Adolescencja (wzrastanie ku dojrzałości) od ok. 10 r. ż do ok. 20 r. ż
Miejsce i rola adolescencji w przebiegu ludzkiego życia
Czas intensywnych przemian, którym podlega większość procesów rozwoju (biologicznych, psychologicznych, społecznych).
Z perspektywy fizjologicznej - nacisk na zmiany w budowie i czynnościach ciała powstałych pod wpływem mechanizmów neuroendokrynnych (procesy nerwowe i hormonalne).
Z perspektywy psychologicznej - dotyczą procesów emocjonalnych, poznawczych oraz rozumienia norm moralnych;
Dwa punkty widzenia na proces przechodzenia z dzieciństwa do dorosłości:
Pozycja między dzieciństwem i dorosłością (pozycja marginalna)
Dążenia do ukształtowania stabilnej struktury osobowości oraz mocnej tożsamości
Z marginalnej pozycji młodzieży wynika:
- nieśmiałość, wrażliwość i agresywność
- konflikty między wartościami, ideologiami i stylami życia
- wynikające z tego afektywne napięcie
- skłonność do ekstremizmu, radykalizmu, rygoryzmu w myśleniu i działaniu oraz nagła zmiana statusu.
Z perspektywy socjologicznej - adolescencja jako element kultury; Obejmuje wchodzenie w społeczne role osób dorosłych
Z perspektywy antropologów kulturowych - porównywanie znaczenia adolescencji w różnych kulturach. Np. inicjacje ludów - przekazywanie tajemnic życia; próby sprawdzające gotowość do przyjęcia roli kobiety czy mężczyzny. Społeczeństwo cywilizowane : matura, bierzmowanie.
W adolescencji człowiek uzyskuje zdolności do:
- Dawania nowego życia
- samodzielnego kształtowania własnego życia
Fazy adolescencji : wczesna (wiek dorastania) i późna (wiek młodzieńczy) - granica 16 r. ż
Kryzys tożsamości : okres w którym młody człowiek musi dokonywać wyborów między ważnymi dla niego alternatywami
WCZESNA ADOLESCENCJA
Przemiany fizjologiczne:
Z podwzgórza wychodzą sygnały do szyszynki, która produkuje gonadotropiny. One pobudzają gonady do przyśpieszenia produkcji estrogenu lub testosteronu.
Skok pokwitaniowy - szybki wzrost ciała (chłopcy 12-15 r. ż 20 cm i 20 kg; dziewczyny ok. 10 r. ż - 13/14)
Sylwetka chłopców: rozrastają się ramiona, sylwetka staje się bardziej „kanciasta”
Sylwetka dziewcząt : rozrasta się miednica oraz tkanka tłuszczowa powodująca zaokrąglenie sylwetki
Dojrzałość płciowa: powiązanie menstruacji i sytuacji ekonomicznej, rodzinnej; Obecność spermy w moczu, wystąpienie wytrysku (zmazy nocne) - zmiana narządów płciowych.
Fazy dojrzewania płciowego chłopców
Faza |
Wiek typowy |
Typowe cechy rozwoju płciowego |
Dziecięca |
0-11 |
Nie stwierdza się zwiastunów pokwitania |
Przedpokwitaniowa |
11-13 |
Powiększenie jąder, zmiany fizjologiczne skóry moszny; początek owłosienia łonowego; zmiany proporcji ciała; sylwetka „wyrostka” |
Pokwitania właściwego |
13-15 |
Dalszy rozwój narządów płciowych i owłosienia łonowego; początek owłosienia pachowego; mutacja głosu związana z powiększeniem krtani; mniejsze przyrosty wysokości ciała; utrzymuje się długokończynowość zgrubienie rysów twarzy, często występuje trądzik młodzieńczy. |
Młodzieńcza |
15-17 |
Zakończenie rozwoju narządów płciowych, owłosienia łonowego, pachowego; głos męski, jabłko Adama, pojawia się owłosienie na twarzy i innych częściach ciała; wolniejsze tempo przyrostu wysokości ciała. |
Fazy dojrzewania płciowego dziewczyn
