Zanieczyszczenia biosfery
Biosfera - strefa kuli ziemskiej zamieszkana przez rośliny, zwierzęta, drobnoustroje i człowieka. Biosfera swoim zasięgiem obejmuje dolne warstwy atmosfery (troposfera- do 10 km nad powierzchnia Ziemi), powierzchniowe warstwy litosfery (do 4m w głąb) oraz prawie całą hydrosferę.
W ciągu ostatnich dziesięcioleci, wraz z rozwojem techniki, medycyny, rolnictwa, człowiek nadmiernie eksploatuje przyrodę. Jego własne pomysły często obracają się przeciwko niemu. Działalność gospodarcza jest przyczyna zanieczyszczeń środowiska, które powodują zaburzenia równowagi w ekosystemach.
Zanieczyszczenia atmosfery
Zanieczyszczenia zatruwające atmosferę można podzielić na:
1. naturalne zanieczyszczenia powietrza pyłami i gazami ( pyły i gazy wulkaniczne, sól
morska, zanieczyszczenia związane z działalnością wiatru, np. piasek z wydm
czy pustyni);
2. zanieczyszczenia powstające w wyniku działalności człowieka. Dostają się one do
atmosfery głównie w postaci pyłów i gazów. Należą do nich:
- zanieczyszczenia powstające w wyniku spalania paliw ( węgla, ropy naftowej, gazu ziemnego),
- opad pyłu, którego źródłem jest przemysł, głównie hutniczy, elektrownie, cementownie i gospodarstwa domowe,
- pył zawieszony w powietrzu ( wynik emisji kominów hutniczych),
- wzrost stężenia tlenków siarki i azotu, tlenku i dwutlenku węgla, powstających w procesach w procesach produkcyjnych, a także wydzielanych przez samochody, samoloty i pochodzących z palenisk domowych,
- zanieczyszczenia spowodowane chemizacja rolnictwa i leśnictwa ( rozpylane z samolotów środki ochrony roślin oraz nawozy sztuczne),
- zanieczyszczenia radioaktywne pochodzące np. z zakładów przerabiających rudy uranowe, z działalności reaktorów atomowych; ich źródłem są także wybuchy jądrowe.
Zanieczyszczenia atmosfery mogą być przenoszone na duże odległości przez wiatr. Wysokie kominy w zakładach przemysłowych sprzyjają przenoszeniu zanieczyszczeń na dalekie odległości, nawet ponad granicami państw. Taki transport nazywamy transgranicznym przenoszeniem zanieczyszczeń atmosfery i jest on problemem międzynarodowym.
Zanieczyszczenie powietrza jest problemem, który należy rozpatrywać nie tylko w skali wielkich źródeł emisji. Także my sami, w zauważalny sposób kształtujemy skład otaczającego nas powietrza. Tak np. wypalenie jednego papierosa wprowadza do powietrza ok. 12 mg tlenku węgla ( nie licząc innych szkodliwych substancji).Ilość ta wydaje się znikoma, ale wystarczy pomnożyć ja przez średnią liczbę papierosów wypalanych corocznie w Polsce ( ok. 96 miliardów) aby otrzymać niebagatelną wartość ponad 1100 ton.
Zanieczyszczenie hydrosfery
Problem zanieczyszczenia wód jest w Polsce szczególnie istotny, ponieważ nasz kraj należy do najuboższych w Europie pod względem zasobów wodnych. W tej sytuacji bardzo ważne jest rozsądne gospodarowanie nimi oraz troska o ich jakość.
Głównym sprawcą zanieczyszczenia wód jest przemysł. Odprowadza on do wód powierzchniowych zarówno ogromne ilości wód chłodniczych, jak i ścieków wymagających oczyszczania. W ściekach tych często znajdują się substancje toksyczne. Inny rodzaj zanieczyszczeń przemysłowych wprowadzanych do rzek to zasolone wody kopalniane, wypompowywane dla umożliwienia pracy kopalni.
Znaczący udział w wytwarzaniu ścieków ma gospodarka komunalna. Gospodarstwa domowe są źródłem najróżniejszych odpadów zanieczyszczających wody. Wśród substancji szczególnie szkodliwych należy wymienić wiele spośród powszechnie dziś stosowanych środków czyszczących i piorących (detergentów). W ściekach komunalnych znajdują się także substancje oprowadzane m.in. przez szpitale, pralnie i zakłady przemysłowe nie mające osobnego odprowadzania ścieków. Dlatego też może być w nich dużo substancji toksycznych. Poza tym ogólna ilość ścieków komunalnych jest duża., do czego przyczynia się nieszczelność armatur, zwiększająca ilość zużywanej wody.
Do zanieczyszczenia wód powierzchniowych i podziemnych przyczynia się także gospodarka rolna. Deszcze zmywają stosowane na polach nawozy oraz środki ochrony roślin ( pestycydy). Substancje te dostają się wraz z wodami opadowymi do wód powierzchniowych ( tzw. zmywy powierzchniowe) lub przenikają wraz z wsiąkającą w glebę wodą do wód podziemnych. Źródłem skażenia wód powierzchniowych substancjami używanymi na polach mogą być też ujścia rur drenarskich, rowów i kanałów melioracyjnych. Do wód dostają się ponadto zanieczyszczenia pochodzące z ferm hodowlanych.
