Legenda o św. Aleksym
Treść
Rzym.
Aleksy, potomek znakomitego książęcego rodu rzymskiego, był bardzo religijny, przewyższał cnotami chrześcijańskimi swoich rodziców.
Ożenił się z córką cesarza, ślub dał im sam papież. W dniu ślubu opuścił młodą żonę i dom zamożnych rodziców, zabierając ze sobą tyle srebra i złota, ile mógł unieść.
Podążył na brzeg morza, wsiadł na okręt, dotarł do Syrii i rozdał ubogim wszystko, co miał, nawet swoje ubranie. Sam żył odtąd w syryjskiej Edessie z jałmużny, jako żebrak pod kościołem, spędzając dnie i noce na modlitwie oraz rozmyślaniach o Bogu. Nikt nie wiedział o jego książęcym pochodzeniu.
Pewnego razu, gdy leżał na mrozie, zstąpiła z obrazu kościelnego Matka Boska, udała się do klucznika i poprosiła go, by wpuścił Aleksego do wnętrza świątyni. Zdumiony klucznik spełnił prośbę, a gdy ta interwencja Matki Bożej powtarzała się, zaczął opowiadać mieszkańcom miasta o dziwnych wydarzeniach.
Kiedy pobożność Aleksego wzbudziła zainteresowanie ludzi, chcąc uniknąć rozgłosu zmieniał miejsca pobytu, był w Tarsie miejscu urodzenia św. Pawła Apostoła i po latach tułaczki, dziwnym zrządzeniem Opatrzności Bożej, wrócił do Rzymu i trafił do ojcowskiego dworu jako żebrak, nie rozpoznany przez nikogo z rodziny, która na próżno wcześniej go poszukiwała.
Żywił się resztkami z pańskiego stołu. Przebywał w komórce pod schodami, a służba wylewała na niego pomyje i dokuczała mu. Żył tak w pokucie i umartwieniu przez szesnaście lat, znosząc liczne cierpienia i upokorzenia.
Czując zbliżającą się śmierć, opisał swoje życie i wyjawił, kim jest. Wkrótce zmarł. Po śmierci Aleksego zaczęły się dziać rzeczy niezwykłe. Dzwony same dzwoniły we wszystkich rzymskich kościołach, co zwracało powszechną uwagę i dziwiło mieszkańców miasta.
Mały chłopiec powiadomił ludzi o śmierci Aleksego i do ciała zmarłego zaczęły wyruszać procesje a z nimi kardynałowie, biskupi i kapłani, a nawet sam cesarz.
Przy zwłokach zmarłego działy się cuda. Ktokolwiek z chorych zbliżył się do nich, natychmiast wracał do zdrowia.
Zmarły trzymał w ręce zwiniętą kartkę, której nikt nie mógł wyjąć. Dopiero żonie Aleksego udało się to zrobić i wówczas zebrani dowiedzieli się, że był synem Eufamiana, księcia cesarstwa rzymskiego.
Problematyka
1. Informacja o św. Aleksym
Św. Aleksy to postać historyczna z V w., jeden z popularnych świętych na wschodzie, znany w chrześcijaństwie obrządku wschodniego, syn zamożnego patrycjusza rzymskiego. W noc poślubną porzucił żonę i ojczyznę, wybierając ubóstwo i ascezę. Żył przez 17 lat w Syrii w Edessie, a po powrocie przed bramą ojcowskiego domu jako żebrak. Przed śmiercią opisał swoje życie na kartce
z pergaminu. Wiadomość o nim rozprzestrzeniła się na całym zachodzie; postać znana w krajach europejskich już w XI wieku. Żywot Aleksego został spisany we franc. poemacie w XI wieku (ok. 1040 r.) prawdopodobnie przez kanonika
z Rouen.
