Wykład IX. Szkoła jako intencjonalne środowisko wychowawcze

Funkcje szkoły

• dydaktyczna

• wychowawcza

• opiekuńcza

Klasa szkolna jako grupa społeczna

Klasa szkolna - nieodłączna część szkoły jako intencjonalnego środowiska wychowawczego. Stanowi nie tyle zbiór wyizolowanych uczniów, ale grupę społeczną.

Z grupą mamy do czynienia wówczas, gdy:

• dwie jednostki lub więcej pozostają ze sobą w bezpośredniej interakcji

• mają względnie rozwiniętą strukturę...

Klasa szkolna to:

• mała grupa społeczna - możliwe są bezpośrednie interakcje wszystkich jej uczestników

• zespół złożony z uczniów wzajemnie na siebie oddziałujących, zajmujących różne pozycje, mających wspólny system wartości i norm regulujących ich zachowanie

• charakteryzuje się dynamicznym układem zjawisk i procesów grupowych

• początkowo tworzy jedynie formalnie zorganizowaną grupę społeczną, obejmującą uczniów reprezentujących podobny poziom umysłowy i stopień rozwoju fizycznego, tj. bez obecności nieformalnego nurtu życia wewnętrznego klasy

Nieformalny nurt życia wewnętrznego klasy:

• jest efektem wzajemnych i spontanicznych oddziaływań na siebie uczniów

• wyłania się z chwilą nawiązania przez nich pierwszych ze sobą kontaktów interpersonalnych

• z czasem się pogłębia i zaczyna wywierać na nich większy wpływ, niż sprawowana nad nimi formalna kontrola z zewnątrz (np. w formie zaleceń czy pouczeń nauczycieli)

Dynamika grupowa klasy szkolnej, to układ działających w niej sił, którymi są rózne zjawiska i procesy grupowe:

• istniejąca w klasie struktura, czyli zajmowane przez uczniów pozycja względem siebie

• wspólnie uznawane normy

• spoistość

• przywództwo

Struktura klasy szkolnej wg Miki „układ powiązanych ze sobą pozycji”

Poszczególne pozycje w klasie szkolnej mogą być zajmowane przez uczniów w zależności od:

• pełnionych funkcji,

• stopnia okazywanej im sympatii lub antypatii przez innych uczniów

• osiąganych wyników w nauce

• posiadanych uzdolnień lub ich braku

• odznaczania się siłą lub słabością fizyczną

W klasie szkolnej istnieje co najmniej klika struktur.

Mówi się zwłaszcza o 3 strukturach:

• władzy - utworzonej m.in. ze względu na pełnione przez uczniów funkcje w klasie

• socjometrycznej - powstającej w zależności od odczuwalnej sympatii i uznania, także popularności żywionych uczuć niechęci lub wrogości wśród uczniów danej klasy

• komunikowania się - stanowiącej układ pozycji uczniów ze względu na ilość otrzymanych i przekazanych przez nich informacji

Znana jest również struktura:

• formalna - odzwierciedla obowiązujące w klasie przepisy i rozporządzenia władz szkolnych, łącze z zaleceniami regulaminowymi i zwyczajowymi szkoły. Jej zewnętrznym przejawem są wyznaczane uczniom różnego rodzaju funkcje

• nieformalna - powstaje żywiołowo, niezależnie od formalnych przepisów czy norm życia szkolnego. Jest rezultatem spontanicznych wzajemnych oddziaływań uczniów, a szczególnie niekontrolowanego ich porozumiewania się ze sobą oraz przejawiania przez nich różnych upodobań, potrzeb, zainteresowań, uzdolnień.

Pożądana wychowawczo struktura klasy:

• nieformalny nurt życia klasy splata się z jej nurtem formalnym i odwrotnie

• odznacza się względnie wyrównanym zajmowanych przez uczniów odrzuconych, nielubianych lub wyizolowanych

• wszyscy uczniowie klasy pełnią w niej w miarę atrakcyjne funkcje

• wszyscy spotykają się z akceptacją, zrozumieniem oraz cieszą się uznaniem swych kolegów z klasy pod pewnym przynajmniej względem

• ma to być struktura zwarta, a nie wewnętrznie rozwarstwiona

Normy klasy szkolnej:

• „wypracowane” przez samych uczniów

• stanowią dla nich ważny układ odniesienia, regulujący ich zachowanie w różnych sytuacjach

• są raczej rzadko zwerbalizowane i wyraźnie uświadomione, a tym bardziej nigdy na ogół nie spisane

• stanowią wspólne podzielany pogląd uczniów danej klasy na temat pożądanego sposobu ich postępowania, zwłaszcza w trakcie lekcji

• są wyobrażeniem tego, jak należy zachować się w klasie, aby uzyskać jej uznanie i jak nie należy postępować, by uniknąć jej dezaprobaty

Cechy norm grupowych:

• im wyżej cenione są w klasie normy grupowe, tym chętniej bywają przestrzegane przez uczniów. Wysoko cenione są te normy, które ułatwiają osiąganie wspólnych celów klasy i zapewniają uczniom ich podstawowe potrzeby (bezpieczeństwa, szacunku, uznania);

• zróżnicowany charakter ich przestrzegania przez uczniów - nie zawsze obowiązują one wszystkich uczniów w jednakowym stopniu. Niektórym z nich nieprzestrzeganie norm grupowych może uchodzić nawet całkiem bezkarnie

• stanowią ważny „układ odniesienia” w ocenie różnych zachowań i zdarzeń na terenie klasy i szkoły. Są wzorem postępowania. Określają zarówno sposób postępowania, a także czas i miejsce, w jakim jest ono oczekiwane

• nie wymagają one akceptacji przez wszystkich uczniów. Często w klasie funkcjonują normy akceptowane zaledwie przez kilku z nich. Są to zazwyczaj normy „ukonstytuowane”...

