Grab pospolity - Carpinus betulus L.
Występuje w Europie środkowej i Południowej, na Kaukazie, w Turcji. W Polsce częsty w lasach mieszanych z bukiem i dębem. W Karpatach rośnie tylko do wysokości 800 m n.p.m., bardziej na południu górna granica przebiega znacznie wyżej.
Ceniony w lesie jako gat. wybitnie glebochronny, ale nie powinien tworzyć litych drzewostanów. Rozwija się dobrze na glebach gliniastych lub piaszczysto-gliniastych, głębokich, świeżych i żyznych, zwłaszcza w rejonach o długim okresie wegetacji.
Zaczyna obradzać w wieku 30-40 lat w drzewostanie i 15-20 lat na otwartej przestrzeni. Obficie, co 2-3 lata, ale drzewa dobrze naświetlone prawie każdego roku.
Kwitnienie:
Gat. jednopienny, rozdzielnopłciowy, wiatropylny
Kwitnie IV-V, po rozwoju liści
♂- zebrane w zwisające kotki długości do 5 cm, opadają po przekwitnięciu
♀- z czerwonymi nitkowatymi znamionami, tworzą niepozorne, dość luźne kwiatostany, zwisające z wierzchołków tegorocznych pędów.
Owoce rozwijają się w jednym sezonie wegetacyjnym. Owocostany osiągają długość 7-14 cm, dojrzewają w okresie od VIII do XI, głównie jednak jesienią (X). Nasiona (orzeszki) są rozsiewane od jesieni do wiosny, zwłaszcza po I mrozie, kiedy też opada większość liści. Owoce początkowo jasno zielone ciemnieją stopniowo by osiągnąć barwę oliwkowozieloną, później brązową.
spłaszczone jednonasienne orzeszki , jednostronnie osłonięte 3-klapową okrywą, spełniającą rolę
skrzydełka.
Masa 1000 szt. - 50g
Orzeszki przenoszone są przez wiatr na niewielką odległość od drzewa macierzystego. Nasiona zebrane późną jesienią cechuje wysoka zdolność kiełkowania.
Zbiór:
Owocostany zbiera się ręcznie, można też obcinać gałązki na płachty lub siatki plastykowe rozłożone pod drzewami.
„na zielono”, koniec VIII i początek IX - Nie jest zlecany w praktyce, ponieważ daje b. różne
wyniki.
X - 1 m-c w temp. 20ºC i potem 5 m-cy w temp. +5ºC - wysiew na wiosnę
XI -XII po osiągnięci pełnej dojrzałości. Orzeszki podsuszyć do wilgotności 8-10% - w miejscu umiarkowanie ciepłym (15-20ºC), po rozrzuceniu cienką warstwą i regularnie powtarzanym mieszaniu.
Nasiona znajdują się w stanie w głębokiego spoczynku, który można przezwyciężyć przy pomocy stratyfikacji ciepło-chłodnej: w wilgotnym podłoży statyfikacyjnym (mieszanina miału torfowego i czystego piasku) 1 m-c w temp. 20ºC, a następnie temp. 3ºC do pojawienia się pierwszych kiełków tj. 14-16 tygodni.
Brzoza brodawkowata - Betula pendula Roth,
Występuje w Europie z wyjątkiem Hiszpanii, w znacznej części Włoch, Grecji i płd. Ukrainy. W Polsce pospolita, zwłaszcza na glebach ubogich, piaszczystych, torfowych, kwaśnych. Niekiedy tworzy drzewostany, ale najczęściej występuje w domieszce. Jest gatunkiem pionierskim.
Kwitnienie:
Gat. jednopienny, rozdzielnopłciowy
Kwiaty jednopłciowe, zebrane w kotki, kwitną w IV-V.
Wiosną kotki ♂ wydłużają się razem z rozwojem liści, równocześnie z pąków rozwijają się kwiaty ♀ początkowo cienkie i wzniesione , później zwisające.
♂- formują się w końcu lata na wierzchołkach pędów tegorocznych, widoczne jesienią w roku poprzedzającym kwitnienie w postaci 3-4 cm kotek. Kwiaty męskie produkują duże ilości pyłku przenoszonego przez wiatr - pylenie trwa przez 6-8 dni, jego szczyt przypada na 3-4 dzień. Po wypyleniu kwiaty opadają.
