Stosunek prawny to taki rodzaj stosunku społecznego, którego powstanie, elementy składowe, zmiana i ustanie regulowane są przepisami obowiązującego prawa.
Stosunki prawne przebiegają pomiędzy przynajmniej dwoma podmiotami prawa jako skutek zaistnienia przewidzianego przez prawo faktu.
W wyniku zaistnienia tego faktu tworzy się między podmiotami więź prawna, polegająca na obowiązku jednego podmiotu do konkretnego zachowania się względem drugiego i na odpowiadającym mu uprawnieniu.
Ze względu na metodę regulacji stosunki prawne można podzielić na stosunki:
a) administracyjnoprawne,
b) prawnokarne,
c) cywilnoprawne
d) mieszane.
Stosunek administracyjnoprawny
Stosunek prawnokarny
Regulowany jest normami prawa karnego
Strony stosunku prawnokarnego są nierównorzędne.
Jedną ze stron tego stosunku jest zawsze państwo reprezentowane przez kompetentny organ (sąd o uprawnieniach władczych, drugą stroną jest sprawca czynu zabronionego przez prawo Organ administracji jednostronnie, mocą swoich kompetencji rozstrzyga o pozycji prawnej drugiej strony stosunku prawnego, która musi podporządkować się jego woli.
Organ dysponuje środkami przymusu. Przymus może przybrać postać sankcji karnych.
Przymus może być stosowany tylko wtedy, gdy przepis prawa taką możliwość przewiduje.
Stosunek cywiloprawny
Regulowany jest normami prawa cywilnego
Strony stosunku cywilnoprawnego są równorzędne
Oznacza to, że żadna ze stron nie jest podporządkowana drugiej, ani nie ma uprawnień władczych.
Żadna ze stron nie może stosować wobec drugiej środków przymusu.
Stosunek mieszany - stosunek pracy
Treścią stosunku pracy jest świadczenie pracy za wynagrodzenie.
Zachodzi między pracodawczą a pracownikiem.
W czasie trwania stosunku pracy pracownik jest podporządkowany pracodawcy.
Z reguły stosunek ten zbliżony jest do stosunku cywilnoprawnego. Stosuje się tutaj przepisy dotyczące umowy.
Niektóre rodzaje stosunków pracy powstają przez mianowanie na określone stanowisko, odbywa się to w drodze aktu administracyjnego.
W takich sytuacjach stosunek pracy zbliżony będzie do stosunku administracyjnoprawnego.
W każdym stosunku prawnym można wyodrębnić stałe elementy:
a) podmioty między którymi stosunek prany zachodzi (strony),
b) przedmiot stosunku prawnego, czyli określone zachowanie
(np. naprawa samochodu zlecona warsztatowi samochodowemu, sprawowanie opieki nad osobą niedołężną przez wynajętą opiekunkę, sprzedaż domu),
c) treść stosunku prawnego, czyli uprawnienia i obowiązki podmiotów stosunku prawnego
Powiązania między kupującym a sprzedającym
Sprzedawca
Jest uprawniony do żądania zapłaty
Jest uprawniony do żądania by kupujący odebrał przedmiot sprzedaży
Ma obowiązek przeniesienia na kupującego własności przedmiotu sprzedaży i wydania go kupującemu
Ma obowiązek przyjęcia zapłaty
Kupujący
Ma obowiązek zapłaty
Ma obowiązek odebrania przedmiotu sprzedaży
Jest uprawniony do żądania, by sprzedawca przeniósł nań własność przedmiotu sprzedaży i wydał go kupującemu
Jest uprawniony do żądania, by sprzedawca przyjął zapłatę
Zdarzenia prawne - okoliczności co do których przyjmuje się, że są niezależne od zachowania podmiotów, a wywołują określone skutki prawne.
Do zdarzeń prawnych można zaliczyć:
a) urodzenie,
b) śmierć,
c) upływ czasu,
d) klęski żywiołowe.
Fakty prawne - wszelkie okoliczności wymienione w przepisach prawa (hipoteza normy prawnej), które powodują powstanie skutków prawnych, czyli powstanie, zmianę lub wygaśnięcie uprawnień lub obowiązków.
Działania prawne- fakty zależne od działań ludzkich i wywołujące przewidziane prawem skutki prawne.
Działania prawne można sklasyfikować jako:
działania wolicjonalne
działania niezamiarowe
Działania wolicjonalne (zamiarowe) - to celowe i zamierzone zachowania określonych podmiotów, zmierzające do wywołania skutków prawnych mocą odpowiednich oświadczeń woli.
Do działań wolicjonalnych zaliczyć można:
czynności prawne,
orzeczenia sądowe,
decyzje administracyjne.
Czynność prawna - świadome i zgodne z przepisami prawa zachowanie podmiotów, zmierzające do wywołania skutków prawnych mocą składanego oświadczenia woli.
Oświadczenie woli jest uzewnętrznieniem pewnego zamiaru, aby mogło ono wywoływać przewidziane prawem skutki prawne musi być wolne od wad.
