzchniej warstwy skorupy ziemskiej (litosfery), powstały ze zwietrzeliny skalnej w wyniku oddziaływania na nią zmieniających się w czasie zespołów organizmów żywych i czynników klimatycznych w określonych warunkach rzeźby terenu. Jest układem trójfazowym, ożywionym tworem przyrody, który ma zdolność produkcji biomasy i przeprowadzania licznych reakcji przemian materii. Jest integralnym składnikiem wszystkich ekosystemów lądowych i niektórych wodnych, podlegającym stałej ewolucji.

Funkcje gleby

W rozumieniu historycznym, naturalną funkcją gleb jest tworzenie przestrzeni życiowej dla organizmów, a w szczególności przestrzeni korzenienia się roślin. Wraz z rozwojem cywilizacji ludzkiej i zanikaniem przestrzeni nie noszących znamion wpływu działalności człowieka, rozumienie funkcji gleby uległo zmianie. Obecnie poza funkcjami przyrodniczymi, (których rozumienie także w istotny sposób poszerzyło się), postrzegane są funkcje związane z procesami urbanizacji, industrializacji, poszukiwań na dużą skalę surowców naturalnych, poszukiwań pozostałości kulturowych po czasach minionych.

Do ekologicznych funkcji gleby należy zaliczyć:

• produkcję biomasy, stanowiącej podstawę pożywienia dla zwierząt i człowieka oraz źródła energii i surowców odnawialnych;

• procesy filtracji, buforowania i transformacji; działające dzięki porowatości jak filtr, usuwający z wody zanieczyszczenia; z kolei chemiczne składniki gleby reagują ze składnikami wody, wytrącając je, a koloidy glebowe sorbują wymiennie jony; te dwa mechanizmy decydują o buforowych właściwościach gleby, mikroflora glebowa odpowiada natomiast za procesy mineralizacji i przemian biochemicznych substancji w glebie;

• utrzymywanie naturalnego środowiska biologicznego i rezerwa genów.

Do funkcji bezpośrednio związanych z działalnością człowieka należą:

• bycie fizycznym środowiskiem życia dla ludzi i podłożem dla terenów budownictwa mieszkaniowego, przemysłowego, tras komunikacyjnych, placów sportowych i terenów (obiektów) rekreacyjnych, składowisk i innych;

• źródło surowców: wody, gliny, piasku, żwiru i innych;

• miejsce zachowania przedmiotów spuścizny kulturalnej człowieka i historii Ziemi: archeologicznych i paleontologicznych.

Poprzez pojęcie ziemi rozumie się zarówno określony obszar terenu, jak też dowolny fragment gruntu nieskalnego, ziemia mieści w sobie pojęcie gleby i gruntu, a jednocześnie wyraża jej części. Tereny użytkowe rolniczo nazywane są często ziemią uprawną, także niektóre jednostki systematyki gleb określane są tym terminem, np. czarna ziemia. W innym ujęciu ziemia to sztucznie utworzone podłoże, przeważnie dla celów ogrodniczych, bądź urządzania terenów zielonych na obszarach zurbanizowanych. Na ogół bogate w substancję organiczną i zasobne w składniki mineralne wg sztucznego uformowania pod potrzeby określonych roślin (np. ziemia liściowa, kompostowa, kwiatowa itd.).

Ziemia liściowa -powstaje z rozkładu liści drzew, ułożonych w pryzmy, zwilżanych wodą i mechanicznie przerabianych.

Ziemia inspektowa -powstaje z kompostowania częściowo rozłożonego obornika, użytego do ogrzania inspektu, wraz z podłożem mineralnym inspektu.

Ziemia darniowa -przekompostowana darń.

Ziemia torfowa -powstaje na bagnach torfowych, które są zalewane wodą zawierającą związki mineralne.

PODŁOŻE (ogrodnicze) -pojęcie określające wszelkie materiały, w których korzenią się lub mogą korzenić rośliny uprawne. Może dotyczyć zarówno wierzchniej warstwy gleby (roli), ziemi, jak też sztucznych materiałów utworzonych przemysłowo (wełna mineralna). igliwie

-torfy -komposty -gotowe substraty ogrodnicze -ziemie ogrodnicze -piasek, tłuczeń, żwir -perlit -wełna mineralna

W gleboznawstwie podglebie (podłoże) to termin określający podścielającą warstwę niektórych niektórych glebach.

Gruntem nazywa się określony obszar gleb o ustalonym sposobie użytkowania, np. grunty rolne, grunty leśne, grunty pod budynkami. Pojęcie szersze obszarowo niż gleba, jak też inne w swej wymowie merytorycznej . Z punktu widzenia złożonych obszarów antropogenicznie przekształconych, celowym wydaje się użycie łączne określeń, np. gleby i grunty miejskie. W geologii i naukach pokrewnych pojęcie używane również w stosunku do wyizolowanych fragmentów litosfery: grunt zwięzły, grunt sypki itd. W ekonomii grunty rozróżnia sięw

związku ze strukturą własnościową

Rola -wierzchnia warstwa gleby, będąca przedmiotem działań uprawowych człowieka; określenie węższe od gleby, omijające przy tym zróżnicowanie gleb.

Tradycyjnie wiązane z czynnościami uprawowymi, prowadzonymi na polu uprawnym.