♀- powstają na wiosnę na krótkopędach, tworząc cylindryczne kotki pokryte zachodzącymi na siebie łuskami. Kwiaty ♀ przekształcają się w cylindryczne, zbite szyszeczki, które rozsypują się po dojrzeniu. Na każdej łusce szyszeczki formują się po 3 orzeszki.
Pod koniec lata szyszeczki brązowieją (w okresie VII-VIII) i rozsypują się pod wpływem wiatru.
Obradzanie: w zwarciu 20-30 lat, drzewa rosnące pojedynczo wcześniej.
Indywidualne drzewa obradzają, co 2-3 lata, lecz w każdym roku są drzewa owocujące.
Zbiór: gdy barwa szyszeczek przechodzi z zielonej w żółtawą, gdy szyszeczki są jeszcze zamknięte i nie rozsypują się
Z drzew stających lub drzew dopiero, co ściętych
Masa 1000 nasion - 0,15g
Nasiona brzozy -orthodox- można przechowywać po podsuszeniu 10-12% w workach papierowych przez 2 zimy, w temp. otoczenia. Kiełkowanie nasion ułatwia obniżona temp. (0-10 ºC). Nasiona wysiewa się do skrzynek na początku zimy, przykrywa śniegiem (pęcznieją) i pozostawia do wiosny.
Brzoza omszona -Betula pubescens Ehrh.
Występuje w Europie środkowej i wschodniej, w Skandynawii oraz Irlandii. NIE występuje w centralnej i południowej Hiszpanii, we Włoszech i Płd. Półwyspu Bałkańskiego
Kwitnienie:
Gat. jednopienny rozdzielno płciowy.
Kwiaty jedno płciowe, zebrane w kołkowate kwiatostany.
♂- wydłużają się na wiosnę, okres intensywnego pylenia 2-3 dni. Pyłek przenoszony jest przez wiatr. Po przekwitnięciu opadają z drzew.
♀- zielonkowate do jasnobrązowych, początkowo wyprostowane, później zwisające. Kwitnie później niż brzoza brodawkowata - koniec IV-V. B. omszona tworzy mieszańce z b. brodawkowatą. Po przekwitnięciu kwiatostany przekształcają się w gęste zbite szyszeczki. Szyszeczki zawierają liczne jednonasienne, bezbielmowe i uskrzydlone orzeszki, które dojrzewają później niż szyszeczki b. brodawkowatej zwykle w VIII i IX.
Obradzanie: w wieku 15 lat - drzewa wolnorosnące, w drzewostanie później
lata nasienne co 2-3 lata
masa 1000 nasion 0,12g
Klon jesionolistyny - Acer negundo L.
Występuje w Ameryce PN, sprowadzony do Anglii w 1688 roku. W europie sadzony w parkach i wzdłuż ulic - odporny na zanieczyszczenia powietrza oraz sól stosowaną zimą na drogach przeciw gołoledzi. DLA LEŚNICTWA NIE MA WIĘKSZEJ WARTOŚCI.
zaczyna kwitnąć w wieku 5 lat
kwitnie każdego roku, obficie, w I połowie kwietnia, przed rozwojem liści
dwupienny, wiatropylny
kwiaty pozbawione płatków osadzone na długich (4-7 cm), zwisających szypułkach.
Owoce: - dwuskrzydlak, kąt ostry
białawy
wydłużony orzeszek
dojrzewanie - IX-X, przez długi czas orzeszki pozostają na drzewie (do wiosny).
Lipa drobnolistna (Tilia cordata L.)
Występuje w całej Europie, z wyjątkiem PN i Płd. Rejonów, w górach do 600 m n.p.m.
Umiarkowane wymagania glebowe. Nie rośnie na ubogich, suchych oraz bagiennych glebach..
Lipa szerokolistna (Tilia platyphyllos L.)
