Spór pomiędzy romantykami a pozytywistami

Już w romantyzmie literatura dążyła do roli przewodniczki narodu, a poeta przywódcy. W pozytywizmie też. Ale tu podstawa poezji to rzetelna wiedza, nie natchnienie. Aby pisać trzeba mieć tę wiedzę ponieważ pisarz miał edukować. Literatura miała uczyć.

Młodzi studenci Szkoły Głównej to ludzie marzący o karierze pisarskiej. Zaczynali zawsze od dziennikarstwa ponieważ prasę omijała cenzura. W prasie koncentrowało się życie kulturalne. Nowy program ideowy został sformułowany na łamach prasy i tam był forsowany.

Prasa została podzielona na młodą (zwolennicy młodych poglądów) i starą (chciano zachować stary stan rzeczy). Pomiędzy dwoma antagonistycznymi pokoleniami różnice światopoglądowe pokrywały się z wiekiem.

Obóz młodych skoncentrował się wokół "Przeglądu Tygodniowego", "Opiekuna domowego", "Niwy", "Prawdy". Stara prasa to "Bluszcz", "Kłosy", "Biblioteka warszawska".

Spór pomiędzy romantykami i pozytywistami rozwijał się na łamach czasopism i wszedł do literatury polskiej jako spór młodej i starej prasy. Adam Wiślicki w artykule "Groch o ścianę" z "Przeglądu..." skrytykował epigońską (wyznawanie poglądów minionej epoki) literaturę pseudoromantyczną. Od tego artykułu i ostrej krytyki rozpoczął się spór romantyków z pozytywistami. W artykule "My i wy" w "Przeglądzie..." Świętochowski scharakteryzował oba stronnictwa. Ich stosunek do siebie.

Pomiędzy oboma stronnictwami panowały stosunki antagonistyczne. Wiele sobie zarzucali, nie widzieli możliwości ustępu i porozumienia.

Starzy:
- żądanie spokoju w literaturze
- zapatrzenie w przeszłość, bezkrytyczne jej uwielbienie
- brak żarliwości, energii, zdecydowanego działania
- hołdowanie konserwatywności
- podlegają regułom, kanonom
- opóźniają postęp myśli, wiedzy, manią społeczeństwo

Młodzi:
- popularyzacja pracy i nauki
- pobudzenie żywotnych sił w społeczeństwie
- kierowanie uwagi w przyszłość
- spontaniczni, swobodni i żarliwi w działaniu
- nie kierują się prywatą, ważne są dla nich korzyści narodu
- demokratyczni

Artykuł ten nie konstruuje żadnego konkretnego programu. To konfrontacja dwóch pokoleń. Krytyka konserwatyzmu, zapatrzenia w przeszłość, bezczynności. Młodzi pozytywiści byli rzecznikami oświaty, kapitalizmu (jako ustroju i nowej formy gospodarowania). Likwidacja nędzy i wyzysku to bogacenie się kraju, a efekt to niepodległość. Stąd fascynacja wynalazkami i postępem.

Orzeszkowa przedstawiła wizję idealistyczną, pełną optymizmu, wizję połączenia różnych klas, środowisk narodowych w imię dobra teraz i niepodległości później. Pozytywiści przesuwali niepodległość na później. Koncentrowali się na działalności ekonomicznej, która miała doprowadzić do odłączenia się od zaborców i scalenia ziem polskich.

---