HERMENEUTYKA W PEDAGOGICE
H.G Gadamer „Hermeneutyka jest sztuką” wygłaszania, tłumaczenia, wyjaśniania.
Hermes w starożytności posłaniec Bogów, wyjaśnił boskie rozkazy za pomocą przekładów
na język śmiertelników.
Hermeneia oznacza wyrażanie myśli ( objaśnianie, tłumaczenie).
Każdy twórca jest Hermenesemem - ten, który wyraża to, co śmiertelnikowi nie jest dostępne. Astronomowie - tłumaczyli mowę gwiazd
Hermeneutyka ma umożliwić przejście między światami i w tym znaczeniu jest sztuką rozumienia (przejście od czegoś obcego innego do tego, co nasze).
Hermeneutyka wg wielu autorów to sztuka. Przejście między tym, co zrozumiałe a tym
o niezrozumiałe. To przejście zakłada pewien dystans ( odmienność światów, kultur, odmienność sytuacji).
Dystans dziejowy związany z czasem. Rozumienie jako przebycie dystansu.
Hermeneutyka jako sztuka rozumienia tekstu. Tekst jest wypowiedzią zarówno mówioną jak i pisaną. Każde doświadczenie człowieka ma charakter językowy. Odrzucenie empiryzmu (stanowisko opozycyjne względem pozytywizmu).
Żywiołem języka jest język, mowa, kwestia fundamentalną staje się rozumienie - poprzez interpretacje lub wykładnie. Interpretacja i rozumienie - wzajemnie się splatają.
Proces hermeneutyczny nie ma początku i nie ma końca!
Rozumienie - ma charakter kolisty.
Istnieje współzależność rozumienia i przedrozumienia, - aby zrozumieć tekst trzeba zrozumieć jego składowe słowa, zdania - one uzyskują pełny sens w treści tekstu.
Rozumienie ma charakter dziejowy, dystans, który dzieli tekst od interpretatora wymaga przebycia:
1.Odtworzenie sytuacji dziejowej autora tekstu, (kiedy pisał wypowiadał)
2 - dzięki ustaleniu wspólnoty rozumienia.
Gadamer - czas jest wpleciony w rozumienie, interpretator jest później.
Hermeneutyka kwestionuje niektóre kwestie poznawcze (nie ma powtarzalnych zjawisk, zwiększa się dystans czasu).
1) Hermenelt - teoria interpretacji i rozumienia tekstu ( jako sztuka objaśniania, wykładania tekstu, czynienia go zrozumiałym.
2) jako metoda humanistyki - Dilthey, zadaniem humanistyki jest rozumienie przedmiotem jest życie, utrwalonych w obiektywnych strukturach duchowych
3) JAKO FILOZOFIA ROZUMIENIA - Gadamer - rozumienie jest podstawą filozofii
i sposobem ludzkiej egzystencji, człowiek żyje w świecie w którym stara się zrozumieć, nadać mu sens
4) Teoria komunikacji językowej - istota rozumienia związana z komunikacją międzyludzką.
Kategoria rozumienia - rozumienie jest procesem ogólnym uniwersalnym
• Rozumienie realizuje się w języku
• Teoria interpretacji
Interpretacja i rozumienie się łączą. Rozumienie ma charakter przesądowy.
Idee hermeneutycznego koła głosi, że poznanie ma kolisty przebieg. (Człowiek wych.
Od własnego przedrozumienia).
K O N C E P C J E H E R M E N E U T Y C Z N E
Wilhelm Dilthey ( 1833-1915)
Interpretator wysuwa się na pierwszy plan - musi być podobny porównywalny z autorem - spełnienie tego warunku umożliwia rozumienie.
Struktura musi być szeroka, aby interpretator mógł nawiązać więź duchowa z autorem tekstu. Interpretator jest w stanie zrozumieć więcej niż sam autor.
Rozumienie ma charakter kreatywny. Inerpreatotar nie przenosi się w osobę autora, ale zostaje sobą. Wnosi do interpretacji swoją nadwyżkę sensu - poprzez nią jest bardziej kreatywny, twórczy, potrafi więcej zrozumieć niż sam autor. Aby tego dokonać musi przeżyć - następcze przezywanie wiodące do odpowiedniego ujęcia sensu tekstu.
Hermeneutyka rozumiejąca - celem jest rekonstrukcja kultury. Zmierza do ukazania sensownej struktury życia ludzkiego w określonym czasie (epoce). Zmierza do ukazywania życiowych znaczeń. Nie ustala związków przyczynowych, prawidłowości czy związków.
