1. Klasyfikacja.

Jednostopniową klasyfikacją n-członową zbioru X nazywamy czynność wyodrębnienia ze zbioru X jego podzbiorów X₁, X₂,..., X_n taką, że spełnione są warunki:

1. zbiór X jest zbiorem niepustym

2. warunek adekwatności X=X1 υ X₂ υ ... υ X_n ( algebraiczna suma członów podziału musi się równać zbiorowi dzielonemu)

3. (X_i ∩ X_j) = Ø

(jeżeli weźmiemy wspólna część dla dowolnych i,j = 1,2,...,n takich, że i≠j, to wspólna część dwóch dowolnych członów podziału jest zbiorem pustym)

• warunki 2 i 3 są hipotezami, klasyfikacja jest dobrze zrobiona jeśli są spełnione

• klasyfikujemy wg pewnej zasady

• warunki adekwatności (2) i rozłączności (3) sa traktowane jako hipotezy, które poddaje się sprawdzeniu; jeżeli wykryjemy, ze któryś warunek nie jest spełniony to hipoteza upada

• podstawa poprawnej klasyfikacji jest sformułowanie poprawnej relacji, która stanowi zasadę klasyfikacji

• relacja powinna być równoważnościowa, wtedy klasyfikacja jest formalnie poprawna

jeżeli klasyfikacja jest przeprowadzana w naukach empirycznych, to jest ona sprawdzalna empirycznie i może być poprawna pod tym względem, ale niepoprawna merytorycznie

10. Wyjaśnianie nomologiczno - dedukcyjne faktów szczegółowych

i prawidłowości. Podstawowe rodzaje wyjaśniania.

Wyjaśnianie to odpowiadanie na pytanie: „dlaczego?”

EKSPLANANDUM - zdanie wyjaśniane (względnie wyjaśniamy stan rzeczy)

EKSPLANANS - wszystko, co jest odpowiedzią na pytanie „dlaczego”

Model Hempla - Oppenheima jest podstawowym modelem wyjaśniania,

tzw. nomologiczno - dedukcyjnym, bo:

• Nomos - prawo; eksplanans zawiera przynajmniej jedno prawo nauki i to ściśle ogólne

• Dedukcyjny - tzn., że eksplanandum musi logicznie wynikać z eksplanansu

EKSPLANANS EKSPLANANDUM

aby implikacja była prawdziwa to ES (z logicznego punktu widzenia) może być zarówno prawdziwe jak i fałszywe. Prawdziwość wyjaśnienia (ES) to warunek filozoficzny.

[P(a)
[ P(x) → Q(x)]] → Q(a)

nomologiczność dedukcyjność

Warunki nakładane na eksplanans w modelu Hempla - Oppenheima w przypadku wyjaśniania faktów szczegółowych:

1. W eksplanansie musi się znajdować co najmniej jedno prawo ściśle ogólne.

2. W eksplanansie muszą być podane warunki początkowe.

3. Eksplanandum musi logicznie wynikać z eksplanansu tzn. z praw nauki i warunków początkowych.

4. Dane empiryczne potwierdzające prawo/prawa znajdujące się w eksplanansie muszą być niezależne od danych empirycznych powteirdzających eksplanandum.

Warunek ten nakłada się po to, aby uniknąć wyjaśniania ad hoc.

5. Eksplanans powinien być prawdziwy.

Warunek ten jest warunkiem filozoficznym przyjmowanym przez realistów, a nie jest konsekwencją warunku wynikania logicznego. Instrumentaliści nie nakładają tego warunku.

PRZYKŁAD

Q(a) - konkretne klucze (a) zanużone w wodzie utonęły

1. Prawo Archimedesa
   
   

2. Warunek początkowy: ciężar właściwy kluczy jest większy od ciężaru właściwego wody, czyli P(a)

3. Q(a) wynika logicznie z poprzednika implikacji.

4. Wyjaśniany stan rzeczy nie może być jedynym istniejącym wyjaśnieniem dla tej teorii/jedyną ewidencją empiryczną. Ad hoc- uogólnienie pojedynczego przypadku, wyjaśniając na poczekaniu tworzymy prawo.

