Nauczanie języka polskiego w gimnazjum i liceum - zagadnienia
Ogólna charakterystyka podstawy programowej, programów i podręczników w zakresie kształcenia językowego w gimnazjum i liceum.
Funkcje języka i akty mowy. Interpretacja szkolna na tle ujęć akademickich.
Dydaktyka składni wypowiedzenia złożonego. Składnia a interpunkcja. Wskaźniki zespolenia.
Elementy gramatyki historycznej i historii języka w nauczaniu szkolnym (pochodzenie pisowni ó, u, ż, rz, ch, h; geneza "e ruchomego"; pozostałości liczby podwójnej, odmiany prostej przymiotnika; źródła ruchomych zakończeń czasownika; rozwój słownictwa; pochodzenie polskiego języka literackiego itp.).
Zagadnienia słowotwórcze w nauczaniu szkolnym i akademickim (rozszerzenia i innowacje w stosunku do ujęć proponowanych w szkole podstawowej; niekonsekwencje terminologiczne i interpretacyjne; słowotwórstwo na usługach literatury, dowcipu, reklamy).
Słownictwo w ujęciach teoretycznych i w podręcznikach szkolnych (systemowość leksyki; podstawowe pojęcia leksykologii, semantyki i leksykografii; różnorodność klasyfikacji oraz analiz; kultura i historia narodu w słowach zapisana; słowo w tekście artystycznym).
Zróżnicowanie współczesnej polszczyzny w dydaktyce kształcenia językowego (odmiana - styl - język; dialekt a gwara; hierarchia oraz charakterystyka odmian i stylów; stylizacje).
Terminologia językoznawcza w dydaktyce szkolnej i uniwersyteckiej (rozbieżności, próby porządkowania - m.in. propozycje Komisji Dydaktycznej Rady Języka Polskiego).
Kształcenie umiejętności pisania (m.in. dłuższe formy wypowiedzi, kompozycja, spójność tekstu, organizacja tekstu).
Zagadnienia poprawności i kultury języka w dydaktyce gimnazjum i liceum (podstawowe terminy; kryteria oceny poprawności językowej; poprawność a sprawność językowa; kompetencja komunikacyjna; klasyfikacje błędów językowych).
Język wartości na lekcjach polonistycznych w szkole.
Egzamin maturalny w zreformowanej szkole (zmiany organizacyjne: cele, założenia, etapy, zasady oceniania; standardy wymagań egzaminacyjnych) oraz sprawdzian kompetencji w zakresie przedmiotów humanistycznych w gimnazjum ( standardy wymagań egzaminacyjnych, zasady i cele organizacji egzaminu, przykładowe zadania).
Językowy obraz świata w nauczaniu szkolnym.
Elementy retoryki, perswazja i manipulacja.
Lektury do egzaminu z metodyki języka po gimnazjum i liceum:
Podstawa programowa, programy i podręczniki, sylabus, książki pomocnicze, publikacje dla nauczycieli.
Bartmiński Jerzy (2001), O językowym obrazie świata Polaków końca XX wieku, [w:] Polszczyzna XX wieku. Ewolucja i perspektywy rozwoju, red. Stanisław Dubisz, Stanisław Gajda, Warszawa, s. 27 - 53.
Bortnowski Stanisław (1999), Warsztaty dziennikarskie, Warszawa.
Gajda Stanisław (1993), Gatunkowe wzorce wypowiedzi, [w:] Encyklopedia kultury polskiej XX wieku, t. 2, pod red. J. Bartmińskiego, Wrocław, s. 283-304.
Dubisz Stanisław (1992), Język i polityka. Szkice z historii stylu retorycznego, Warszawa (wstęp).
Dubisz Stanisław (red.) (1999), Nauka o języku dla polonistów (wyd. III): rozdział VIII, Warszawa.
Dubisz Stanisław (red.) (1999), Nauka o języku dla polonistów (wyd. III): rozdział VIII, Warszawa.
Grzegorczykowa Renata (1990), Pojęcie językowego obrazu świata, [w:] Językowy obraz świata, red. Jerzy Bartmiński, Lublin, s. 41 - 49.
Grzegorczykowa Renata (1991), Problem funkcji języka i tekstu w świetle teorii aktów mowy, [w:] Język a kultura, t. 4, pod red. J. Bartmińskiego, R. Grzegorczykowej, Wrocław.
Jedliński Ryszard (1986), Gatunki publicystyczne w szkole średniej, Warszawa.
Labocha Janina (1996), Dyskurs jako proces przekazywania wiedzy, [w:] Dyskurs edukacyjny. Materiały z konferencji, pod red. T. Rittel, Kraków.
Maćkiewicz Jolanta (1998), Esej - najtrudniejszy z pozornie łatwych gatunków, [w:] Przed maturą. Język polski. Esej 1998. Regionalny Zespół Egzaminacyjny, Gdańsk.
Mikołajczuk Agnieszka, Sękowska Elżbieta (2000), Analiza i ocena wybranych programów nauczania języka polskiego w gimnazjum (ze szczególnym uwzględnieniem zagadnień z zakresu kształcenia językowego, [w:] "Poradnik Językowy" nr 5.