Faza |
Wiek typowy |
Typowe cechy rozwoju płciowego |
Dziecięca |
0-10 |
Nie stwierdza się zwiastunów pokwitania |
Przedpokwitaniowa |
10-12 |
Rozwój piersi; początek rozwoju owłosienia łonowego; zmiany proporcji ciała; sylwetka „podlotka” |
Pokwitania właściwego |
12-14 |
Dalszy rozwój piersi i owłosienie łonowego; początek owłosienia pachowego; wystąpienie pierwszej miesiączki; mniejsze przyrosty wysokości ciała; sylwetka długokończynowa lekko kobieca; zgrubienie rysów twarzy; często występuje trądzik młodzieńczy. |
Młodzieńcza |
14-16 |
Dalszy rozwój piersi; Owłosienie łonowe przybiera kształt trójkąta; regularne miesiączki; zwolnienie tempa przyrostu ciężaru ciała; zaznacza się kobieca topografia podściółki tłuszczowej; Wysubtelnienie rysów twarzy |
Zmiany zauważalne:
- dziewczyny - piersi
- chłopcy - powiększanie jąder, potem penisa
Zmiany w soczewce oka mogą powodować wady wzroku;
Zmiany mają wpływ na obraz własnej osoby - dezaprobata zmian;
Konsekwencje emocjonalne i społeczne wynikające z wieku dojrzewania:
Wcześniej dojrzewające dziewczyny: wzrost osobistych problemów, częstsze kontakty z alkoholem i narkotykami; konflikty z rodzicami; obiekty molestowania seksualnego;
Wcześniej dojrzewający chłopcy: bardziej pewni siebie, swobodni, aktywni, oceniani jako bardziej atrakcyjni; Późno dojrzewający chłopcy doświadczają frustracji związanej z brakiem pozwolenia społecznego dla aktywności seksualnej;
Procesy neurohormonalne powodują pobudzenie emocjonalne oraz labilność emocjonalną
Ambiwalencja uczuć tj. niemal równoczesne przeżywanie uczuć przeciwstawnych
Zmiany w zakresie czynności poznawczych wdł Piageta:
Sposób w jaki dorastający rozwiązują swoje problemy, jak rozumieją samych siebie oraz innych wynika z przejścia ze stadium operacji konkretnych do stadium operacji formalnych(bardziej logiczne oraz abstrakcyjne a także mniej egocentryczne myślenie); Dorastający głębiej wnikają w problemy, dostrzegają różne opcje, stawiają dociekliwe pytania. Zaczynają posługiwać się ironią, parodią i metaforą; zdolność do refleksji i autorefleksji;
Stadium operacji formalnych pomiędzy 15 a 20 r. ż. 2 fazy:
- wczesna - zwiększa się zdolność hipotetycznego myślenia
- późna - konfrontacja rozumowania z rzeczywistością
Zmiany dotyczące procesów informacyjnych:
- w zakresie percepcji - spostrzeżenia dorastających są bardziej dokładne, wielostronne i ukierunkowane
- rozwój uwagi dowolnej
- rozwój pamięci dowolnej i logicznej
Zmiany w strukturze języka i jego funkcjach:
- wzrost zasobu słownictwa oraz jego treści
- rozumienie struktury gramatycznej języka
- kultura języka w zakresie mowy ustnej i pisanej
„Monitoring kognitywny” sprzyja tworzeniu koncepcji samego siebie, określany jako młodzieńczy egocentryzm; zainteresowanie się własną osobą
Zjawisko „wyimaginowanej publiczności” - przyczynia się do porywów entuzjazmu, pragnienia czynów nadzwyczajnych;
Rozwój społeczny jest rozpatrywany z punktu widzenia stadiów rozwoju kognitywnego, teorii psychoanalitycznych, teorii społecznego uczenia się oraz teorii biologicznych;
Związki rówieśnicze:
- faza antagonizmu płci - wzajemnej niechęci; silniej wyrażana przez chłopców
- tworzenie związków rówieśniczych: paczki , grupy, związki przyjaźni.