Opady atmosferyczne powodują stałe dostawanie się do wód zanieczyszczeń zawartych w powietrzu.
Kolejne źródło zanieczyszczeń wód koźle zabezpieczone wysypiska śmieci oraz Hałdy odpadów przemysłowych, a na wsi także składowiska przeterminowanych środków ochrony roślin lub ich opakowań. Wody opadowe wymywają z nich wiele szkodliwych substancji dostających się do wód powierzchniowych i podziemnych. Podobnym zagrożeniem dla wód są niewłaściwie zlokalizowane lub źle zabezpieczone szamba oraz doły gromadzące odpadki w gospodarstwach (głównie wiejskich) nie podłączonych do sieci kanalizacji.
Dużym problemem w Polsce jest zanieczyszczenie wód gruntowych substancjami ropopochodnymi, dostającymi się w głąb gruntu i do wód gruntowych w wyniku nieszczelności rurociągów, zbiorników, zaworów. Inna przyczyna skażenia wód podziemnych są prace górnicze i budowlane, w wyniku których dochodzi do powstania połączeń miedzy skażonymi wodami przypowierzchniowymi i izolowanymi od nich wcześniej wodami położonymi głębiej.
Zanieczyszczenia niesione przez rzeki są główna przyczyna skażenia wód Bałtyku. Kolejne źródła skażenia tych wód to ścieki miast wybrzeża oraz zanieczyszczenia z portów i statków.
Zanieczyszczenia litosfery
Współczesny rozwój gospodarczy powoduje systematyczne zmniejszanie się powierzchni gruntów użytkowanych rolniczo i przybywanie obszarów zajętych przez zabudowe osiedlowa, tereny przemysłowe i komunikacyjne. Jednoczesnie gospodarka wpływa na zmiany morfologiczne terenu, zmiany warunków hydrogeologicznych i zmiany geochemiczne gleb.
Poważne skutki dla środowiska niesie eksploatacja surowców. Prace górnicze prowadzą do wyraźnych zmian morfologicznych terenu. Należą do nich deformacje powierzchni wywołane powstawaniem niecek osiadania, lejów zapadliskowych, uskoków. Nieraz tworza się one nagle, w wyniku sapnięć. W Polsce najwięcej przykładów takich zmian dostarcza rejon Górnośląskiego Okręgu Przemysłowego. Charakterystyczna cecha krajobrazu obszarów górniczych są wyrobiska i hałdy skał płonnych, widoczne szczególnie tam, gdzie prowadzi się eksploatacje metodą odkrywkową. Największe wyrobiska są efektem wydobycia siarki i węgla brunatnego - można je oglądać w rejonie Tarnobrzega, Turoszowa, Bełchatowa, Konina-Turka. Rozległe wyrobiska powstają w wyniku wydobycia surowców skalnych. Górnictwo prowadzi również do zmian hydrogeologicznych ponieważ dla umożliwienia eksploatacji złóż często wypompowuje się z rejonu złoza nadmiar wody. Powoduje to obniżenie poziomu wód gruntowych na obszarze znacznie większym niż teren kopalni i powstawania tzw. lejów depresyjnych. Działalność górnicza bywa też przyczyna nadmiernego zawodnienia terenów tam, gdzie następuje osiadanie gruntu i związane z tym podnoszenie poziomu wód gruntowych.
Zmiany hydrogeologiczne są powodowane także przez budownictwo, przemysł przetwórczy i gospodarkę komunalną. W rejonach prac budowlanych prowadzi się często odwadnianie terenu, a miasta i zakłady przemysłowe to w większości miejsca charakteryzujące się dużym poborem wody - działania te powodują powstanie lejów depresyjnych. Na poziom wód gruntowych wpływają też melioracje prowadzone dla celów rolniczych oraz zmiany powierzchni lasów.
Działalność człowieka powoduje w glebach zmiany geochemiczne. Następują one na skutek migracji do gruntu zanieczyszczeń zawartych w powietrzu i wodach, wprowadzania do gleb zbyt dużych ilości nawozów oraz środków ochrony roślin. W efekcie tych procesów stężenie w glebach niektórych pierwiastków i związków chemicznych, w tym szkodliwych, może być bardzo duże. Na zmiany geochemiczne najbardziej narażone sa gleby położone w sąsiedztwie zakładów przemysłowych, zwłaszcza hut metali nieżelaznych, rafinerii ropy naftowej oraz elektrowni opalanych węglem. Lokalnie duży udział w chemicznej degradacji gleb mogą mieć środki transportu, gdyż substancje toksyczne zawarte w spalinach kumulują się w glebach wzdłuż ciągów komunikacyjnych.
Osobnego omówienia wymaga inne źródło chemicznego skażenia gleb, którego rola w tym procesie systematycznie rośnie. Są nim źle zabezpieczone składowiska odpadów przemysłowych i komunalne wysypiska śmieci oraz pozbawione jakichkolwiek zabezpieczeń „dzikie” wysypiska śmieci, np. w lasach, rowach przydrożnych.
Źródłem skażenia gruntu mogą być również wycieki substancji ropopochodnych lub, zwłaszcza na obszarach wiejskich, źle zabezpieczone szamba i doły z gnojowicą.