Art. 82. Nieważne jest oświadczenie woli złożone przez osobę, która z jakichkolwiek powodów znajdowała się w stanie wyłączającym świadome albo swobodne powzięcie decyzji i wyrażenie woli. Dotyczy to w szczególności choroby psychicznej, niedorozwoju umysłowego albo innego, chociażby nawet przemijającego, zaburzenia czynności psychicznych.
.
§ 1. Art. 83. Nieważne jest oświadczenie woli złożone drugiej stronie za jej zgodą dla pozoru. Jeżeli oświadczenie takie zostało złożone dla ukrycia innej czynności prawnej, ważność oświadczenia ocenia się według właściwości tej czynności.
§ 2. Pozorność oświadczenia woli nie ma wpływu na skuteczność odpłatnej czynności prawnej, dokonanej na podstawie pozornego oświadczenia, jeżeli wskutek tej czynności osoba trzecia nabywa prawo lub zostaje zwolniona od obowiązku, chyba że działała w złej wierze.
Art. 84. § 1. W razie błędu co do treści czynności prawnej można uchylić się od skutków prawnych swego oświadczenia woli. Jeżeli jednak oświadczenie woli było złożone innej osobie, uchylenie się od jego skutków prawnych dopuszczalne jest tylko wtedy, gdy błąd został wywołany przez tę osobę, chociażby bez jej winy, albo gdy wiedziała ona o błędzie lub mogła z łatwością błąd zauważyć; ograniczenie to nie dotyczy czynności prawnej nieodpłatnej.
§ 2. Można powoływać się tylko na błąd uzasadniający przypuszczenie, że gdyby składający oświadczenie woli nie działał pod wpływem błędu i oceniał sprawę rozsądnie, nie złożyłby oświadczenia tej treści (błąd istotny).
Art. 85. Zniekształcenie oświadczenia woli przez osobę użytą do jego przesłania ma takie same skutki, jak błąd przy złożeniu oświadczenia.
Art. 86. § 1. Jeżeli błąd wywołała druga strona podstępnie, uchylenie się od skutków prawnych oświadczenia woli złożonego pod wpływem błędu może nastąpić także wtedy, gdy błąd nie był istotny, jak również wtedy, gdy nie dotyczył treści czynności prawnej.
§ 2. Podstęp osoby trzeciej jest jednoznaczny z podstępem strony, jeżeli ta o podstępie wiedziała i nie zawiadomiła o nim drugiej strony albo jeżeli czynność prawna była nieodpłatna.
Art. 87. Kto złożył oświadczenie woli pod wpływem bezprawnej groźby drugiej strony lub osoby trzeciej, ten też może uchylić się od skutków prawnych swego oświadczenia, jeżeli z okoliczności wynika, że mógł się obawiać, iż jemu samemu lub innej osobie grozi poważne niebezpieczeństwo osobiste lub majątkowe.
Art. 88. § 1. Uchylenie się od skutków prawnych oświadczenia woli, które zostało złożone innej osobie pod wpływem błędu lub groźby, następuje przez oświadczenie złożone tej osobie na piśmie.
§ 2. Uprawnienie do uchylenia się wygasa: w razie błędu - z upływem roku od jego wykrycia, a w razie groźby - z upływem roku od chwili, kiedy stan obawy ustał.
Orzeczenie sądowe - kończy proces stosowania prawa przez sąd, rozstrzygają spory powstające na tle stosunków prawnych.
Powstanie, zmianę lub wygaśnięcie stosunku prawnego powodują jedynie orzeczenia konstytutywne, czyli takie, które stwarzają nową sytuację prawną.
Charakteru takiego nie mają orzeczenia deklaratywne, które jedynie autorytatywnie stwierdzają istnienie jakiegoś stosunku prawnego.
Decyzja administracyjna jest to akt administracyjny stanowiący jednostronne ustalenie organu administracji publicznej o wiążących dla jednostki (i organu) konsekwencjach normy prawa administracyjnego.
Decyzja:
dotyczy indywidualnych spraw obywateli regulowanych przez prawo administracyjne, jej wydanie następuje w trybie regulowanym przez przepisy o postępowaniu administracyjnym, rozstrzyga sprawy co do jej istoty w całości lub w części albo w inny kończy sprawę w danej instancji.
Elementy decyzji:
oznaczenie organu, który wydaje decyzję,
data wydania decyzji,
oznaczenie stron, do których decyzja jest skierowana,
powołanie podstawy prawnej decyzji,
osnowa, czyli rozstrzygnięcie co do istoty sprawy,
pouczenie czy i w jakim trybie przysługuje odwołanie od decyzji,
podpis pracownika, który w imieniu lub z upoważnienia organu administracji wydał decyzję z podaniem imienia, nazwiska i stanowiska służbowego,
uzasadnienie faktyczne i prawne - w sytuacji gdy: decyzja nie uwzględnia w całości żądania strony, rozstrzyga sporne interesy stron, nakłada na strony obowiązek, jeżeli jest to decyzja wydana na skutek odwołania.