Samorządność i samorządy - Istota, cechy i rodzaje

Samorządność - idea zakładającą, iż grupy społeczne w pewnym zakresie same powinny zaspokajać swoje potrzeby i mieć możliwość podejmowania decyzji w sprawach ich bezpośrednio dotyczących.

Samorząd - instytucjonalna forma realizacji idei samorządności.

• Definicja klasyczna: Selbstverwaltung, czyli samorząd, samozarząd. Administracja gminna, działająca na zasadzie niezależności od administracji rządowej, czy też wedle innych poglądów - od państwa. Lokalna administracja publiczna sprawowana nie przez państwo.

• Definicja etymologiczna: samorząd polega na tym, że rządzimy sami sobą.

• Giovanni Sartori „Teoria Demokracji”: 1. natężenie możliwego do osiągnięcia samorządu jest odwrotnie proporcjonalne do pożądanego zasięgu samorządu. 2. natężenie możliwego do osiągnięcia samorządu jest odwrotnie proporcjonalne do czasu jego trwania.

Spory wokół samorządów

• Instytucja samorządu w tradycji europejskiej posiada stosunkowo długą i bogatą historię. Wśród teoretyków i historyków nie ma zgody co do tego, kiedy się ona rozpoczyna: w czasach wspólnoty pierwotnej, w starożytnych greckich polis, czy w średniowiecznym państwie feudalnym.

Dwie koncepcje genezy:

1. teoria naturalnej genezy samorządu

2. teoria państwowej genezy samorządu

Wąski i szeroki zakres znaczeniowy pojęcia samorząd:

1. samorząd w jego klasycznej postaci (forma decentralizacji administracji)

2. samorząd pracowniczy (forma partycypacji załóg pracowniczych w zarządzaniu przedsiębiorstwami)

3. samorząd mieszkańców miast i wsi (forma obywatelskiego uczestnictwa w zarządzaniu)

4. samorządność (cecha organizacji społecznych uczestniczących w realizowaniu społecznie istotnych zadań).

Samorządność w Konstytucji RP

• Zgodnie z treścią artykułu 16: “Ogół mieszkańców jednostek zasadniczego podziału terytorialnego stanowi z mocy prawa wspólnotę samorządową. Samorząd terytorialny uczestniczy w sprawowaniu władzy publicznej. Przysługującą mu w ramach ustaw istotną część zadań publicznych samorząd wykonuje w imieniu własnym i na własną odpowiedzialność”.

• Artykuł 17 natomiast przewiduje, iż: “W drodze ustawy można tworzyć samorządy zawodowe, reprezentujące osoby wykonujące zawody zaufania publicznego i sprawujące pieczę nad należytym wykonywaniem tych zawodów w granicach interesu publicznego i dla jego ochrony.

• W drodze ustawy można tworzyć również inne rodzaje samorządu. Samorządy te nie mogą naruszać wolności wykonywania zawodu ani ograniczać wolności podejmowania działalności gospodarczej.”

Deskryptywne ujęcie samorządów

Początek XX wieku:

• T. Bigo:1. Korporacyjność, 2. Posiadanie odrębnej od państwa osobowości prawnej 3. Samodzielność 4. Demokratyzm, rozumiany jako upodmiotowienie społeczności samorządowej.

Atrybutywne cechy samorządu

Tadeusz Fuks:

• 1. Kolektywne (zbiorowe, grupowe) prawo określonej społeczności do zarządzania swoimi sprawami,

• 2. powstająca z mocy prawa przymusowość i obligatoryjność członkostwa

• 3. indywidualne prawo każdego członka tej społeczności do czynnego i nieskrępowanego udziału w działalności samorządu,

• 4. niezależność administracji samorządowej od administracji rządowej,

• 5. przejęcie od państwa przez samorządy określonych kompetencji w zakresie sprawowania administracji publicznej.

Eugeniusz Smoktunowicz:

• 1. Zbiorowość samorządowa

• 2. Powszechność członkostwa

• 3. Demokratyzm

• 4. Samodzielność

• 5. Funkcje publiczne

Wybrane kryteria klasyfikacyjne:

Kryterium konstytucyjne

• Samorząd terytorialny

• Samorząd zawodowy

• Samorząd specjalny

Kryterium podstawy prawnej

• Poszczególne samorządy działające na podstawie odrębnych ustaw (jeden samorząd - jedna ustawa)

• Odrębne samorządy działające na podstawie jednej ustawy (kilka samorządów - jedna ustawa)

• Samorządy działające na podstawie wielu ustaw (jeden samorząd - wiele ustaw)

Charakter więzi łączącej zbiorowość samorządową

• Samorządy oparte na więzi zamieszkiwania na wspólnym obszarze,

• Samorządy oparte na więzi wykonywania zawodu,

• Samorządy oparte na więzi pracy lub innej podobnej działalności gospodarczej,

• Samorządy oparte na innej więzi.

Kryterium struktury organizacyjnej

• Samorządy o płaskiej, jednostopniowej strukturze,

• Samorządy o strukturze dwustopniowej,

• Samorządy o strukturze trójstopniowej.

---