Wychowanie polityczne i ideologiczne

Polityka- pojęcie właściwe naukom społecznym, rozumiane na wiele sposobów. W amerykańskiej literaturze współcześnie popularne jest definiowanie polityki jako sztuki bycia wybieranym (zdobywania władzy). Inne definicje zakładają, iż "Polityka" to stosunek między tym, co rząd próbuje robić, a tym, co się naprawdę dzieje

Ideologia- jest to powstała na bazie danej kultury wspólnota światopoglądów, u podstaw której tkwi świadome dążenie do realizacji określonego interesu klasowego lub grupowego albo narodowego.

Mianem ideologii określa się każdy zbiór uporządkowanych poglądów - religijnych, politycznych, prawnych, przyrodniczych, artystycznych, filozoficznych - służących ludziom o tożsamych poglądach do objaśniania otaczającego ich świata. Społeczną funkcją ideologii jest artykulacja celów aktywności i dopuszczalnych sposobów ich osiągania oraz motywacja ich zasadności względami uznawanymi za wyższe niż jednostkowy interes. Zapotrzebowanie na ideologie wynika z właściwego ludziom poszukiwania odpowiedzi na pytania o sens i sposób istnienia.

Każda ideologia określa:

-rolę jednostek i wspólnot, takich jak: rodzina, klasa, naród, państwo, region, wspólnota samorządowa;

- kształt oraz zasady funkcjonowania instytucji społecznych, ekonomicznych i politycznych;

-potrzebę zachowania istniejącego porządku lub jego modyfikacji bądź potrzebę odrzucenia i zastąpienia go nowymi formami organizacji życia społecznego

Główne ideologie współczesnego świata to:

1.Ideologie prawicy - konserwatyzm, liberalizm (głównie ekonomiczny), nacjonalizm, faszyzm, autorytaryzm.

Np. konserwatyzm, podstawowe cechy: -wiara w istnienie nadrzędnego porządku społecznego (najczęściej pochodzenia boskiego) oraz w to że problemy społeczno-polityczne są natury moralnej i przy ich rozwiązywaniu należy stosować akceptowane moralnie metody

-dystans a wręcz niewiara wobec idei postępu

-szacunek wobec tradycji i przeszłości

-krytyka rewolucji i gwałtownych przemian

-przekonanie że wolność i własność są nierozdzielne

-sprzeciw wobec przyzwoleniu na nietypowe zachowania seksualne, moralne, modele życia społecznego

-akceptacja silnej władzy

Przykłady polityków: R.Reagan, M.Thatcher

2.Ideologie centrum - politycznego środka np. chrześcijańska demokracja, agraryzm, odłam liberalizmu (tzw. socjalliberalizm)

Np. chrześcijańska demokracja:

-potępienie komunizmu i marksistowskich tendencji

-łagodzenie najbardziej rażących przejawów nierówności społecznej

-solidaryzm społeczny, zakładający, że pracodawca powinien godnie wynagradzać pracowników

-obowiązek pomocniczej roli państwa

-działania na rzecz dobra i godności osoby ludzkiej tzw. personalizm chrześcijański

-przekonanie że praca jest powołaniem człowieka, a nie towarem

-rodzina jest najważniejszym segmentem społeczeństwa

-obowiązek troski ludzi wierzących o pokój na Ziemi, ochronę środowiska

-odrzucenie drogi rewolucji jako środka zmian

Przykłady: silne ugrupowania chadeckie w Niemczech (CDU)

3.Ideologie lewicy - socjaldemokracja, komunizm

Np. socjalizm

-konieczność zmiany systemu społecznego na taki w którym zniesione zostaną podziały i bariery oparte na własności

-uspołecznienie podstawowych środków produkcji (ziemi, maszyn, surowców)

4.Ideologie niewyraziste - populizm, Nowa Lewica

Np. Nowa Lewica

-radykalny ruch ideologiczny i polityczny, którego bazą była młodzież studencka oraz część intelektualistów (C.Wright-Mills)

-negacja konsumpcyjnego modelu życia

-radykalna wersja nawoływała do zniszczenia państwa, rewolucji, stworzenia wspólnot (kolumn)

-kulminacja przypadła na sławetny rok studenckiej rewolty 1968

W Polsce prowadzone są studia politologiczne na następujących kierunkach:

-politologia,

-stosunki międzynarodowe,

- polityka społeczna,

- europeistyka ,

-bezpieczeństwo narodowe,

- bezpieczeństwo wewnętrzne,

-dziennikarstwo i komunikacja społeczna

Niektóre uczelnie łączą te kierunki lub je uszczegółowiają (na przykład europeistyka wschodnioeuropejska). Jako specjalizacja występuje między innymi marketing polityczny.