4 fazy kształtowania się grup rówieśniczych:
- faza poprzedzająca tworzenie się grupy właściwej
- początek paczek heteroseksualnych
- można przynależeć do wielu paczek; nawiązywanie do innych grup
- wyodrębnianie się pary przyjaciół
Zjawisko kultury młodzieżowej- sposób wzmacniania tożsamości młodzieży, zaznaczania jej odrębności, wzmacniania więzi; częsty jest konformizm; występowanie subkultur
Funkcje grupy rówieśniczej:
- zastępowania rodziny
- stabilizacji osobowości
- wzbudzania poczucia własnej wartości
- określanie standardów zachowania
- zapewnianie bezpieczeństwa wynikającego z liczebności
- rozwijanie społecznych kompetencji
- przyjęcie wzorów i ich naśladowanie
Fazy uczucia miłości:
- miłość szczenięca - liczy się tylko fakt kochania
- miłość cielęca - osoba kochana otaczana jest uwielbieniem
- miłość romantyczna
Związki z dorosłymi:
Obszary konfliktowe wynikają ze sprzeczności między kontrolą rodziców a potrzebą swobody dzieci; między odpowiedzialnością a dzieleniem się nią z dorastającymi; między przykładaniem dużej wagi do nauki a poświęcaniem czasu na inne aktywności
Rodzice wyodrębniani są jak godni zaufania
Główne rodzaje działalności:
- wyznaczanie odległych celów
- zorganizowana i planowana aktywność
- poszerzenie się działalności w skutek wchodzenia w nowe sytuacje
- zmiana kierunku aktywności
- intensywność działań - oddanie się bez reszty ulubionemu zajęciu
Formy aktywności: indywidualna i zbiorowa;
GŁÓWNA FORMA AKTYWNOŚCI - UCZENIE SIĘ
Postawy i przekonania, światopogląd:
Rozwój moralny (wdł Piageta i Kolberga)
Młodzież osiąga stadium autonomii moralnej - postępowanie uniezależnia się od opinii otoczenia;
Konwencjonalny poziom rozwoju moralnego - jednostka kieruje się standardami należącymi do innych. 2 stadia:
- ocena zachowania wynika z aprobaty społecznej
- ocena zachowania oparta jest na prawie i porządku, oraz odczuwany jest szacunek autorytetów
Rygoryzm moralny:
Ujmowanie powinności jako bezwzględnych, od których nie wolno dstępować ( 7-11 r. ż)
Idealizm młodzieży:
Potrzeba czynienia dobra; wymaga wystąpienia odpowiednich warunków do urzeczywistnienia się;
4fazy idealizmu młodzieńczego:
- idealizm antycypacyjny - oczekiwanie dobra
- idealizm kompensacyjny - po złych wydarzeniach protest i ucieczka
- idealizm normatywny - staje się przyjęta normą
- idealizm praktyczny - ukierunkowany na sprawy realne
Wiara i religia:
Zróżnicowane; Podatność na przystępowanie do sekt;
Krystalizowanie się tożsamości:
Koncepcja kształtowania się własnej tożsamości:
Poszukiwanie własnej tożsamości : w ciągłości istnienia, próbach zmieniania siebie, sprawdzaniu siebie.
Kryzys tożsamości aby go pokonać trzeba zintegrować przeszłość z teraźniejszością i koncepcją przyszłości. Od tego, czy zostanie pokonany zależy dalszy rozwój osobowości;
Tożsamość syntetyczna - przejmowanie gotowych wzorów do naśladowania
Negatywna tożsamość - opozycja do ról prowadząca do depersonalizacji, alienacji i poczucia pustki.
Fazy poszukiwania własnej tożsamości:
- identyfikacji
- kosmiczną - oderwanie od rzeczywistości
- dojrzałego sensu życia
Fazy rozwoju tożsamości:
- dyferencjacja (różnicowanie się)
- stabilizacja
- realistyczna postawa
Identyfikacja z własną płcią:
Ambiwalentny stosunek dziewcząt do swojej płci może być spowodowany miesiączką. Psychiczny infantylizm; Czasem występuje kompleks Diany - dziewczyna nie chce być kobietą i strojem naśladuje chłopców; wdrążanie w role społeczne kobiety
Plany życiowe dziewcząt:
- tradycyjno-konserwatywny
- progresywno-modny - praca i małżeństwo
- progresywno-rygorystyczny - wyzwolenie z standardowych ról kobiecych
Koncepcja androgyniczna - uznająca za pożądaną kombinację męskich i żeńskich cech osobowości.
PÓŻNA ADOLESCENCJA
Dojrzałość uczuciowa
4