46.a

H. White: Brzemię historii

Taktyka Fabiańska:

• historyk - krytykowany przez badacza z nauk społecznych za elastyczność metod, toporność metafor, dwuznaczność założeń. Obrona: historia opiera się na metodach intuicyjnych i analitycznych, nie może być oceniany według nauk matematycznych;

• historyk nie dość wnikliwie bada świadomość ludzką. Obrona: historia jest nauką, nie może tu być artystycznej manipulacji;

• spór sięga wieku XIX;

• historia łączy sztukę i naukę;

• niechęć do historyków bierze się stąd, że historyk chce przywilejów artysty i naukowca, a nie chce się podporządkować ani standardom sztuki ani nauki.

• współcześnie - nauki społeczne podkreślają, że klasyczna koncepcja historii jest przyczyną zgubnej przypadłości kultury. Dla nich destrukcja tej koncepcji jest warunkiem do zbudowania prawdziwej nauki społecznej;

• dla filozofów - historia to trzeciorzędna forma nauki, albo drugorzędna forma sztuki.

• w literaturze XX - przekonanie, że świadomość historyczna musi być usunięta (w badaniu ludzkiego doświadczenia);

• obraz historyka w powieści i teatrze - historyk jest tam przykładem człowieka o stłumionej wrażliwości;

• chociaż naukowiec to też antyteza artysty, ale naukowiec zyskuje sympatię, historyk nie. Historyk - jako wróg we własnych szeregach. Uczony oskarża historyka o ułomność metody, artysta - o ułomność wrażliwości;

• wzorzec oskarżenia - Nietzsche - historia to wynaturzenie, rozbija tożsamość indywidualną i społeczną, niszczy sztukę, bo rozbija złudzenia. Historia prowadzi do fałszywej moralności, opartej na pamięci;

• George Eliot - intuicja artysty i erudycja historyka pozostają w sprzeczności.

• przed I wojną światową - intelektualiści - wrogość wobec roli historyka, historia - obawa przed przyszłością;

• Jacob Burckhardt - porzucił tradycyjną historię, głosił konieczność przekształcenia jej w sztukę;

• Bergson i Klages - człowiek niepotrzebnie przywiązuje się do przestarzałych idei.

• nauki społeczne - mniej widoczna wrogość, socjologowie - możliwość połączenia historii i nauki;

• neo-kantyści - historia to rodzaj sztuki. Croce - historia to królowa sztuk nauk humanistycznych;

• po I wojnie światowej - historia nie nauczyła nic ludzi, historycy nie potrafili usensownić wojny - historia traci prestiż;

• antyhistoryczne nastawienie - podstawa nazizmu i egzystencjalizmu;

• według Camusa - totalitaryzm i anarchizm mają źródła w dążeniu do nadania sensu historii, pogarda dla świadomości historycznej;

• dla Sartre'a jedyną ważną historią jest ta, którą pamięta jednostka, a ona pamięta to, co chce pamiętać. Więc przeszłość historyczna to mit czy wręcz kłamstwo;

• pisarze nie poświęcają uwagi „wyobraźni historycznej”, historia jest dla nich ciężarem narzuconym teraźniejszości przez przeszłość, historyk - nosiciel choroby - siły napędowej XIX kultury. Współczesna proza chce uwolnić człowieka od świadomości historycznej, bo tylko uwolniony może stawić czoła problemowi teraźniejszości;

• historycy sądzili, że do badania historii niepotrzebna jest metodologia.

Historyk ma przywrócić godność badaniom historycznym, ma uwolnić teraźniejszość od brzemienia historii. Jak?

• badanie przeszłości - by pomóc znaleźć rozwiązania współczesności;

• ma historyk przyswoić sobie techniki analizy współczesnej sztuki i nauki;

• w XIX wieku dążenie intelektualistów do przekroczenia granic między dziedzinami;

• historycy mają jeszcze XIX wieczne rozumienie sztuki (tak sądzą artyści), uważają, że celem sztuki jest opowiadanie historii;

• historycy mówią o sobie jako o naukowcach, ale też naukowcach z XIX wieku. S. 64 kiedy historycy utrzymują, że historia jest połączeniem nauki i sztuki, mają na ogół na myśli kombinację późnodziewiętnastowiecznych nauk społecznych i sztukę połowy XIX wieku;

• historycy próbują dzisiaj wykorzystywać zdobycze np. ekonometrii, ale nie nowoczesne techniki literackie.

• jeśli współczesny historyk wybierze w relacji historycznej jeden ze sposobów widzenia świata, nie będzie chciał wyczerpująco opisać wszystkiego - reguła heurystyczna, świadomie eliminująca pewne rodzaje danych;

• historyk taki powinien odpowiedzieć na pytanie, jak ustanawiane są fakty;

• Schopenhauer - źródło historyczne nigdy nie może stać się okazją do estetycznych doznań ani do naukowych doświadczeń;

• złoty wiek historiografii - 1800 - 1850 - zadanie historii - dostarczenie świadomości ludzkiej specyficznego wymiaru czasowego. Wyobraźnia historyczna - to zdolność, mająca początek w impulsie estetycznym, potem wyjałowiła się i dała podstawy do afirmacji odpowiedzialności człowieka za własny los;

• historyzm realistyczny - Hegel, Balzac - zadanie historyka to nie przypominanie człowiekowi o jego zobowiązaniach wobec przeszłości, a uświadamianie, jak można wykorzystać przeszłość do przejścia (moralnie odpowiedzialnego) od teraźniejszości do przyszłości. Historia uświadamia ludziom, że ich świat istniał kiedyś w umysłach ludzkich jako budząca strach przyszłość. Historia opiera się według nich na przeświadczeniu o absurdalności jednostkowych aspiracji i na poczuciu konieczności posiadania aspiracji. Historia - przygotowanie do lepszego rozumienia i akceptacji jednostkowej odpowiedzialności za kształtowanie ludzkości czasów przyszłych. Praca historyka ma uwolnić człowieka od brzemienia historii;

• historyk nie ma tworzyć pozornej ciągłości między światem współczesnym a poprzedzającym go, a ma wychowywać w duchu braku ciągłości. S. 76 tylko historia pośredniczy między tym, co jest, a tym, co człowiek uważa, że być powinno.

1