Problemy badawcze nauk politycznych:

Jedną z najbardziej znanych prób określenia, czym zajmują się nauki polityczne jest lista głównych zagadnień tej nauki, sporządzona przez ekspertów zebranych przez UNESCO w 1948 roku w Paryżu:

-Ogólna teoria polityczna,- teoria polityczna, -historia myśli politycznej,- Instytucje polityczne, -konstytucja, -władza centralna, -władza regionalna i lokalna,- administracja publiczna, -funkcje ekonomiczne i społeczne rządu ,-instytucje polityczne porównawcze,- Partie, -grupy i opinia publiczna,- partie polityczne,- grupy i stowarzyszenia,- udział obywateli w zarządzaniu, -opinia publiczna, -Stosunki międzynarodowe ,-polityka międzynarodowa ,-organizacje międzynarodowe, -prawo międzynarodowe

W polskiej literaturze przyjmuje się podział na pięć działów nauki o polityce:

-teoria polityki

-systemy polityczne oraz ich funkcjonowanie

-ruchy i doktryny polityczne (historia i współczesność)

-współczesne stosunki międzynarodowe

-polityki szczegółowe, na przykład polityka gospodarcza, polityka społeczna, polityka ekologiczna i inne

Instytucje polityczne: Światowa Organizacja Zdrowia , UNICEF , Unia Europejska , Biały DOM, Statystyka Publiczna, TNS-OBOP , ONZ , Serwis dotyczący urzędów online , eurostat EUROSTAT , Organizacje pozarządowe , Prezydent RP ,Senat RP, Sejm RP , CBOS , Rządowe Centrum Studiów Strategicznych, FBI

Cechy świadomości politycznej W świadomości politycznej rozróżnia się dwie warstwy:

-indywidualne opinie i podstawy polityczne; na indywidualną świadomość polityczną - składają się poglądy (opinie) dotyczące zagadnień politycznych oraz postawy polityczne. Całokształt opinii panujących w danym okresie w społeczeństwie Jerzy Wiatr określa jako opinię polityczną. Całokształt postaw i opinii społeczeństwa wraz z przeważającymi w nim wzorami zachowania politycznego stanowi kulturę polityczną.

-zbiorowe, zobiektywizowane wyobrażenia polityczne. Podstawową częścią składową są ideologie polityczne, wskazujące drogę i wyznaczające sens działania milionom ludzi.

Czesław Mojsiewicz za ważną część składową świadomości politycznej uważa wiedzę polityczną, która obejmuje znajomość teorii polityki, mechanizmów zjawisk i wydarzeń politycznych, decyzji politycznych, faktów politycznych z przeszłości i teraźniejszości. Wiedza polityczna nie jest czymś zakończonym - jest stale uzupełniana, rozszerzana wraz z rozwojem nauki, zmianami zachodzącymi w rzeczywistości politycznej, zdobywanym przez obywatela doświadczeniem. Jest niezbędna do świadomego uczestnictwa w wydarzeniach i współkształtowania życia politycznego.

„Człowiek wolny, jeśli ma dokonywać świadomych wyborów i świadomie ponosić odpowiedzialność za swoje decyzje i działania - musi mieć wiedzę, która pozwoli mu zachowywać się świadomie, odpowiedzialnie podejmować decyzje i swobodnie poruszać się w strukturach społecznych” - twierdzi Miron Kłusak. Postulat świadomego wyboru i odpowiedzialności, zyskiwanych przez wychowanie polityczne, nad którym czuwa państwo, jest wspólny dla ustrojów demokratycznych i systemów autorytarnych; z tym że kryją się za nim inne treści.