Nagajowa Maria (1994), Nauka o języku dla nauki języka, Kielce.
Nagajowa Maria (1988), Kształcenie językowe w szkole średniej, [w:] "Polonistyka", nr 3.
"Polonistyka" 1994, nr 2: Esej literacki i szkolny.
Porayski-Pomsta Józef (1990), Uwagi o systemie terminologicznym stosowanym w kształceniu językowym w szkole podstawowej, [w:] "Poradnik Językowy", nr 4.
Puzynina Jadwiga (1992), Słowo manipulacja w języku polskim, [w:] tejże: Język wartości, Warszawa, s. 203 - 233.
Puzynina Jadwiga (1997), O języku wartości w szkole, [w:] Kompetencje szkolnego polonisty 2, pod red. B. Chrząstowskiej, Warszawa lub w: "Polonistyka" 1996, nr 4.
Podracki Jerzy (red.) (1998) Szkolny słownik nauki o języku, Warszawa (20 wybranych haseł dotyczących leksyki i semantyki oraz komunikacji językowej i funkcji języka).
Tokarski Ryszard (1993), Słownictwo jako interpretacja świata, [w:] Encyklopedia kultury polskiej XX wieku, t. II Współczesny język polski, red. Jerzy Bartmiński, Lublin, s. 335 - 362.
Wróblewscy Teresa i Piotr (1991), Błąd stylistyczny w teorii i praktyce szkolnej, [w:] "Poradnik Językowy", nr 7-8.
Zgółka Tadeusz (1997), O potrzebie retoryki, [w:] Kompetencje szkolnego polonisty 2, pod red. B. Chrząstowskiej, Warszawa lub w: "Polonistyka" 1994, nr 7.
Osiągnięcia studenta konieczne do otrzymania zaliczenia przedmiotu
Student powinien znać:
Podstawę programową, wybrane programy i skorelowane z nimi podręczniki szkolne.
Zagadnienia dotyczące organizacji procesu dydaktycznego.
Problemy z zakresu metodyki poszczególnych działów nauki o języku.
Student powinien umieć:
Zaplanować pracę dydaktyczną.
Dobrać odpowiednie metody i środki dydaktyczne.
Sporządzić konspekt lekcji i przeprowadzić lekcję.
Skontrolować i ocenić postępy uczniów w zakresie wypowiedzi ustnych i pisemnych, ze szczególnym uwzględnieniem klasyfikacji błędów.
Wymagania końcowe
Student powinien znać:
podstawę programową oraz wybrane programy i podręczniki szkolne (ze szczególnym uwzględnieniem podręczników równoległych);
zagadnienia dotyczące organizacji procesu dydaktycznego (zasad kształcenia; celów nauczania języka polskiego; zalet, wad i przydatności różnych metod oraz form nauczania);
problemy z zakresu dydaktyki poszczególnych działów nauki o języku.
Student powinien umieć:
zorganizować pracownię polonistyczną (dokonać selekcji podręczników, słowników, poradników językowych, leksykonów i encyklopedii oraz innych środków);
zaplanować pracę dydaktyczną (stworzyć własny program lub wybrać i zmodyfikować jeden z wielu dostępnych programów autorskich, dostosowując go do poziomu wiekowego, wiedzy, zdolności, umiejętności i zainteresowań swoich uczniów oraz do możliwości szkoły);
dobrać odpowiednie metody i środki dydaktyczne; w sposób twórczy i krytyczny korzystać z podręczników i innych pomocy;
sporządzić konspekt lekcji i przeprowadzić lekcję, która powinna konsekwentnie realizować założone cele i spełniać warunki logiczności, spójności tematycznej oraz poprawności pod względem merytorycznym;
zorganizować pracę domową ucznia oraz wspomagać samokształcenie (polecenia formułować w sposób jasny, z wyraźnym określeniem celu i formy pracy oraz wskazaniem przydatnych pomocy; różnicować trudność zadań domowych i akceptować uczniowskie wybory; wytworzyć u uczniów nawyk korzystania z poradników, słowników i innych dostępnych źródeł informacji; ochotnikom proponować prace nadobowiązkowe - trudne i ciekawe);
skontrolować i ocenić postępy uczniów w zakresie wypowiedzi ustnych i pisemnych (konsekwentnie stosować przyjętą klasyfikację błędów; brać pod uwagę różne aspekty pracy ucznia: warstwę merytoryczną, kompozycję, styl, poziom poprawności i sprawności językowych; sformułować recenzję krytyczno-oceniającą, w której znajdą się informacje o zaletach i wadach tekstu oraz przydatne instrukcje);
rozpoznać objawy zaburzeń w mówieniu, pisaniu i czytaniu, właściwie postępować w pracy z uczniami dysgraficznymi i dyslektycznymi;
integrować wiedzę i umiejętności z różnych działów nauki o języku, a ogólniej całej humanistyki (w sposób funkcjonalny powiązać naukę o języku polskim z praktyką językową uczniów, analizą dzieła literackiego i innych wytworów kultury oraz nauką języków obcych; dostrzegać i wskazywać ciągłość tradycji polskiej i europejskiej, utrwalonej w słownictwie, gramatyce, pisowni).