H.G Gadamer (1900 - 2002)
• Dla Gadamer cały ciężar interpretacji powinien spoczywać na autorze wypowiedzi. Sytuacja hermeneutyczna ukształtowana przez dziejową świadomość jest określana przez fakt, że interpretator zawsze pozostaje w obrębie pewnej tradycji, ta tradycja wyznacza horyzont rozumienia interpretatora.
• Przesąd wyznaczony przez ową tradycję kieruje rozumieniem interpretatora. Rozumienie skierowane na sens tekstu, tego, co w tekście jest zakładane. Dystans dziejowy sprawia, że rozumienie jest, pośredniczeniem miedzy tym, co było a tym, co jest. Autor wypowiedzi i interpretator są zanurzeni w dziejach, ale każdy w innym momencie. Rozumienie jako pośredniczenie między przeszłością a teraźniejszością.
• 1960 opublikował „Prawda i metoda” - koncepcja hermeneutyki.
• Rozumienie ma charakter bytowy, określa istotę człowiek. „Prawda świadczona
w rozumieniu przydarza się człowiekowi”.
D. Gierulanka bada proces odbioru tekstu „czytanie przez okienko”(eksperyment). Odczytywanie słów - wstępna faza w czytaniu tekstu (czytający ocenia słuszność myśli, wraca coś wstecz itp.). Sens tekstu współkonstytuje odbiorca. Rozum tekstu zależy od aktywności odbiorcy. Czytelnik jest aktywny, wykonuje wiele czynności interpretatywnych, które wiodą do rozumienia tekstu. Czytelnik nadaje sens interpretując tekst. Te badania mają znaczenie dla nauczania - uczniowie są aktywni, starają się zrozumieć jego sens, SA twórczy w odbiorze.
B. Śliwerski - zastosowanie hermeneutyki do badań w pedagogice. Zawsze jesteśmy interpretatorami teorii koncepcji, wnosimy własne sensy. Podejście hermeneutyczne pozawala na wyjście poza intencje autorów. Znaczenie zjawisk pedagogicznych jest wyznaczone przez osoby, które analizują zjawiska. Celem analizy hermeneutycznej jest zdemaskowanie wiedzy milczącej, mistyfikacji.
Śliwierski mówi o fazach pracy z tekstem pedagogicznym:
• Interpretacja wstępna - następuje weryfikacja tekstu, sprawdzamy czy tekst jest autentyczny, interpretator uświadamia sobie własne przedrozumienie tekstu,
• Interpretacja zawartości tekstu - dokonanie analiz semantycznych i syntaktycznych na zastosowaniu logiki, dostrzeżenie sprzeczności w tekście, interpretator zalicza je do własnych błędów
• Interpretacja skoordynowana - dal zinterpretowania tekstu należy umieścić je w szerszym kontekście, ujawnienie poglądów podstaw autora, interpretator usiłując zrozumieć tekst stara się zrozumieć własną sytuacje (jesteśmy innym momencie dziejowym), sposób rozumienia tekstu należy rozumować jako hipotezę.
W badaniach hermeneutycznych potrzebna jest wola zrozumienia tekstu (cierpliwość) zrozumienie, samokrytycyzm, otwartość, chęć uczenia się na nowo).
R. Bohnschack - metoda obiektywnej hermeneutyki jako ważna metoda w badaniach relacji społecznych opiera się na:
• Zasadzie wielości kontekstów, każda wypowiedź interpretuje się abstrahując od rzeczywistego stanu, autorzy badają samą wypowiedź. Jeżeli dana wypowiedź pojawia się w kontekście to uważana jest za normalną.
• Zasadzie postępowania sekwencyjno-analitycznego, Bada logikę następnych wypowiedzi, wyznaczamy sensy zdań.
Koncepcja A. Folkierskiej
• Pojmowanie pedagogiki w koncepcji hermeneutycznej. Krytycznie odnosi się do naukowej pedagogiki. Neguje roszczenia pedagogiki do naukowości. Pedagogika powinna być „myśleniem” o wychowaniu w perspektywie hermeneutyki. Można myśleć o wychowaniu
w języku potocznym. Myślenie ma charakter otwarty, łamie koncepcje językowe. Myślenie powinno odbywać się w perspektywie historii - dopiero historia pozwala odkryć prawdziwy sens terminów pojęć - sens ten tworzy się w dialogu wewnętrznym, - w którym dochodzi
do zmieszania się horyzontów, perspektyw.
