Pedagogika specjalna w aspekcie edukacyjnym

Wykład z dnia 22.10.2010r.

Pedagogika specjalna jest nauką o nauczaniu i wychowaniu osób odbiegających od normy psychofizycznej. Przedmiotem jej badań oraz zastosowań są głównie dzieci, które wskutek złego stanu zdrowia, uszkodzenia lub braku analizatorów zmysłowych bądź narządów ruchu, albo też wskutek niewydolności mózgu wymagają specyficznych metod wychowania, terapii i nauczania. Ich rozwój jest utrudniony, a niekiedy nawet ograniczony nieodwracalnie, jak to ma miejsce u dzieci upośledzonych umysłowo. Pedagogika specjalna zajmuje się również młodzieżą nieprzystosowaną społecznie i wymagającą specyficznych metod resocjalizacji wskutek konfliktu z prawem i normami społeczno-moralnymi. Przedmiotem omawianej nauki są także dorośli, potrzebujący rehabilitacji.

Obecnie bardzo często zdarzają się przypadki inwalidztwa nabytego w późnym okresie życia. Jest to spowodowane takimi chorobami, jak np. udar mózgu czy zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych bądź urazami mechanicznymi czy chemicznymi. Niejednokrotnie po ich przebyciu człowiek nie może wrócić do normalnego, czynnego życia. Liczba inwalidów zwiększa się także w wyniku wypadków drogowych. Wraz z rozwojem przemysłu obserwuje się niekorzystne zjawisko nieprzestrzegania przepisów bhp, niską kulturę pracy, które to czynniki, wraz z wieloma innymi, wpływają na stały wzrost liczby wypadków i ludzi niepełnosprawnych.

Przyczyną obniżenia sprawności, a nawet chorób psychicznych są także stresory, przeciążające system nerwowy nadmiarem bodźców, obowiązków, trudnymi sytuacjami oraz zadaniami przerastającymi wydolność człowieka, pośpiechem i konfliktami między ludźmi.

 

Konflikty i cierpienia, niepowodzenia życiowe, przeciążenia, trudne stosunki międzyludzkie, niezaspokojenie potrzeb psychicznych są uważane za jedną z głównych przyczyn schorzeń układu krążenia, chorób psychicznych, nerwowych, nowotworowych, co w konsekwencji powoduje zwiększanie się liczby dorosłych, znajdujących się w trudnych sytuacjach, nie przystosowanych do życia. Takimi ludźmi, roztoczeniem opieki nad nimi i ich terapią wychowawczą zajmuje się także pedagogika specjalna. Jest to tzw. andragogika specjalna.

Przedmiotem pedagogiki specjalnej jest więc także rehabilitacja inwalidów dorosłych, którzy utracili zdrowie i pełną sprawność już w wieku dojrzałym, po ukończeniu szkoły i zdobyciu zawodu. Oddziaływanie pedagogiczne ma tu też charakter terapeutyczny, ale metody oddziaływania i formy szkolenia są oczywiście inne niż stosowane wobec dzieci.

Osoby będące przedmiotem i podmiotem pedagogiki specjalnej można podzielić najogólniej na:

l) mające trudności w poznawaniu świata i komunikowaniu się z nim wskutek braku lub uszkodzenia analizatorów zmysłowych;

2) te, u których procesy poznawcze przebiegają w sposób nieprawidłowy, wskutek czego mają obraz poznawczy nieadekwatny do rzeczywistości, zdolność rozumowania ograniczoną i są poniżej normy, mają utrudnione przystosowanie do życia i pracy;

3) mające z powodu uszkodzenia narządów ruchu lub przewlekłej choroby ograniczoną zdolność do działania, do ekspresji, do aktywnego udziału w życiu społecznym;

4) wymagające resocjalizacji niedostosowane społecznie, wskutek zaniedbań i błędów wychowawczych rodziców i szkoły, prowadzących do konfliktu z normami obyczajowymi i prawnymi;

5) znacznie przekraczające poziom normy inteligencji i zdolności, potrzebujące stymulacji i ukierunkowania kształcenia.

Za Marią Grzegorzewską przyjmujemy następującą, tradycyjną klasyfikację osób niepełnosprawnych, rehabilitowanych przez pedagogów specjalnych:

Klasyfikacja osób niepełnosprawnych rehabilitowanych przez pedagogów specjalnych wg. Marii Grzegorzewskiej

1. Niewidomi i niedowidzący:

- niewidomi od urodzenia lub przed piątym rokiem życia;

- ociemniali;

- niewidomi i ociemniali z dodatkowymi kalectwami;

- niewidomi i ociemniali z upośledzeniem umysłowym;

- niedowidzący;

- słabowidzący w wysokim stopniu.

2. Głusi i niedosłyszący:

- głusi od urodzenia;

- ogłuchli mówiący;

- głusi z upośledzeniem umysłowym;

- głusi z dodatkowymi kalectwami;

- głusi z resztkami słuchu;

- niedosłyszący.