2. Religijny ideał bohatera średniowiecznego, ascety
a) Legenda o św. Aleksym - typowy utwór hagiograficzny
utwór w języku polskim powstał w 1454 r. (brak zakończenia), napisał go anonimowy mnich mazowiecki, jest przeróbką z opowieści w języku łacińskim, zawiera pierwiastki cudowności i niezwykłości; hagiografia (od grec. hagios święty, grapho piszę) to żywotopisarstwo świętych (dział piśmiennictwa kościelnego obejmujący żywoty świętych oraz legendy o nich), bardzo rozpowszechnione w epoce średniowiecza, pełniące funkcję dydaktyczną, popularyzujące katolicyzm, rozpowszechniające wzorce osobowe do naśladowania, zalecające ascezę (zdarzały się omyłki, np. w poczet chrześcijańskich świętych zaliczano Achillesa bohatera Iliady Homera); legenda to hagiograficzny, średniowieczny gatunek epiki (prozaiczny lub wierszowany), opisujący pełne cudów i męczeństwa życie świętych,
biografie świętych były wyidealizowane i uzupełniane opowiadaniami o cudach: święci z reguły pochodzili z bogatych rodzin, cechowała ich niezwykła pobożność i pokora, umartwiali się, znali godzinę swej śmierci, a tej towarzyszyły cudowne zdarzenia.
b) Wzorzec ascety, ideał świętego
Aleksy to typowy wzorzec osobowy ascety, idealny święty, całkowicie oddany Bogu, religijny wzór bohatera średniowiecznego; przykład człowieka, który był bardzo pobożny, wzorzec chrześcijańskiej pobożności; dobrowolnie zrezygnował z przyjemności życia i dóbr doczesnych; świadomie zadawał sobie ból
i cierpienia, umartwiał się; wybrał bardzo surowy model religijności,
prowadził surowe, pokutnicze życie w imię miłości Boga, osiągnięcia zbawienia i pośmiertnej sławy świętego; asceza (od grec. askěsis ćwiczenie) to umartwia-nie się, ćwiczenia w cnocie połączone z umartwieniami poprzez surowy tryb życia; była jedną z dróg propagowanych przez Kościół, prowadzących ku chwale Bożej i wiecznemu zbawieniu; droga ascezy to ucieczka od uciech i wygód ziemskiego życia, świadome dążenie do cierpienia, umartwianie się i doskonalenie w cnocie oraz pobożności w celu zapewnienia sobie szczęścia wiecznego po śmierci i zdobycia aureoli świętości,
Aleksy pogardzał doczesnym życiem, nie miało ono dla niego wartości, odwracał się od świata, koncentrując się tylko na doskonaleniu duchowym,
pochodził ze znakomitego, książęcego rodu rzymskiego (syn Eufamiana i Aglias, która chętnie pomagała ubogim), ale porzucił swój rodzinny dom, odrzucił bogactwo, luksusowe życie i doczesne pragnienia; wyrzekł się wszystkich zaszczytów, bogactw, szczęścia osobistego i miłości rodziny,
pozostawił młodą żonę, składając ślub czystości, rozdał bogactwo ubogim, został żebrakiem, aby służyć Bogu, naśladować Chrystusa, żyć w ubóstwie zgodnie
z Jego nauką zawartą w Kazaniu na Górze,
wybrał poniżenie, cierpienie, tułaczkę i biedę; przez kilkanaście lat żył jako nierozpoznany, lekceważony nędzarz w komórce pod schodami przy pałacu swojego ojca,
konsekwentnie zmierzał do osiągnięcia zbawienia i życia wiecznego, pokonując pokusy i słabości ciała, całkowicie oddany Bogu i religii; z ideą ascezy wiąże się bezpośrednio zagadnienie śmierci i odpowiedzialności przed Bogiem za życie doczesne,
przed śmiercią opisał swoje życie i wyjawił, kim jest, dając przykład, jak dążyć do zbawienia,
jego życiu i śmierci towarzyszyły cuda zejście z obrazu Matki Boskiej i jej wstawienie się za Aleksym, samoczynne bicie dzwonów towarzyszące jego śmierci, uzdrawianie chorych wonią jego martwego ciała, piękny blask palących się świec otaczających zwłoki,
nagrodą za męczeński, święty żywot Aleksego było natychmiastowe wzięcie jego duszy do nieba,
aureolę świętości Aleksy zdobył nie tylko za cenę własnych wyrzeczeń, ale również kosztem udręki najbliższych; cierpienia Aleksego odpowiadały założeniom filozofii św. Augustyna i ideom teocentryzmu.