• Myślenie o wychowaniu powinno ujawnić ukryte założenia, które tkwią u podstaw różnych koncepcji i teorii. Myślenie o wychowaniu powinno otwierać nowe perspektywy, powinno być kreatywne. Pedagogika hermeneutyczna powinna prowadzić dialog
z koncepcjami które roszczą sobie prawa do naukowości. Hermeneutyczne myślenie
o pedagogice jest ugruntowane w przeszłości historii - stanowią kontekst dla rozumienia (procesów) problemów wychowania. Uważa, ze myślenie pedagogiczne w perspektywie hermeneutyki z powagą odnosi się do wszystkich dzisiejszych teorii wychowania.
• Wychowanie jest zdobywaniem tożsamości podmiotowej. Tożsamość zdobywana jest przez bycie w świecie; przyswajając sobie ze świata to, co obce i zmieniając się po wpływem tego. Zmiany te są źródłem nowego spojrzenia na świat. Jest to istotą doświadczenia wychowującego. To zdobywanie tożsamości to próba zrozumienia siebie; to coś, co dzieje się ciągle, nieskończony proces samorozumienia to proces nieskończony, powtarzany na nowo;
• Edukacja nie polega na zdobywaniu wiedzy, ale na wychowaniu ku temu, co inne, nowe i powrocie o siebie ( jest on - człowiek na innym poziomie),
• Kształcenie powinno być kształceniem krytycznym, zmuszającym do stawiania trudnych pytań, ukrytych sensów,
• Nauczyciel powinien być wychowywany na tekstach tradycji (wykształcenie historyczne), powinien prowadzić dialog, stawiać pytania.
Sawicki „Hermeneutyka pedagogiczna”
• Hermeneutyka pedagogiczna powinna zajmować się tym, co dzieje się we wspólnocie nauczycieli i wychowanków, co wydarza się w tych relacjach. Stawanie się wychowankiem jest tym, co wydarza się między wychowankiem a nauczycielem - ma to charakter duchowy
i jest spotkaniem. Między wychowawcą a wychowankiem w spotkaniu formułuje się wspólnota duchowa. Nauczyciel w spotkaniu z dzieckiem posiada pewne przedrozumienie
w procesie wychowania i kształcenia. To przedrozumienie ma charakter egzystencjalny - wynika z doświadczeń jakie wychowawca wyniósł z dzieciństwa. Wychowawca, który nie doświadczył dzieciństwa w pełni nie przeżyje spotkania z dzieckiem;
• „Wzbudź w sobie dziecko, jeśli chcesz być nauczycielem”,
• Między dzieckiem a dorosłym rządzi sfera stawania się, która można zgłębiać uczestnicząc w relacjach;
• Podstawowym sposobem zgłębienia jest zapytywanie i odpowiednie, ale nie mogą zaistnieć bez słuchania. Słuchanie jest sztuką, umiejętnością, która pozwala zrozumieć dziecka;
• Pytanie, odpowiadanie i słuchanie tworzą przestrzeń relacji podmiotowych;
• Słuchanie może mieć charakter terapeutyczny.
Ablewicz, „hermeneutyka pedagogiczna”
• Zadanie: pedagogika należy do nauk humanistycznych, badających świadectwa ludzkiej duchowości,
• Wychowanie przynależy do sfery ducha, przynależy ona do sfery cielesnej. Pedagog powinien słuchać i interpretować wyniki nauk, a interpretacja powinna mieć charakter humanistyczny i prowadzić do rozumienia;
• Pedagogika hermeneutyczna - wskazuje na zastosowanie metody hermeneutycznej
do badania zjawisk wychowawczych,
• Hermeneutyka pedagogiczna - wskazuje, że obszar, obiekt powinien być interpretowany
w obszarze hermeneutyki, powinno wieść do zrozumienia; chodzi tu o rozumienie
4 obszarów, którym pedagogika się zajmuje:
Rozumienie tekstów z punktu pedagogicznego, tzn., wychowujemy to, co ważne
ze względu na wychowanie;
Rozumienie historii wydarzeń pedagogicznych, sensy odkrywamy patrząc na nie
z perspektywy czasu (historii);
Rozumienie rzeczywistości wychowawczej:
• Wychowanka przez wychowawcę
• Rozumienie przez wychowawcę procesu rozwoju wychowanka, uczenia się,
• Rozumienie podstawy wychowawcy (wychow. Wychowanka, koncepcji),
• Rozumienie instytucji kształtujących, wychowujących,
• Rozumienie zjawisk spoza środowisk wych., Ekonomii, kultury,
• Rozumienie teorii i praktyki wychowania;
Rozumienie interpretacji w badaniach empirycznych (ujawnia się subiektywność badania):
• Obiektywne fakty nie istnieją,
• Badania z jakiejś perspektywy,
• Określanie wskaźników, problemów pewnej perspektywy,
• Kwestia powtarzalności nie jest możliwa, bo nie ma tych samych zjawisk.