Pozytywizm Comte'a
Auguste Comte, a dokładniej Izydor Maria August Franciszek Ksawery Comte. Urodził się 19 stycznia 1798 w Montpellier, zmarł 5 września 1857 w Paryżu. Był bezsprzecznie najwybitniejszym francuskim filozofem i pozytywistą. Założył Towarzystwo Pozytywistyczne i był fundatorem Pozytywistycznej Religii Ludzkości i jej kościoła.
Comte był dzieckiem Rewolucji Francuskiej. Była ona dlań przełomowym wydarzeniem w dziejach judzkości. Tym samym, uznał więc za główne swe zadanie stworzenie racjonalnej polityki , która pozwoliłaby przezwyciężyć porewolucyjny chaos intelektualny i społeczny i pokierowałaby tak ludzkością, aby mogło powstać idealne społeczeństwo oparte na zasadach pozytywnych.
Comte inspiracje czerpał przede wszystkim od uczonych-przyrodników, którzy dokonywali refleksji metodologicznych oraz empiryzmu brytyjskiego, zwłaszcza Davida Hume'a. Pewne idee zawdzięczał także filozofowi francuskiego Oświecenia, d'Alembertowi. Plany reformy społecznej były w tym czasie szeroko rozpowszechnione; Comte przyjaźnił się przez pewien czas z przedstawicielem tzw. socjalizmu utopijnego - Claude-Henrim
de Saint-Simonem, który być może przywłaszczył sobie wiele pomysłów młodego uczonego i filozofa.
Comte zdawał sobie sprawę, iż nowe poglądy zarówno ze względu na treść jak i formę jest dostępne dla nielicznych, odpowiednio przygotowanych jednostek. Przypisywał wielkie znaczenie rozpowszechnianiu filozofii pozytywnej wśród ludu, uczestniczył od 1830 roku w „Stowarzyszeniu politechnicznym”, którego celem była popularyzacja wiedzy drogą bezpłatnych wykładów. Z ramienia tego stowarzyszenia Comte corocznie wygłaszał kurs astronomii, podkreślając w prelekcjach własne poglądy filozoficzne. Wykłady te były przeznaczone dla słuchaczy, nie mających specjalnego przygotowania. Chodziło o udostępnienie najdoskonalszych osiągnięć nauki tym, których Comte uważał za najbardziej skłonnych do przyjęcia filozofii pozytywnej - proletariuszy. Po czternastu latach pracy, w ciągu których nieraz prowadził swobodne gawędy osobiste ze swymi słuchaczami, stwierdza, że z najzdrowszą oceną swojej filozofii - z punktu widzenia umysłowego i społecznego - spotyka się wśród „prawdziwych robotników: zegarmistrzów, mechaników itd.”. Oni to stanowili dla Comte'a najcenniejszą część audytorium, choć nie wypełniali go całkowicie, nie stanowili nawet większości. Poza robotnikami publiczność była bardzo różnorodna.
Za przedmiot swych prelekcji umyślnie obrał Comte astronomię, gdyż uważał, że ona właśnie dotychczas osiągnęła stan najdoskonalszy, w niej matematyka znalazła największe zastosowanie, a zatem ona najlepiej może ilustrować założenia filozofii pozytywnej. Drugim celem kursów astronomii była więc propaganda filozofii pozytywnej oraz całkowite wyeliminowanie filozofii teologicznej, nawet w postaci zwykłego deizmu i ostateczne sprowadzenie wszystkich doktryn moralnych i socjalnych do stanu racjonalnie pozytywnego.
Comte dzielił nauki na teoretyczne i praktyczne, czyli na wiedzę we właściwym znaczeniu i umiejętności, które możliwe są dopiero na jej podstawie. Nauki teoretyczne z kolei ulegają podziałowi na abstrakcyjne, to jest formułujące prawa, i konkretne, czyli takie, które stosują te prawa do rzeczywistej historii różnych istot.