Świadomość polityczną kształtują:

-rodzina - przekazuje określone poglądy, oceny i emocje;

-szkoła - kształtuje zarówno przez proces nauczania jak i wychowania;

-wojsko i zakład pracy - przez sam proces i organizację pracy, wpływ współpracowników i przełożonych, działające na ich terenie organizacje;

-środki masowego przekazu - jako instrumenty informacji i propagandy;

-organizacje polityczne i społeczne.

W kształtowaniu świadomości politycznej i w jej funkcjonowaniu dużą rolę odgrywają stereotypy i przesądy. Stereotypy są skrótowymi wyobrażeniami o świecie, o instytucjach, grupach i faktach - powiązanymi z silnymi uczuciami. Na podstawie stereotypów rodzą się przesądy. Jedne i drugie są bardzo rozpowszechnione w ludzkiej świadomości; są bardzo trwałe, trudno je zmienić by ukształtować świadomość polityczną sprzeczną z nimi.

„Na pojęcie świadomości politycznej składa się wiedza oraz ustosunkowanie się społeczeństwa (w całości bądź jego określonych kręgów) do polityki…” - wskazuje Maria Borucka-Arctowa. Zawiera oceny i postawy wobec celów i zasad życia politycznego i instytucji je realizujących oraz postulaty dotyczące zmiany tych zasad. Postulaty te są sygnałem potrzeby przeobrażeń, utworzenia nowych instytucji politycznych czy nowych zasad życia politycznego. Wyrażane są przede wszystkim przez organizacje polityczne i organizacje społeczne, w postaci wniosków, dezyderatów, petycji.

Rozróżnia się pewien stan faktyczny świadomości politycznej obywateli oraz stan tej świadomości założony przez państwo czy organizacje polityczne (na przykład partie polityczne). Państwo dąży do osiągnięcia stanu świadomości politycznej założonego przez siebie przez działania nie tylko w sferze życia politycznego, ale także polityki kulturalnej, nauczania, oddziaływania za pomocą środków masowego przekazu. Państwo stara się kształtować świadomość polityczną swych obywateli, czynią to również partie polityczne.

Na świadomość polityczną obywateli danego państwa wpływają także inne państwa; podobnie jest z wpływami wielu partii politycznych; podkreśla się również wpływ koncernów medialnych, realizujących politykę swych właścicieli. Wpływają również inni obywatele, zwłaszcza osoby poważane przez danego obywatela: członkowie rodziny, zwierzchnicy, przyjaciele i znajomi, autorytety, ulubieni pisarze i dziennikarze.

Modele i geneza; można wyróżnić trzy modele świadomości politycznej:

-model normatywny - który można zrekonstruować z aktów prawnych, statutów, programów, uchwał, deklaracji;

-model realizowany - wynikający z wydanych decyzji politycznych, sposobu wykonania programów, stylu załatwiania określonych spraw i odbioru tych działań przez społeczeństwo;

-model akceptowany lub postulowany przez społeczeństwo[10].

Obywatele zwykle w niewielkim stopniu odróżniają model normatywny od modelu realizowanego; interesuje ich przede wszystkim model realizowany.

Czasopisma polityczne

: ,, 7 Dni Puls Tygodnia'' ,,ABC'',, Adriatyk'',, Bałtyk'' ,,Morze Czarne'' ,,Bez Dogmatu'',, Do Rzeczy'', ,Gazeta Polska `',,Gazeta Polska `'(tygodnik),,Głos `'(tygodnik), ,Głos Polski `'(Łódź), ,Godzina Polska'' ,,Krytyka Polityczna'',, Nad Świsłoczą'',,Najwyższy Czas!'',, Nasza Polska'', ,,Nowy Robotnik'',, Oblicze Dnia'',, Obóz'' (czasopismo), ,Po prostu'', ,Res Publica'', ,Res Publica `' ,,Nowa, Trybuna Robotnicza'' (tygodnik), ,Uważam Rze'', ,W Sieci'' ,, Wieś i Zaścianek `'

Współczesne ideologie polityczne

Konserwatyzm

• Ideologia powstała na przełomie XVIII i XIX w. - jej wykształcenie się jest związane z sprzeciwem wobec rewolucji francuskiej

• Utrzymanie dotychczasowego porządku społecznego

• Zmiany powinny nastąpić na drodze ewolucji; gwałtowne reformy są niebezpieczne; możliwe są tylko ostrożne i cząstkowe reformy

