Wykład III psychologia osobowości 21.101.2010 r.
Anna Freud
Żeby zrozumieć rozwój człowieka w kontekście osobowości- naszą psychiką rządzi mechanizmy obronne. Mechanizmy obronne występują u każdego człowieka w różnym nasileniu. Pełnią one rolę przystosowawczą w życiu czlowieka i są niezbędne dla naszego rozwoju. Rodzą się one w sytuacjach wewnętrznego/zewnętrznego konfliktu. Są reakcją na zagrożenie i lęki, pomagają zachowac pozytywny obraz siebie i poradzić sobie z trudną sytuacją. Jednak w wielu sytuacjach powodują, że uszkodzeniu ulega zdolność do postrzegania i osądu., co prowadzi do samooszukiwania i zagubienia w złudzenia. Dochodzi wówczas do zamknięcia człowieka w niszczącym., destrukcyjnym zniekształcającym rzeczywistość systemie iluzji.
Mechanizmy obronne są uniwersalne i najczęściej nieuświadomione. Nie rozwiązują żadnego problemu, konfliktu, czy trudności, walczą jedynie z przykrymi emocjami, których doznajemy. Występują w większej ilości, można odnaleźć nawet kilkanaście mechanizmów obronnych (no. Zaprzeczenie, racjonalizowanie)
Celem mechanizmów obronnych jest:
-unikanie lub łagodzenie bólu psychicznego i przykrych emocji
-obniżanie niepokojów i lęków
-wzrost poczucia bezpieczeństwa
-rozwiązywanie konfliktów emocjonalnych
Aby zrozumieć nasze funkcjonowanie i zachowanie trzeba zrozumieć ego i stosowane przez nie mechanizmy obronne. Ego jest centrum osobowości, musi radzić sobie z problemami i wyzwaniami życiowymi a od sposobu rozwiązania tych problemów (stosowania mechanizmów obronnych i aktywnego zaangażowania w stosunku do rzeczywistości) będzie zależał dalszy rozwój jednostkowy.
Freud wyodrębniła 5 podstawowych problemów, których doświadczamy w dzieciństwie:
-oddzielenie od matki
-pojawienie się rodzeństwa
-choroba (głównie przewlekłe lub częste)
-szkoła
-przyjaciele
W okresie dorastania:
-pojawia się świadomość odrębności
-pojawiają się zainteresowania seksualne
-miłość
Anna Freud skupia się głównie na zadaniach i wyzwaniach oraz na formach adaptacji, które są ważne dla rozwoju ego.
Wyróżniła 6 linii rozwoju:
-od zależności do emocjonalnej samodzielności
-od ssania do rozmyślnego kierowania odżywianiem się
-od moczenia się i brudzenia do kontroli wydalania
-od braku odpowiedzialności do odpowiedzialności w kierowaniu czynnościami własnego ciała
-od zabawy do pracy
-od egocentryzmu do bycia towarzyskim
Aby te zadania mogły być zrealizowane wymagają zawsze spełniających się i wspierających je związków z obiektem, które to prowadzą stopniowo do rozwoju ego jako centralnej struktury kontrolującej całość życia psychicznego jednostki. Mamy do czynienia ze specyficznymi fazami, które istnieją w ciągu rozwoju jednostki, z jednej strony opisują one specyficzne zadania ego z drugiej zaś- pozwalają rozpoznać stosowane przez ego mechanizmy obronne, fazy te obejmują:
-okres biologicznej jedności między matką, a dzieckiem
-okres związku anaklitycznego zaspakajający potrzeby dziecka
-okres stałości obiektu
-okres ambiwalencji
-okres całkowitej koncentracji na obiekcie
-okres latencji
-okres zapowiedzi przełomowej fazy adolescencji
-okres adolescencyjnego przełomu
Pojawienie się zaburzeń, nieprawidłowości rozwojowych, które mogą pojawiać się w tych fazach jest efektem stosowania przez ego mechanizmów obronnych. Anna Freud wskazuje na 3 podstawowe źródła, prowadzące do stosowania przez ego różnych mechanizmów obronnych:
-superego i naciski z jego strony
-otoczenie
-nieświadome impulsy docierające z id
Dominujące znaczenie mają mechanizmy obronne stosowane przez ego w dzieciństwie, ponieważ to one warunkują dalszy rozwój osobowości. Anna Freud wyodrębniła 15 mechanizmów obronnych, które wyjaśniają linie rozwoju jednostkowego i dopowiadają za stan patologiczny:
-represja: wyparcie. Jest to motywowane zapomnienie
-zaprzeczenie- chroni nas przed dopływem zewnętrznych doświadczeń do świadomości, może odbywać się przez czyny/słowa
