Układ wydalniczy i tworzenie moczu
Wydalanie (ekskrecja) to usuwanie z organizmu zbędnych i szkodliwych produktów przemiany materii.
Cukry i tłuszcze zostają spalone do CO2 i H2O, które są wydalane przez układ oddechowy u zwierząt, a u roślin przez aparaty szparkowe.
W wyniku przemian białek powstają: amoniak, mocznik lub kwas moczowy, usuwane z organizmu przez narządy wydalnicze:
zwierzęta jednokomórkowe (pierwotniaki, bezkręgowce) - wodniczki tętniące; wydalany jest silnie toksyczny amoniak, który łatwo ulega rozpuszczaniu w wodzie, przez co staje się mniej szkodliwy
jamochłony - bezpośrednio przez powłoki ciała
płazińce i obleńce - układ protonefrydialny,
pierścienice i mięczaki - układ metanefrydialny.
owady i pajęczaki - cewki Malpighiego.
kręgowce - nerka
Drogi wyprowadzające mocz
Podstawowa jednostka funkcjonalna nerki to nefron. Składa się on z kłębuszka naczyń krwionośnych oraz kanalików wyprowadzających: kanalika krętego I rzędu, pętli Henlego, i kanalika krętego II rzędu. Kanalik II rzędu uchodzi do kanalika zbiorczego, który wyprowadza mocz do moczowodu, prowadzącego do pęcherza moczowego (pojemność 0,5l). Człowiek wydala około 1,5-2l moczu w ciągu doby.
Etapy tworzenia moczu:
Filtracja (kłębuszek nerkowy) - dzięki różnicy ciśnień w tętniczce doprowadzającej (wyższe) i odprowadzającej (niższe). Powstaje mocz pierwotny: woda i sole mineralne, glukoza, aminokwasy, mocznik, barwniki.
Resorpcja zwrotna (kanalik I rzędu) - do krwi powraca całkowicie glukoza i aminokwasy, częściowo woda i sole mineralne. W pętli Henlego następuje dalsze wchłanianie wody. W kanaliku II rzędu wchłanianie wody podlega regulacji hormonalnej.
Sekrecja kanalikowa (kanalik II rzędu) - wydzielane są substancje szkodliwe i będące w nadmiarze, np. leki.
Mocz ostateczny ma następujący skład: woda, mocznik, kwas moczowy, barwniki (urobilinogen), sole mineralne (chlorki, fosforany i siarczany Na, K, Ca i Mg).
Inną drogą wydalania u ssaków są gruczoły potowe. W skład potu wchodzą: woda, mocznik, NaCl, glukoza, kwas mlekowy. Pot pełni też funkcje bakteriobójczą (kwaśny odczyn) oraz termoregulacyjną.
1