• Rewolucja jest katastrofą - oznacza zerwanie ciągłości

• tradycja - rodzina - religia

• Tradycjonalizm - tradycja i religia wyznacznikiem sposoby życia

• Hierarchizm - nierówności mają charakter naturalny, a pozbawione hierarchii społeczeństwo nie mogłoby dobrze funkcjonować

• Silna władza wykonawcza

• Społeczeństwo jako żywy organizm (teoria organiczna) - rozwija się stopniowo i samoistnie

• Krytyka nowoczesnej kultury, konsumpcyjnego stylu życia

Liberalizm

• Twórcy i przedstawiciele: John Locke, Adam Smith, Monteskjusz

• Wolność jednostki - zasady życia politycznego i gospodarczego powinny jak w najmniejszym stopniu ograniczać wolność jednostek

• Swobody jednostki ograniczać może tylko wolność drugiego człowieka (wolność innych ludzi)

• Człowiek ma prawo do samodzielnego kształtowania własnego życia i dążenia do szczęścia zdefiniowanego na swój sposób

• Wolność słowa - gwarant chroniący przed nadużyciami władzy

• Zatomizowane społeczeństwo - nadrzędność człowieka w stosunku do społeczeństwa

• Jednostka przedsiębiorcza

• Odrzucenie koncepcji państwa opiekuńczego

• Państwo minimalne - silne, praworządne, ale ograniczone w swych prawach do pilnowania porządku i spokoju obywateli oraz zapewnienia ochrony uprawnień jednostki

• Jak najmniej państwa w gospodarce

• Hierarchiczna struktura społeczna - miejsce jednostki w społeczeństwie zależy od jej zaradności

• Gospodarka wolnorynkowa, przejrzyste podatki

Chadecja (chrześcijańska demokracja)

• Podstawa tej ideologii to encyklika „Rerum novarum” Leona XIII

• Godność i wolność osoby ludzkiej - jednostka obdarzona jest świadomością i wolną wolą; człowiek w swoim postępowaniu powinien kierować się zasadami moralnymi, takimi jak: godność osoby, solidarność, rodzina, pokój, pluralizm

• Chrześcijańska etyka

• Rodzina jako fundament wszelkich działań i nośnik wartości

• Społeczeństwo powinno kierować się harmonią, współpracą

• Solidaryzm - grupy społeczne i jednostki powinny sobie pomagać

• Społeczna gospodarka wolnorynkowa, która jednak nie wyklucza umiarkowanej ingerencji państwa w procesy gospodarcze

• Zasada subsydiarności (pomocniczości) - demokracja przedstawicielska, w której obywatelom, małym społecznościom powinno być pozostawione prawo swobodnego działania i decydowania o swych sprawach; państwo ma służyć pomocą jedynie w sytuacjach, gdy sami nie będą w stanie dać sobie rady

Socjaldemokracja

• Równość, sprawiedliwość społeczna

• Główną przyczyną nierówności jest brak sprawiedliwości, a nie wady samego człowieka

• Państwo opiekuńcze - nierówności mogą być usuwane stopniowo, dzięki wprowadzaniu reform społecznych

• Duży nacisk na prawa socjalne - np. prawo do godziwego wynagrodzenia

• Redystrybucja dóbr i dochodów oraz programy socjalne jako zabezpieczenie niesprawiedliwości wolnego rynku - interwencjonizm państwowy

• Wysokie podatki dla ludności o najwyższych dochodach, aby uzyskane środki przeznaczyć na cele socjalne

• Ustrój demokratyczny oparty na pluralizmie, parlamentaryzmie i samorządności

Komunizm

• Karol Marks i Fryderyk Engels „Manifest komunistyczny” (1848 r.), Włodzimierz Lenin

• Bezklasowy ustrój społeczny - absolutna równość wszystkich ludzi

• Własność prywatna zastąpiona własnością kolektywną

• Społeczna własność środków produkcji

• Teoria dyktatury proletariatu

• Konieczność rewolucyjnego obalenia kapitalistycznego państwa

Inną wersją ideologii komunistycznej był maoizm (Chiny).