Comte stara się usystematyzować nauki, ale tylko teoretyczne i abstrakcyjne, uwzględniając ich naturalny związek, a zarazem historyczne następstwo w rozwoju. Zdaniem jego głównym zadaniem wszelkiej dobrej klasyfikacji jest największe przybliżenie do siebie przedmiotów o ważnych stosunkach, a oddalenie takich, między którymi zachodzą słabe analogie. Warunkom tym czyni zadość, według niego, hierarchia nauk, następujących po sobie w miarę malejącej prostoty i ogólności; obejmuje ona: matematykę, astronomię, fizykę, chemię, fizjologię i socjologię. W późniejszych swych pracach wyodrębnia jeszcze etykę - jako siódmą podstawową naukę.
Brak wyodrębnienia filozofii w systemie nauk wynika wprost z comtowskiego rozumienia „filozofii pozytywnej”. System Comte'a - to właśnie filozofia nauk, jak go słusznie określił Gruber, który zresztą systemowi temu odmawia miana do prawa filozofii.
Wśród wielu poprzednich i późniejszych klasyfikacji całokształtu ludzkich teorii próba Comte'a wyróżnia się przede wszystkim tym, iż nie poprzestał on na podaniu pewnego schematu, ale wypełnił go konkretną treścią, dając w swym podstawowym dziele ogólny zarys każdej z wymienionych przez siebie nauk.
Tak ujętej „formułce encyklopedycznej” przypisuje autor wielkie znaczenie dydaktyczne - w ustalonym przez nią porządku odbywać się powinno publiczne nauczanie młodzieży; do niej również stosować ma się każdy, kto chce z korzyścią przyswoić sobie całokształt filozofii pozytywnej.
„Każda dziedzina naszej wiedzy przechodziła kolejno przez trzy stadia: stadium teologiczne, albo fikcyjne, stadium metafizyczne, albo abstrakcyjne, stadium naukowe, albo pozytywne. Innymi słowy, umysł ludzki posługuje się kolejno w każdym swym badaniu trzema metodami filozofowania, które różnią się między sobą, a nawet przeciwstawiają się sobie: zrazu metodą teologiczną, w dalszym ciągu metodą metafizyczną i wreszcie metodą pozytywną. Pierwsza jest punktem wyjścia inteligencji, trzecia jej stanem stałym i ostatecznym; przeznaczeniem drugiej jest służyć za przejście.”
faza teologiczna - gdy w wyjaśnieniach zjawisk ludzie odwoływali się do sił nadprzyrodzonych, istot boskich lub bóstwa;
faza metafizyczna - gdy ludzie wyjaśniają zjawiska poprzez abstrakcyjne pojęcia i rozumową spekulację (najczęściej oderwaną od rzeczywistości);
faza pozytywna - gdy ludzie formułują twierdzenia oparte na faktach i zależnościach współistnienia lub następstwa między faktami. W tej fazie ludzie mogą ustalać i przewidywać nieznane dotąd fakty. Faza ta jest tożsama z fazą naukową. W stadium tym uznajemy za niemożliwe uzyskiwanie pojęć absolutnych; wyrzekamy się badania pochodzenia i przeznaczenia wszechświata poznawania wewnętrznych przyczyn zjawisk; usiłujemy natomiast wykrywać ich prawa, to znaczy ich stosunki, następstwa i podobieństwa , posługując się wyłącznie rozumowaniem i obserwacją.
Bibliografia:
Comte August, Metoda pozytywna w 16 wykładach, Warszawa 1961.
Comte August, Rozprawa o duchu filozofii pozytywnej, Kraków 2009,
ISBN 978-83-7575-194-9.
Skarga Barbara, Antologia filozofii francuskiej XIX wieku, Warszawa 1978.
Comte August, Metoda pozytywna w 16 wykładach, Warszawa 1961, str. 11.
3