Wykład IX
Charakter osadów rzecznych:
- dobrze wysortowane
- warstwowanie przekątne
- imbrykacja otoczaków
Osady rzeczne:
- muły
- piaski (piaskowce)
- żwiry (żwirowce)
Stadia rozwoju rzek:
- młodociane
- dojrzałe (wczesne)
- dojrzałe (późne)
- starcze
Stadium młodociane:
- dolina V-kształtna
- duża prędkość przepływu wody
- wodospady
Stadium dojrzałe (wczesne):
- dolina V-kształtna
- osady piaszczyste i żwirowe
- maksymalny relief
Stadium dojrzałe (późne):
- dno doliny staje się płaskie - wypełnione osadami
- duża ilość osadu
- rozpoczyna się meandrowanie
Stadium starcze:
- bardzo szerokie dno dolin
- duża ilość osadu
- następuje peneplenizacja
- skały odporne w podłożu tworzą wzniesienia
- powstają jeziora zastoiskowe
Odmłodzenie:
- ruch pionowy lądu ku górze powoduje głębszą erozję
- bieg rzeki przypomina stadium młodociane z pozostałościami stadium późniejszego
Geologiczne znaczenia działalności rzek:
- transportowe
- erozyjne (peneplenizacja)
- akumulacyjne (doliny rzeczne, delty, tarasy)
Erozja i akumulacja lodowcowa
Lodowce - nagromadzenie lodu lodowcowego powstałego na polu firnowym. Powstają powyżej granicy wiecznego śniegu.
- w Afryce powyżej 5200m n.p.m.
- w Alpach 2000-3000m n.p.m.
- w okolicach biegunów na poziomie morza
Niwacja:
- kiedy temperatura lata jest zbyt niska, by śnieg stopniał, a jest go zbyt mało, by powstał lód lodowcowy rozpoczyna się niwacja czyli erozyjne działanie topniejącego śniegu
- przy zamarzaniu następuje rozsadzanie gruntu
- przy wytapianiu powstaje nisza niwalna
Stadia tworzenia się lodu:
- śnieg 90% powietrza
- firn 50% powietrza
- lód firnowy 20-30% powietrza
- lód lodowcowy <20% powietrza
Typy lodowców:
- górskie
- alpejskie
- piedmontowe (podgórskie)
- norweskie
- kontynentalne (lądolody)
Lodowce górskie - pola firnowe znajdują się nad granicą wiecznego śniegu, jęzory wypełniają doliny.
Lodowce alpejskie - charakterystyczne dla strefy umiarkowanej. Kilka jęzorów z różnych pól firnowych łączy się w jednej dolinie.
Lodowce piedmontowe - kilka lodowców typu alpejskiego łączy się na nizinnym przedpolu (Alaska, Góry Skaliste).
Lodowiec norweski - małe czasze lodowe znajdujące się w szczytowych partiach pól, z których schodzą jęzory. Występują m.in. na Spitzbergenie i Islandii.
Lodowiec kontynentalny - wypukła czasza lodowca pokrywa wszystko poza najwyższymi szczytami - nunatakami. Najszybszy ruch lodu odbywa się w pobliżu krawędzi (Grenlandia, Antarktyda).
Objawy działalności erozyjnej:
- rysy lodowcowe - pozwalają odtworzyć kierunek ruchu lodu
- barańce (mutory) - pagórkowate wyniosłości wygładzone i porysowane
- żłoby lodowcowe - doliny U-kształtne
- cyrki lodowcowe (kary) - nieckowate zagłębienia na obszarze firnowym
Erozja wód lodowcowych - ma bardzo duże naznaczenie, gdyż wody spod lodowca wypływają pod ciśnieniem, dlatego głębiej drążą podłoże, mogą też posunąć się ku górze.
- garnce polodowcowe - powstają podobnie jak kotły erozyjne
- jeziora rynnowe - długie, wąskie o wysokich brzegach
- pradoliny - rzeźbione są na przedpolu lodowca przez wody wypływające z topniejącego lodowca i łączące się w wodami rzecznymi
Akumulacja lodowcowa
Moreny - główne formy akumulacji lodowcowej (moreny boczne i środkowe tylko dla lodowców górskich, moreny czołowe składają się z gliny zwałowej, piasku i żwiru, moreny denne).
Drumliny - eliptycznie wydłużone pagórki pochodzenia lodowcowego, zbudowane z gliny zwałowej, piasków i żwirów.
Akumulacja rzeczno-lodowcowa
Sandry - rozległe, płaskie stożki napływowe utworzone ze żwirów i piasków osadzonych przez wody wypływające spod lodowca i spływające z jego powierzchni.
Ozy - wąskie wały o stromych stokach i falistej linii grzbietowej, złożone głownie z piasków i żwirów osadzonych przez wody płynące pod lodowcem.
Kemy - pagórki lub zwały zbudowane głównie z piaskowców i żwirów warstwowych, osadzonych w szczelinach lodowca w czasie jego tajania.
Zastoiska (osady limnoglacjalne).
Krioturbacje - występujące czasami gwałtownie nasunięcia lodowca tzw. szarże powodujące spychanie materiału skalnego.
3