Trudno o ewidencję empiryczną w teorii względnej, jeżeli chcemy coś wyjaśnić, to ewidencja empiryczna powinna być bogatsza.

5. Instrumentaliści: z warunku wynikania logicznego nie wynika to, że eksplanans musi być prawdziwy.

Można wyjaśniać takie fakty, które nie są faktami szczegółowymi, ale prawidłowościami.

Warunki nakładane na eksplanans w przypadku wyjaśniania prawidłowości:

1. W eksplanansie muszą znajdować się co najmniej dwa prawa nauki ściśle ogólne.

2. Przynajmniej jedno z praw znajdujących się w eksplanansie musi posiadać szerszy zakres od prawa komunikującego prawidłowość wyjaśnianą.

3. Eksplanandum musi logicznie wynikac z eksplanansu.

4. Dane empiryczne potwierdzające prawa znajdujące się w eksplanansie muszą być niezależne

od danych empirycznych potwierdzających prawidłowość wyjaśnianą.

Warunek ten podaje się po to, aby uniknąć wyjaśniania ad hoc.

5. Eksplanans powinien być prawdziwy.

Jest to stanowisko realistów, instrumentaliści nie przyjmują tego warunku.

Wyjaśnianie (jaki mamy stan rzeczy, prawo i warunek początkowy) i przewidywanie (pytamy czy stan rzeczy zajdzie, szukamy prawa) są symetryczne.

Z modelu wyjaśniania Hempla-Oppenheima wynika sposób rozumienia modelu teoretycznego

(pkt. 7 → modele teoretyczne)

Trzecie rozumienie modelu teoretycznego.

Model teoretyczny w trzecim ujęciu to eksplanans w model wyjaśniania Hempla-Oppenheima ;

Eksplanans jest utożsamiany z modelem teoretycznym.

L₁, L₂, …, L_m → prawa nauki

Es (M_T) c₁, c₂, …, c_n → warunki początkowe i idealizacyjne

Em (U_E) dedukcja

Es - eksplanans

Em - eksplanandum

Warunki idealizacyjne dzielą się na:

• Warunki idealizacyjne występujące explicite w eksplanansie to warunki przyjmowane ze względu na modelowany układ empiryczny

• Warunki idealizacyjne tkwiące w prawach danej nauki, które występują w eksplanansie.

PRZYKŁAD: ciało opadające pod wpływem siły ciężkości

• modelem jest to prawo i warunki

• eksplanandum stanowi równanie na prędkość

Układem empirycznym może też być prawidłowość, ale wtedy musi być więcej praw.

Wyjaśnianie probabilistyczne = uprawdopodabniające → kontekst statystyczny

PRZYKŁAD dlaczego dana osoba zachoruje na grypę

1. mamy prawa statystyki mówiące jakie jest prawdopodobieństwo, że zachoruje się na grypę jeśli stykało się z chorym

2. w tym wyjaśnieniu nie ma dedukcji, lecz indukcja

K - ogólna liczba zachorowań na grypę

L - przypadek stykania się z chorym

Es (P
) = r → prawo statystyczne

i jest przypadkiem w stopniu L

Em i jest przypadkiem K w stopniu r

Eksplanandum nie wynika logicznie z eksplanansu (przyczyna jest podana za pomocą prawa ściśle ogólnego mamy tylko prawo statystyczne). Możemy szacować, czyli przewidywać nasze szanse zachorowania na grypę. Trzeba mieć świadomość idealizacji praw.

Podstawą eksplanansu w interpretacji humanistycznej jest założenie o racjonalności.

Mówimy, że czynność jest racjonalna:

1. jeżeli możemy wskazać, że podmiot czynności X ma na uwadze pewien cel, który chce zrealizować podejmując tę czynność

2. wiedza podmiotu czynności X o tym w jaki sposób ten cel zrealizować.

Relatywizacja podmiotowa → racjonalnie nie znaczy efektywnie (gdy nie doprowadzamy do realizacji celu). Nie ma ogólnej wiedzy, a jedynie rekonstruujemy wiedzę podmiotu.

---