-ascetyzm- odrzucenie popędu, wyrzeczenie się potrzeb, pragnień i przyjemności
-projekcja- przeniesienie impulsów na otoczenie zewnętrzne
-altruistyczne wyrzeczenie się- poświęcenie się na rzecz innych, osiąganie satysfakcji przez sukcesy innych osób
-przemieszczenie- przenoszenie impulsów najczęściej agresywnych na inne osoby lub obiekty
-zwrócenie popędu przeciwko sobie- kierowanie niepożądanych impulsów ku sobie co prowadzi do rozwoju uczuć nieadekwatnych i masochistycznych
-reakcja upozorowana- dochodzi do zmiany niepożądanych impulsów na pożądane np. przesadna grzeczność w stosunku do kogoś kogo nie lubimy
-odwrócenie- zmiana impulsów aktywnych na aktywne np. agresji w lęk
-sublimacja- przekształcenie impulsów nieakceptowanych na społecznie akceptowane i produktywne formy zachowań
-introjekcja- uwewnętrznienie jest to inkorporacja przekonań i zachowań innych znaczących osób i traktowanie ich jako własnych
-identyfikacja z agresorem- przyjęcie cech i zachowań osób/obiektu budzącego lęk
-izolacja- oddzielenie treści emocjonalnych od myśli i zachowań
-zagubienie- anulowanie nieakceptowanych myśli, które przynajmniej raz wyzwoliły działanie
-regresja- powrót do wcześniejszych rozwojowo reakcji w obliczu zagrożenia, np. płacz w obliczu zagrożenia
Przebieg procesu obronnego w zależności od źródła zagrożenia i lęku: występują 3 powody występowania procesów obronnych:
-lęk spowodowany działaniem superego
-lęk spowodowany otoczeniem
-lęk spowodowany impulsami
Najczęściej spotykane i najlepiej poznane są mechanizmy obronne, które wywołują nerwicę u osób dorosłych, co spowodowane jest zbyt surowo rozwiniętym superego, które zaprogramowane jest na przekonanie, że wszelkie przyjemności są złe, a zachowania agresywne zawsze są naganne. Ponieważ ich ego nie zostało wystarczająco rozwinięte, aby pogodzić wojnę toczącą się między hedonistycznym id i jego potęgami, a bardzo karzącym ego. Te mechanizmy obronne, które stosują dzieci są przez nie obserwowane u opiekunów. Zaobserwowane zagrożenie pochodzi z zewnątrz, dlatego że rozwój osobowości małego dziecka nie posiada jeszcze struktury ego, jego sumienie zastępują na razie nakazy i zakazy narzucane przez osoby dorosłe, mające wpływ na to dziecko. Popędy, które są naturalne sterują naszym życiem i jeżeli są zbyt surowo tłumione, prowadzą do fobii i nerwic. Innym źródłem lęku jest sam popęd i jego siła. O ile dorośli starają się walczyć z popędami dzieci i superego bierze odpowiedzialność za popędy osób dorosłych, przerażającą i wywołującą lęk może być siła samego popędu, nad którym obawiamy się stracić kontrolę, lub też to, co odczuwamy może być całkowicie nieznanym doświadczeniem. Najczęściej takiego lęku doświadczają osoby w okresie adolescencji. Jeżeli w tym okresie dojdzie do bardzo silnego załamania w sferze psychicznej może dojść do wystąpienia zaburzeń nerwicowych, obsesji i cech osobowości neurotycznej.
Innymi powodami stosowania mechanizmów obronnych są konflikty występujące u osób dorosłych, których większość dotyczy bierność/aktywność. Mówimy wówczas o wystąpieniu konfliktu między skłonnościami, a rzeczywistością, kolejnym ważnym elementem jest lęk przed uczuciem. Wiele popędów jest wpisanych w życie człowieka i wiąże się z uczuciami negatywnymi, ale też pozytywnymi. Jeżeli dany popęd uznany jest za zły nieważne jest zabarwienie uczuciowe, jakie będzie on za sobą niósł, ponieważ zawsze po zaspokojeniu tego popędu przyjdą silne wyrzuty sumienia, które będą stały na przeszkodzie późniejszego zaspokojenia tych popędów, a ego nigdy nie pozna prawdziwego uczucia, jakie popęd ten za sobą niósł. Te popędy bardzo często mogą być kojarzone z przyjemnością i zostają jako tako zakwalifikowane w późniejszym etapie naszego rozwoju do negatywnych. Jeżeli są one zaspokajane to towarzyszy im uczucie żalu, smutku i zazdrości. Obrona ta może kojarzyć się z obroną dziecka przed naciskiem ze świata zewnętrznego.