Zasięg przypada na środkową i Płd. Europę. PN granica zasięgu przebiega przez Belgię, środkowe Niemcy i Płd. Polskę skąd przez zach. Ukrainę dochodzi do ujścia Dniestru. Na Płd. rośnie niemal na całym obszarze śródziemnomorskim oraz na Sycylii i na Sardynii. Przez Polskę przebiega PN granica występowania, wzdłuż linii: Gubin, Zielona Góra, Jarocin, Skierniewice, Góra Kalwaria, Międzyrzecz Podlaski
W górach sięga wyżej niż lipa drobnolistna, nie przekracza 900 m n.p.m.
Preferuje gleby lekkie, wilgotne i zasobne w substancje pokarmowe, świeże i zasadowe.
Kwitnienie i owocowanie lip:
Wiek zakwitania lip, na otwartej przestrzeni waha się w granicach 10-25 lat, natomiast drzewa rosnące w zwarciu zaczynają kwitnienie między 20 a 50 rokiem życia.
Lipa drobnolistna |
Lipa szerokolistna |
Kwitnienie |
|
VII wyjątkowo VI |
VI - 14 dni wcześniej niż lipa drobnolistna |
|
|
Orzeszki |
|
Gładkie o cienkiej łupinie, gęsto, filcowato omszone |
Większe o twardej, zdrewniałej owocni z % żeberkami, pokryte szarym filcowatym owłosieniem |
Owoce opadają z drzew stopniowo, aż do wiosny. Orzeszki, które opadły wczesną jesienią mogą wykiełkować w następnym roku. Owoce, które wiszą długo w koronie drzewa przesychają tak, że wchodzą w stan spoczynku wtórnie indukowanego. Mogą one wykiełkować po rocznym przelegiawniu w glebie, często kiełkują dopiero po kilku latach. Brak kiełkowania w okresie po zbiorze jest spowodowany brakiem przepuszczalności wody przez owocnię oraz hamowaniem wzrostu zarodka przez stwardniałe bielmo.
Masa 1000 szt. |
|
28-40g |
Ok. 100 g |
Nasiona lip są uważane za nasiona spoczynkowe, z podwójnym spoczynkiem. Moment zbioru decyduje o wynikach stratyfikacji nasion |
|
Nasiona dojrzewają dłużej, ale równomiernie. Aby otrzymać siewki, pierwszej wiosny po zbiorze - zbiór należy wykonać we IX i natychmiast wysiać lub stratyfikować. Późno zebrane nasiona (początek X) należy stratyfikować od lata następnego roku do wiosny
|
Nasiona dogrzewają w stosunkowo szybkim tempie, ale nie równomiernie. Stratyfikację rozpocząć zaraz po zbiorze (koniec VIII - początek X), nie licząc na otrzymanie siewek kolejnej wiosny. |
Stratyfikacja - napęcznienie nasion oraz zmiękczenie bielma, przez co uaktywniają się enzymy. Warunkiem skutecznej i krótkiej stratyfikacji jest niedopuszczenie do przeschnięcia owoców - wtedy jest możliwa stratyfikacja stopniowa: faza ciepła - 15-18 ºC i faza chłodna 2-8 ºC. |
|
faza ciepła -1 miesiąc; faza chłodna - 4-5 miesięcy |
faza ciepła -2 miesiące i faza chłodna 6-10 miesięcy |
Orzeszki pozyskuje się z drzew stających, po przez otrząsanie. Oczyszczone orzeszki (bez podsadek) należy podsuszyć w temp. pokojowej lub w przewiewnym zacienionym miejscu w temp. 0-20 ºC do uzyskania wilgotności 12-13%. Następnie przenieść do szczelnie zamkniętych pojemników i przechowywać w chłodni w temp. - 3ºC do -5ºC. Po przechowaniu i rozmnożeniu orzeszków przez 24h w temp. + 3ºC, należy pozyskać nieuszkodzone nasiona. Następnie, na wialni oddzielić czyste nasiona od zanieczyszczeń psują się podczas stratyfikacji. Przed stratyfikacją bez podłoża czyste nasiona poddać skaryfikacji chemicznej stężonym H2SO4 (jedna cześć nasion i 2 części kwasu) - przez 12 minut. Nasiona należy mieszać by nie dopuścić do sklejenia i zeskorupienia nasion.
|
|
Olsza
W Polsce występują 3 gatunki olszy: 2 drzewiaste - czarna i szara oraz 1 gat. krzewiasty - zielona. Olsze należą do nielicznych gatunków drzewiastych, mających pośrednio zdolność do wiązania wolnego azotu, przez współżycie z bakteriami nagromadzonymi w guzowatych naroślach na korzeniach. Przyjmuje się, że gleba w d-tanach olszy jest wzbogacona o około 500kg/ha azotu rocznie. Jest to ilość, jaką uzyskuje się przy stosowaniu nawożenie zielonego, za pomocą roślin motylkowych.
