Wychowanie jako dziedzina praktyki społecznej regulowane jest:
przez doświadczenie historyczne, kulturowe, polityczne oraz osobiste wraz z towarzyszącą mu mniejszą lub większą refleksją podmiotów zaangażowanych w ten proces,
przez teorie naukowe i potoczne, które konstruują wiedzę o jego istocie, a zarazem przyczyniają się do prowadzenia badań i wykorzystywania ich wyników w działaniu.
Teoria wychowania jest efektem jednego z wielu procesów poznawania świata wychowania dzięki prowadzonym badaniom i działaniom interwencyjnym lub w wyniku uczenia się jego znaczeń od innych. Jak każda teoria jest ona postrzegana jako przeciwieństwo praktyki wychowania, pozostając jednak z nią w ścisłym związku, gdyż dostarcza na jej użytek istotnych informacji, uzasadnień, wskazań czy ocen.
Teorie w szerokim tego słowa znaczeniu są uogólnieniami dokonanymi na podstawie naukowej analizy rzeczywistości, zmierzającej do sformułowania o niej empirycznych lub analitycznych twierdzeń. W wąskim zakresie przez teorię rozumie się sądy, które w określony sposób odnoszą się do wielu faktów szczegółowych jako ich uzasadnienia lub wyjaśnienia. Dzięki teorii naukowej uzyskujemy wiedzę o interesujących nas związkach, występujących między nimi związkach i ich charakterze oraz wynikających z nich następstwach. Jest ona zatem zbiorem uporządkowanych praw lub/i prawidłowości, które stanowią wewnętrznie spójne konstrukcje logiczne.
Należy odróżnić teorię wychowania w ścisłym tego słowa znaczeniu od potocznej teorii wychowania, która jest rodzajem osobistej, zdroworozsądkowej wiedzy o wychowaniu, będącej zbiorem wewnętrznie ze sobą powiązanych przekonań czy idei na temat istoty, genezy, celów, uzasadnień i sposobów wychowywania innych. Wśród cech charakterystycznych dla potocznych teorii -wychowania wymienia się m.in. to, iż:
stanowi przeciwieństwo wiedzy naukowej,
jest bardzo silnie związana z praktyką wychowania,
powstała na drodze przednaukowego poznania, w sposób naturalny, biograficzny,
jest traktowana w kategoriach prawd, samych przez się oczywistych, a zdobywanych dzięki normalnym funkcjom rozumu,
zawiera elementy wiedzy proceduralnej i deklaratywnej,
dominują w niej informacje epizodyczne,
jest artykułowana za pomocą języka codziennego, potocznego,
nie jest w pełni uświadamiana sobie przez autora