Przywództwo w klasie szkolnej

Zadania, które klasa powierza przywódcy:

• reprezentowanie jej wobec nauczycieli lub dyrektora szkoły

• rozstrzyganie spornych kwestii klasy

• wytyczanie określonych działań w nieformalnym nurcie życia klasy

• decydujący głos w planowaniu wspólnych zamierzeń czy w dokonywaniu podziału określonych zdań

• kierowanie konkretnym działaniem klasy (organizowanie wieczorków i wycieczek, przeprowadzanie gier i zabaw, redagowanie gazetek, urządzanie konkursów, prowadzenie kroniki klasy itp.)

Przywództwo nieformalne

• jest zjawiskiem bardziej złożonym; rezultatem wzajemnego oddziaływania z jednej strony osobowości, wyglądu zewnętrznego, czy siły fizycznej uczniów, z drugiej - sytuacji, w jakiej aktualnie się znajdują

• przywódcami stają się przeważnie uczniowie, którzy w zaistaniałej sytuacji mogą dopomóc klasie w zaspokajaniu potrzeb, zwykle lubiani i cieszący się wysokim uznaniem swych kolegów

• często nie uświadamają sobie swej przywódczej roli. Z reguły pozbawieni są bowiem wszelakich formalnych oznak władzy i nie przysługuje im żadna formalna nazwa. Pozostali uczniowie rówież się nie orientują, że…

Przywódca nieformalny traci swój autorytet, wówczas gdy:

• wyraźnie sprzeniewierza się oczekiwaniom klasy lub pewnej jej podgrupy („paczki”)

• następuje w grupie sytuacja, do której on nie dorasta, gdy napotkane przez grupę problemy wybiegają poza jego kompetencje

Zostaje wtedy zastąpiony przez innego członka grupy, który cieszy się jej uznaniem i jest grupie potrzebny.

Przywództwo nieformalne w klasie jest istotnym składnikiem jej dynamiki grupowej i może być odpowiednio wykorzystane przez nauczycieli w procesie wychowania.

Spoistość klasy szkolnej

Rozumienie spoistości - bywa też nazywana spójnością, zwartością, integracją czy więzią wewnątrzgrupową

Trzy sposoby jej rozumienia:

• atrakcyjność grupy dla jej członków

• gotowość dążeń członków grupy do osiągnięcia wspólnych celów (morale)

• koordynacja podjętego wspólnie przez członków grupy problemu

Atrakcyjność - jako symptom spoistości grupy - jest funkcją wypadkowych sił, działających na jej członków w kierunku pogłębiania w nich poczucia przynależności do grupy oraz skłaniających wszystkich jej członków do pozostania w niej.

Jakie wypadkowe siły mogą wzmóc atrakcyjność:

• zaspokojenie w grupie swych potrzeb

• pełnienie w niej określonych roli czy funkcji

• odporność grupy na destruktywne wpływy (wewnętrzne i zewnętrzne)

• odwzajemnione pozytywne postawy jej członków

Rozumienie spoistości wiąże się zawsze z emocjonalnym przywiązaniem do swojej grupy.

Wskaźniki spoistości (kryteria)

• okazywanie serdeczności i życzliwości kolegom z klasy

• stawanie w obronie klasy, gdy znajdzie się ona w sytuacji zagrożenia lub jest przedmiotem napaści

• wspólne naradzanie się nad planami przyszłych swych działań i wspólna ich realizacja

• opowiadanie się za tymi samymi normami obowiązującymi w klasie

• wykazywanie wewnętrznej odporności na sytuacje konfliktowe w klasie

• systematyczne i punktualne uczęszczanie na lekcje

Czynniki wzrostu spoistości:

• zaspokojenie przez uczniów swej potrzeby uznania i prestiżu

• panujące w klasie stosunki, oparte raczej na współdziałaniu i współpracy niż współzawodnictwie

• gotowość do zademonstrowania swej niechęci wobec nauczyciela w chwili odczuwalnego przez uczniów zagrożenia z jego strony

• stan ogólnej frustracji, napięcia i lęku przeżywanego w klasie przez uczniów

• częste kontakty towarzyskie; podobny sposób myślenia itp.

Czynniki spadku spoistości:

• niedosyt lub brak zaspokajania podstawowych potrzeb uczniów

• przeżywane przez nich rozczarowania w klasie

• podzielanie różnych poglądów na interesujące ich sprawy

• przeświadczenie uczniów o zbytniej dominacji niektórych z nich

• nadmiar współzawodnictwa w klasie

• niezgodność celów poszczególnych uczniów

• niewłaściwa organizacja ich pracy w klasie

• uniemożliwienie im podejmowania własnych inicjatyw

Niebezpieczeństwa zawyżonej spoistości

• może być źródłem megalomanii grupowej

• niechęci do osób spoza klasy

• „zamykania się” w sobie i rezygnowania z szerszych kontaktów z innymi klasami

• pozostawania w stałym konflikcie z nauczycielami, zwłaszcza gry podzielane przez uczniów normy grupowe pozostają w wyraźniej sprzeczności z przepisami regulaminu szkolnego

Stąd spoistość klasy nie może być poza zasięgiem świadomych i celowych oddziaływań wychowawczych.