Olsza czarna -Alnus gultinosa L.
Drzewo wysokości 20-25 m, osiąga wiek 120 lat. Łatwo rozpoznawalna o każdej porze roku, dzięki gronom owalnych, ciemnych owocostanów, zwanych szyszeczkami. Powszechna w całej Europie z wyjątkiem PN Skandynawii oraz PN i PN-Wsch. Rosji. W Polsce występuje powszechnie na nizinach, Pogórzu i niższych partiach gór.
Kwitnienie: Pąki kwiatowe są inicjowane w okresie wegetacji, ale kwitnienie, zapylenie przypada na okres przed rozwojem liści III-IV (w Polsce). Kwiatostany ♂ i ♀pojawiają się jesienią, przy czym ♂ nie są osłonięte łuskami.
czerwonawo żółte i wiotkie zwisają na wierzchołkach pędów. W okresie kwitnienia wydłużają się do 5-10 cm i produkują pokaźne ilości pyłku, przenoszonego przez wiatr.
♀- czerwonawe szyszeczki, na wyraźnych trzoneczkach, są zebrane u podstawy pędów w luźne grona po 3-5. Występują obok szyszeczek z ubiegłego roku.
Mimo wczesnej pory kwitnienia i zapylenia, zapłodnienie występuje latem, a rozwój zarodków rozpoczyna się w sierpniu. Pełnia dojrzałość nasion jest osiągana w IX.
Dojrzewanie owocostanów (szyszeczek): Nasiona formują się parami na łuskach kwiatostanów ♀. Rozwój zarodków i całych nasion przebiega b. szybko, na początku jesieni nasiona są dojrzałe i gotowe do kiełkowania. W Polsce szyszeczki dojrzewają IX-X. Łuski kwiatostanów ♀ twardnieją , a zdrewniałe szyszeczki nie rozpadają się, lecz pozostają długo na gałązkach. Otwierają się dopiero po silnych mrozach i wczesną wiosną uwalniają czerwono-brązowe wąsko oskrzydlone orzeszki (nasiona). Orzeszki są jednonasiennymi owocami, nasiona bezbielmowe.
Obradzanie nasion: w d-stanie - 30 lat, pojedyncze drzewa 20 lat.
Urodzaj nasion raz na 2-3 lata. Powstawanie nasion zależy od warunków atmosferycznych latem, w roku poprzedzającym kwitnienie oraz wiosną w okresie kwitnienia.
Masa1000 szt. - 0,7g
Zbiór: XI-XII z drzew stojących lub niedawno ściętych. Następnie szyszeczki rozkłada się cienko do podsuszenia. Łuski stopniowo otwierają się w temperaturze otoczenia. Otwieranie szyszeczek można przyspieszyć w podwyższając temp. do 27-38ºC
Przechowywanie: wilgotność 8-9% w chłodni lub piwnicy przez 2-3 lata ->po tym okresie szybki spadek energii kiełkowania.
Długookresowo: wilgotność 5-7% w szczelnie zamkniętych pojemnikach.
Olsza szara - Alnus incana
Krótkowieczne drzewo (do 60 lat), na ubogich siedliskach ma pokrój krzaczasty. Występuje w Europie środkowej i PN oraz górach Europy Zach., i PD., ponadto na Zach. Syberii i Kaukazie. W Polsce w rejonach PD., a w górach w reglu dolnym.
Kwitnienie: gat. rozdzielnopłciowy, jednopienny.
Kwitnie III-IV, przed rozwojem liści, niekiedy 2 tygodnie wcześniej niż olsza czarna.