3. Głuchoniewidomi.

4. Upośledzeni umysłowo:

- w stopniu lekkim;

- w stopniu umiarkowanym;

- w stopniu znacznym;

- w stopniu głębokim.

5. Przewlekle chorzy:

- grupy ze względu na rodzaj schorzenia;

- grupy ze względu na formę leczenia (hospitalizacyjnego lub ambulatoryjnego).

6. Osoby z uszkodzeniem narządów ruchu:

- amputacje lub braki i deformacje wrodzone;

- uszkodzenia kręgosłupa i narządów ruchu;

- dysfunkcje kończyn;

- porażenia.

7. Osoby z trudnościami w uczeniu się wskutek dysharmonii rozwoju.

8. Społecznie niedostosowani wskutek:

- zaniedbań i błędów wychowawczych oraz konfliktów z normami społeczno- -moralnymi;

- zaburzeń wyższych czynności nerwowych (tło psychopatyczne, charakteropatyczne, nerwicowe (zaburzenia lękowe) - prowadzące do konfliktów z prawem).

Podział „dzieci specjalnych”

Z punktu widzenia kształcenia dzieci niepełnosprawnych wyróżnia się następujące grupy "dzieci specjalnych";

1. Dzieci wyuczalne i wychowalne w pełnym zakresie, przy zastosowaniu odpowiednich metod, technik i urządzeń. Należą tu dzieci niewidome i ociemniałe oraz niedowidzące, a także niewidome z dodatkowymi kalectwami, wyjąwszy upośledzenie umysłowe; dzieci głuche, ogłuchłe, z resztkami słuchu i niedosłyszące, podobnie głuche z dodatkowymi kalectwami (wyjąwszy upośledzenie umysłowe), dzieci przewlekle chore, dzieci z kalectwem w obrębie narządu ruchu oraz dzieci nieprzystosowane społecznie o normalnym rozwoju umysłowym i z dysharmonią rozwoju.

2. Dzieci wyuczalne i wychowalne w ograniczonym zakresie. Przede wszystkim dzieci upośledzone umysłowo w stopniu lekkim, które kończą szkołę podstawową specjalną i szkołę zawodową. Do tej grupy zalicza się również dzieci niewidome, głuche i niepełnosprawne ruchowo, a obarczone przy tym upośledzeniem umysłowym. Ponadto dzieci upośledzone umysłowo w stopniu umiarkowanym i znacznym, które podlegają nauczaniu w tzw. szkołach życia.

Nauczanie i wychowanie dzieci

Nauczanie i wychowanie „dzieci specjalnych” realizuje się przez:

- maksymalne uaktywnianie,

- rozbudzenie potrzeb i aspiracji z jednoczesną oceną realnych możliwości rozwoju,

- systematyczną korekturę wad i funkcji organizmu,

- usprawnianie zachowań funkcji,

- kompensowanie braków organicznych i funkcjonalnych.

W polskiej pedagogice specjalnej obserwuje się rozszerzenie jej zakresu o nowe kategorie wychowanków, którzy potrzebują specjalistycznych metod stymulujących i korygujących ich rozwój, dynamizujących mechanizmy kompensacyjne i adaptacyjne oraz stosowania wielostronnego postępowania terapeutyczno - wychowawczego.

Wyrazem postępującego rozwoju pedagogiki specjalnej jest wykaz aktualnie funkcjonujących w uniwersytetach i wyższych szkołach pedagogicznych subdyscyplin:

Subdyscypliny pedagogiki specjalnej

1. Logopedia - obejmująca teorię i praktykę rehabilitacji mowy,

2. Oligofrenopedagogika - traktująca o teoretycznych i metodycznych aspektach kształcenia (rehabilitacji) osób upośledzonych umysłowo,

3. Pedagogika korekcyjna - zajmująca się badaniami, stymulacją i terapią dzieci z mikrozaburzeniami rozwojowymi,

4. Pedagogika resocjalizacyjna - obejmująca teoretyczne i metodyczne zagadnienia postępowania resocjalizacyjnego,

5. Pedagogika terapeutyczna - traktująca o teoretycznych i metodycznych problemach pracy pedagogicznej z osobami chorymi.

6. Praca socjalna - ukierunkowana na instytucjonalną i środowiskową rehabilitację i funkcjonowanie osób niepełnosprawnych,

7. Surdopedagogika - zajmująca się teoretycznymi i metodycznymi zagadnieniami rehabilitacji osób niesłyszących i słabo słyszących,

8. Tyflopedagogika - obejmująca teoretyczne i metodyczne problemy rehabilitacji osób niewidzących i słabo widzących.

Każda z wymienionych subdyscyplin pedagogiki specjalnej ma już ugruntowaną pozycję w ramach pedagogiki specjalnej. Ich rozwój przebiega jednak nierównomiernie, działają tu bowiem złożone determinanty, zwłaszcza finansowe i kadrowe.

1

---