Zwycięstwo ZSRR w II wojnie światowej oraz problemy społeczne świata w 2 połowie XX wieku spowodowały ekspansję komunizmu w niektórych państwach europejskich i pozaeuropejskich jak: Bułgaria, Czechosłowacja, Jugosławia, NRD, Polska, Rumunia, Węgry, Chiny, Korea Pn., Mongolia, Wietnam. Tworzone tam ustroje były bardziej bądź mniej zbliżone do modelu radzieckiego.

Nacjonalizm

• Roman Dmowski

• Naród jako najdoskonalsza forma życia zbiorowego

• Tradycja, język, kultura narodowa

• Idea państwa narodowego

• Idea solidaryzmu państwowego - silna wieź emocjonalna ze wspólnotą narodową

• Egoizm narodowy - interesy danego narodu są nadrzędne w stosunku do wszystkich innych celów

• Lojalność wobec swego narodu

• Współpraca wszystkich grup społecznych dla dobra i interesu wspólnoty narodowej

• Sprzeciw wobec internacjonalizmu (współpracy z innymi narodami)

Faszyzm

• Doktryna państw totalitarnych

• Benito Mussolini

• Wrogość wobec innych partii politycznych, systemu parlamentarnego, innych narodów

• Silna władza wykonawcza

• Kult siły, militaryzacja

• Wódz dysponuje pełną władzą nad państwem, partią, społeczeństwem i każdą jednostką

• Zakaz działania opozycji - system monopartyjny

• Pochwała ekspansji

• Jednostka ma ograniczone prawa

Niemiecką odmianą faszyzmu stał się nazizm. Podstawy nazizmu zostały określone przez Adolfa Hitlera w książce „Mein Kampf”

• Zasada wodzostwa - pełnia władzy nad narodem i państwem

• Poglądy nazistowskie i rasistowskie - Hitler był zwolennikiem koncepcji darwinizmu społecznego - w społeczeństwie różne gatunki, tak jak w świecie przyrody, walczą o przetrwanie. Ludzkość dzieli się na rasy i narody lepsze oraz gorsze.

• Wątki antysemickie - Żydzi przyczyną zła na świecie

• Wiara w wyższość rasy nordyckiej

• Zdobywanie „przestrzeni życiowej” realizowanej poprzez usuwanie narodów i ras zaliczanych do „podludzi”, które zajmowały cenne terytoria

Doktryny polityczne

Podział doktryn wywodzących się z rewolucji francuskiej (miejsca, które zajmowały ówczesne ugrupowania polityczne w sali posiedzeń parlamentu, były wyznacznikiem reprezentowanych przez nie poglądów)

Doktryny lewicowe - realizacja sprawiedliwości społecznej

• zniesienie wszelkich przejawów dyskryminacji; postulat większych praw dla kobiet i mniejszości narodowych; zlikwidowanie segregacji rasowej

• niwelowanie różnic majątkowych - wprowadzenie większych podatków dla najbogatszych, zasiłki dla ubogich; systemy stypendialne wyrównujące szanse startu życiowego młodzieży pochodzącej z rodzin o niskich dochodach

Doktryny centrowe

• utrzymanie równowagi pomiędzy interesami różnych grup społecznych i warstw

• organizacje społeczne, stowarzyszenia, fundacje o charakterze charytatywnym mają na zadanie niwelowanie różnic majątkowych (a nie państwo!)

Doktryny prawicowe

• Nierówności społeczne jako nieodłączna cecha społeczeństwa

• Utrzymanie struktury społecznej, w której występują warstwy o różnym poziomie majątkowym

• Podkreślanie takich wartości jak kultura, religia, tradycje narodowe i państwowe; podkreślanie rangi wartości moralnych

Geneza i rozwój partii politycznych

Partie polityczne zaczęły powstawać w okresie zanikania systemu feudalnego. Pierwsze z nich pojawiły się podczas rewolucji niderlandzkiej w 1566-1609. Następne partie powstawały w Wielkiej Brytanii. Rozwój partii politycznych przypadł na XVIII oraz XIX wiek.

Na rozwój partii politycznych wpłynęły

• rozwój kapitalizmu

• demokratyzacja prawa wyborczego - co sprawiło, że do aktywnej polityki mogły włączyć się różne grupy społeczne

• rozwój parlamentaryzmu - obywatele, którzy uzyskali prawo wyborcze, mieli wpływ na politykę poprzez tworzenie partii politycznych oraz działalność w nich

---