Żyzność -zdolność gleby do zaspokajania życiowych potrzeb roślin, a więc możliwość dostarczania składników pokarmowych w odpowiedniej formie i proporcji, wody, tlenu i ciepła. Jest to pojęcie ekologiczne o dużym stopniu złożoności, z uwagi na szereg oddziaływań między elementami samej gleby, biosfery i czynnikami abiotycznymi spoza gleby Żyznością naturalną właściwą odznaczają się obszary poza oddziaływaniem człowieka, np. puszcz dziewiczych i rezerwatów ścisłych. Jest ona wynikiem warunków przyrodniczych i zależy od budowy i właściwości gleby. Żyznością naturalną uwarunkowaną przez człowieka odznaczają się obszary stosunkowo słabego oddziaływania człowieka, gdzie warunki przyrodnicze i glebowe są modyfikowane przez działalność ludzką, zachowując dominujące znaczenie.

Żyznością sztuczną odznaczają się gleby antropogeniczne, całkowicie lub częściowo przeobrażone przez człowieka. Jest ona nadana dzięki np. rekultywacji, melioracjom, nawożeniu, nawadnianiu, zabiegom przeciwerozyjnym itd.

Żyzność gleby: A) naturalna: -właściwa, -uwarunkowana przez człowieka, B) sztuczna

O żyzności gleby decydują:

a) czynniki glebowe

· skład granulometryczny,

· skład mineralogiczny,

· skład masy glebowej (relacje między fazami),

· zawartość substancji organicznej,

· właściwości sorpcyjne,

· skład chemiczny,

· niektóre właściwości fizyczne,

b) czynniki pozaglebowe:

-roślinność,

-mikroorganizmy,

-klimat,

-relief (rzeźba terenu)

Cechy gleby żyznej:

· struktura ziarnista i gruzełkowata, trwała,

· wysoka zasobność w składniki pokarmowe roślin,

· duża czynność biologiczna.

Żyznością siedliska nazywamy jego zdolność do zaspokajania życiowych potrzeb fitocenoz, zależną od zbiorowiska roślinnego, żyzności gleby i klimatu.

Urodzajnością nazywamy kształtowanie się plonów jako wynik żyzności gleby, właściwości klimatu i działalności człowieka. Jest to kategoria o charakterze ekonomicznym, w znacznym stopniu zobiektywizowana.

Urodzajność aktualna -efekty gospodarcze (plony) uzyskiwane w danej chwili, przy obecnym sposobie gospodarowania.

Urodzajność potencjalna -wielkość plonu, możliwego do uzyskania przy zoptymalizowaniu zabiegów uprawowych i zharmonizowaniu układu gleba-roślina.

Zasobność gleby -to całkowita zawartość w niej składników mineralnych i organicznych, nagromadzonych w wyniku procesów akumulacji.

Zasobność naturalna -kształtowana w rezultacie oddziaływania czynników glebotwórczych na określony rodzaj skał macierzystych gleb.

Zasobność sztuczna -wynik nawożenia gleb oraz stosowania zabiegów agrotechnicznych i hodowlanych.

Metody zwiększania żyzności gleby

· metody agrochemiczne:

o nawożenie mineralne,

o nawożenie organiczne,

o ochrona roślin przed chorobami, szkodnikami i chwastami,

· zabiegi uprawowe:

o spulchnianie,

o niszczenie skorupy,

o mechaniczne niszczenie chwastów,

· metody agromelioracyjne:

o drenowanie pionowe,

o uprawa przeciw erozyjna,

· metody melioracyjne:

o odwodnienie,

o nawodnienie,

· metody mikrobiologiczne:

-szczepienie gleb bakteriami wiążącymi azot z powietrza,

-zwalczanie mikroorganizmów fitopatogenicznych,

-mikrobiologiczny rozkład zanieczyszczeń,

·-metody fitobiologiczne:

-zadrzewienia i zakrzewienia śródpolne,

-właściwa struktura użytkowania ziemi,

-płodozmian (z uwzględnieniem przed i poplonów).

3a

redukcji tlenek żelazowy przechodzi w tlenek żelazawy. Fe2O3 2FeO+H2O

Karbonatyzacja (uwęglanowienie) Jest to proces, w wyniku którego powstają węglany. Kwas węglowy jest słabym kwasem powstającym w wyniku reakcji CO2 z wodą. Dwutlenek węgla w środowisku wietrzeniowym pochodzi częściowo z atmosfery, a częściowo z reakcji biologicznego oddychania i rozkładu materii organicznej. Roztwór kwasu węglowego działa na minerały silniej niż czysta woda. Powstające w wyniku karbonatyzacji produkty są znacznie łatwiej rozpuszczalne niż minerał macierzyste. Proces karbonatyzacji szczególnie silnie zaznacza się w przemianach kalcytu w wyniku których dochodzi do powstawania rozpuszczalnego wodorowęglanu: CaCO3 + H2CO3 Ca(HCO3)2 kalcyt + kwas węglowy rozpuszczalny wodorowęglan

Desilikacja (odkrzemionkowanie) proces powodujący ubytek pewnej ilości krzemionki z krzemianów i glinokrzemianów

Rozpuszczanie- zdolność minerałów do rozpuszczania się w wodzie i roztworach wodnych zależy od ich składu chemicznego. Sam proces rozpuszczania polega na rozpadzie danej substancji na poszczególne jony, np. NaCl rozpada się, a dokładniej dysocjuje na kation Na+ i anion Cl-. Rozpad substancji inicjuje szereg dalszych reakcji chemicznych, które wobec ułatwionego dostępu do substratu, charakteryzują się dużą dynamiką.

---