♂- zebrane w brązowo- czerwone kotki w gronach po 3-5, wydłużają się wczesną wiosną do długości 7-9 cm i swobodnie zwisają.
♀- w formie szyszeczki, prawie siedzące i mniejsze niż u olszy czarnej. Zimą brązowo-czerwone w gronach 3-8 szt., długości 1,1 -1,7 cm. Wiosną, podczas kwitnienia wydłużają się.
Dojrzewanie „szyszeczek”: nasiona rozwijają się po 2 szt. na łuskach szyszeczek i dojrzewają od IX-XI w zależności od regionu. Szyszeczki początkowo barwy zielonej, a gdy dojrzeją to zmieniają kolor na żywo brązowy. Łuski szyszeczek rozchylają się przed zimą (temp. poniżej 15ºC), a dojrzałe jednonasienne orzeszki wysypują się od IX-XII. Szyszeczki pozostają na gałązkach przez całą zimę
Obradzanie: w zwartym drzewostanie ok.30 lat, drzewa pojedyncze ok. 15 lat.
Olsze czarna i szara mogą się zapylać i krzyżować wzajemnie - NIE należy pozyskiwać nasion z mieszańców.
Lata nasienne - raz 2 - 4 lata
Zbiór: z drzew stojących IX-XI, można tez z drzew ściętych, gdy łuski szyszeczek zaczynają się rozchylać. Traktowanie szyszek tj. u olszy czarnej. Rozchylanie szyszeczek można przyspieszyć przez podniesienie temp. do 40-45ºC, przez 1-2 dni.
Pozyskane orzeszki w temp. otoczenia mają wilgotność 8-9% co umożliwia ich przechowywanie w warunkach niekontrolowanych do 1,5 roku.
Jesion wynoisły - Fraxinus excelsior
Wysokopienne drzewo leśne, właściwe dla europejskich żyznych wielogatunkowych lasów liściastych i mieszanych. Obejmuje swym zasięgiem Zach., Środ. i PD. Europę od Atlantyku po dolinę Wołgi.
Kwitnienie: II dekada IV, przed rozwojem liści
Kwiaty wrażliwe na spóźnione przymrozki wiosenne i przez nie mogą być całkowicie uszkadzane
Budowa kwiatu b. prosta: brak okwiatu, 2 pręciki i słupek. Pręciki i słupki często niewykształcone, dlatego oprócz drzew z kwiatami poligamicznymi zdarzają się drzewa z kwiatami tylko ♂ lub tylko ♀.
Kwiaty zebrane, w krótkie dość luźne kwiatostany - wiechy, pojawiają się na wiosnę.
Gat. wiatropylny
Owocowanie: 15-20 lat, w d-stanie 30-40 lat, lata nasienne przeważnie co 2gi rok.
Owoce dojrzewają VIII / IX (zielone brązowe)
Owocem jest płaski orzeszek z wydłużonym skrzydełkiem. Skrzydełka są skórzaste, wąsko eliptyczne, początkowo zielone, po dojrzeniu i wyschnięciu jasnobrązowe.
Masa 1000 szt. - 65-100g
Pełną dojrzałość zbiorczą skrzydlaki osiągają w X, kiedy ich skrzydełka przybierają kolor jasnobrązowy.
Zbiór: X- XI, ale przez okresem naturalnego opadania z drzew.
„na zielono” - koniec VIII i początek IX, ale skrzydlaki należy natychmiast wysiać, ze względu na nie pełną akumulację rezerw pokarmowych. W glebie przed nastaniem chłodów istnieją warunki sprzyjające rozwojowi zarodka (faza ciepła). Spoczynek nasion występuje od późnej jesieni do wiosny (faza chłodna).
Przechowywanie: skrzydlaki podsusza się do wilgotności 8-10%, w temp.18-20ºC i umieszcza się w szczelnie zamkniętych pojemnikach w temp.-3 do -5ºC
do kiełkowania nasiona należy przysposobić: w podłożu stratyfikacyjnym (torf i piasek w stosunku 1:1 lub 2:1) lub bez niego - na 32 tygodnie przed siewem:
16 tygodni - temp. 15-20ºC - wydłużanie się zarodka
16 tygodni - 3ºC - ustąpienie spoczynku