Opracowała: dr Alicja Żywczok
Klasyfikacja wpływów wychowawczych A. Guryckiej
(W: Struktura i dynamika procesu wychowania, Rozdział II Proces wychowawczy)
Podawanie wzorów(modeli)
Wychowawcze ukierunkowanie człowieka polega na porównywaniu stanu rzeczywistego z określonym wzorem, oczekiwaniami. Mechanizm odniesienia porównawczego (grupą odniesienia, liderem grupy) jest jednym z ważniejszych sposobów sterowania zachowaniem. Porównywanie ma znaczenie samokontrolne i autokorektywne.
Wzorowanie jest selektywnym upodobnianiem się do wzorca, naśladownictwo ma charakter bierny i totalny.
Naśladownictwo wg. Oppenheima jest jakąkolwiek próbą bycia takim samym jak dana osoba.
M. Scheler pojmuje naśladownictwo jako duchowo-praktyczną autoidentyfikację z jakąś osobą. Oddanie substancji osobowej pociąga za sobą jedność w sferze myślenia, odczuwania, dążeń. Odbywa się swoista reprodukcja duchowej postaci mistrza w materiale własnych doznań psychicznych.
Helius - automatycznie wyzwalana tendencja zbliżenia się swym zachowaniem, wyglądem do modelu.
2 rodzaje naśladownictwa: małpowanie (pełne odtworzenie zachowań modelu) i modelowanie (odtworzenie motywu, intencji zachowania, wybiórcze )
Imitacja- odtworzenie prostych zachowań, identyfikacja - istotą jej jest to, że imitujący zachowanie przestał być sobą a staje się kimś, z kim się identyfikuje.
Oddziaływaniu sprzyjają następujące właściwości modela:
Znajomość modela, nie obcy,
Atrakcyjność psychofizyczna, ale nie tworzenie zbyt dużego dystansu,
Prestiż społeczny,
Reprezentowanie większości,
Silny związek emocjonalny imitatora z modelem,
Poczucie podobieństwa do modela,
Nagradzanie zachowań naśladowczych,
Tworzenie okoliczności przeżywanie satysfakcji w związku z modelowaniem,
Oddziaływanie modela będzie skuteczniejsze, jeśli zostanie powiązane z oddziaływaniem słownym (moralizowanie szerokie, np. bądź dobry, skuteczne u starszych dzieci, u młodszych- moralizowanie wąskie np. bądź dobry w konkretnych sytuacjach),
Czasem bardziej wiarygodne jest samo działanie bez słów, moralistyka może mieć wpływ hamujący wychowawczo.
Zagrożenia związane z błędnie realizowanym modelowaniem:
niechęć do wzorca i wytworzenie antywzoru
nadmierne uzależnienie się od wzorca.
Prowokacja (presja sytuacyjna)
Jest wychowawczą presją warunków zawartych w sytuacji wychowawczej,
W wychowaniu chodzi o połączenie samodzielności w rozwiązywaniu problemu z odrobiną nacisku zewnętrznego,
Celem prowokacji- zaradność, przełamanie nieśmiałości, zahamowania wewnętrznego, lęku blokującego rozwój, zastąpienie w kontaktach społecznych agresji formami afiliacyjnymi.
Dziecko ma do wyboru- wykonać zlecone zadanie, czyli zreorganizować własne doświadczenia lub wycofać się z sytuacji.
W presji s. Grupa tworzy nowy układ ról.
Przykładem - zlecenie uczniowi agresywnemu opieki nad młodszym dzieckiem, które jest przedmiotem drwin kolegów. Uczeń agresywny może: uczył młodszego jak radzić sobie z kolegami, sam zapewni mu poczucie bezpieczeństwa, ale też zagrożenie, że w chwili słabości zaatakuje podopiecznego.
Potrzebna kontrola wychowawcy, świadomość ryzyka, dostosowanie sytuacji do poziomu rozwoju i odporności psychicznej dzieci.
Inny przykład; wystawienie dziecka nieśmiałego do akademii szkolnej.
Inny przykład: zaaranżowana dyskusja , w której zgodnie z rolami a bez względu na osobiste przekonania broni się lub atakuje jakieś stanowisko.
Zagrożenia związane ze błędnie realizowaną prowokacją: agresja, protest, opór.
Trening
Jest to powtarzanie czynności aż do wytworzenia nawyku. Wielokrotne wzmacnianie oczekiwanych reakcji w ramach określonej sytuacji wychowawczej.
Funkcją treningu jest dostarczenie wzorca czynności, które należy wykonać oraz podniesienie aktywności. Ułatwia on wykonywanie danej czynności ponieważ:
Spada napięcie emocjonalne,
Upraszczają się czynności do elementów koniecznych,
Następuje automatyzacja czynności,
Obniża się stopień kontroli świadomości,
Zmniejsza się męczliwość pracy.
Rodzaje treningu: poznawczy, umiejętności interpersonalnych, twórczości, inicjatywy.
Inne: emocjonalny (kształtujący uczuciowość, wzmacniający osobowość) i instrumentalny (sprawność działania)
Trening to nie tresura odbierająca człowiekowi indywidualność i kreatywność,
Zagrożenia związane z nieprawidłowo realizowanym treningiem: przetrenowanie, opór, zachowania obronne i destruktywne.
4. Nadawanie znaczenia
Poznanie ludzkie odbywa się w znacznym stopniu poprzez rozumienie sensu, znaczenia i przeznaczenia obiektów, jaką obiekt spełnia funkcję w sieci skojarzeniowej.
Reykowski definiuje wychowanie jako nadawanie znaczenia różnym konkretnym i abstrakcyjnym obiektom , co ma doprowadzić do ukształtowania określonych postaw, zwłaszcza moralnych (autonomii funkcjonalnej)
Nadając znaczenie danej sytuacji, zdarzeniu wyzwalamy emocje.
Interioryzacja- odnosi się do wszelkich procesów uwewnętrzniania, które zachodzą w toku rozwoju,
Internalizacja odnosi się do wychowania moralnego- przyswojenia postaw, norm
, wartości i ról społecznych.
Etapy internalizacji:
Informowanie o konieczności istnienia i przestrzegania normy,
Wywołanie stanu emocjonalnej aprobaty normy,
Uzyskanie stałej aprobaty normy,
Identyfikacja z normą, czyli zrośnięcie się z norma zachowania osoby.
Istotą internalizacji: kontrola zewnętrzna zostaje przekształcona w wewnętrzną (autokontrolę), samodyscyplina.
Metody zmiany postaw: (Mądrzycki)
Słownego przekonywania,
Organizacji środowiska społecznego,
Zagrożenia związane z nieprawidłowo realizowanym nadawaniem znaczenia: dezaprobata dla norm, odrzucenie pożądanych postaw.
Wnioski:
1.Wymienione klasy wpływów wychowawczych współwystępują ze sobą.
2.Skuteczniejsze jest wcześniejsze podawanie wzorów niż późniejsze nadawanie znaczenia.
3.Najczęściej korespondują ze sobą podawanie wzorów, trening i nadawanie znaczenia.
Proces wychowawczy- układ zorganizowanych sytuacji wychowawczych mających na celu dostarczenie wychowankowi doświadczeń koniecznych do uzyskania zamierzonej, względnie trwałej zmiany w jego osobowości.
(to proces nadawania i odbierania wpływów )
Na strukturę procesu wychowawczego składa się:
- Cel wychowawczy, pełniący rolę koordynującą,
- Sytuacje wychowawcze, zależne od substruktury celu,
- Doświadczenie,
- Efekt procesu wychowania- ukształtowana osobowość.