ROZWÓJ W ŚREDNIEJ DOROSŁOŚCI
Dwa podejścia do średniej dorosłości:
- okres kryzysowy, prowadzący do negatywnej oceny siebie, poczucia nieszczęścia i depresji (życie po 40., to życie „z górki”);
- okres rozwojowy, w którym jednostki lepiej poznają siebie, akceptują i są w stanie zapewnić sobie niemal doskonałą harmonię ze światem (życie zaczyna się po czterdziestce).
ROZWÓJ FIZYCZNY
- starzenie się zewnętrzne;
- starzenie się wewnętrzne.
Biologiczne teorie rozwoju w ciągu życia
wyjaśniające procesy starzenia się organizmu:
- teoria zużywania się;
- teoria komórkowa;
- teoria odporności.
- Teoria zużywania się: wraz z upływem lat organizm podobnie jak maszyna zużywa się, a w ciele narastają trwałe uszkodzenia. Zwiększa się więc podatność osłabionego organizmu na negatywne czynniki - stres, niedożywienie, nałogi;
- Teoria komórkowa: wyjaśnia starzenie się nieprawidłowościami w podziale komórki, prowadzące do pojawienia się komórek wadliwych. Funkcje podejmowane przez taką grupę komórek są nieprawidłowe;
- Teoria odporności: w miarę starzenia się ciała, jego system odpornościowy staje się mniej skuteczny, wskutek czego szkodliwe komórki przeżywają i powodują uszkodzenia.
- Starzenie się zewnętrzne:
- starzenie się skóry: zmarszczki śmiechu, kurze łapki; rak podstawnokomórkowy;
- włosy: siwienie (na skutek ubytku melaniny w cebulkach włosowych), przerzedzanie się; męski typ łysienia;
- Starzenie się wewnętrzne:
- układ krążenia (umiarkowane podniesienie ciśnienia krwi; problem stężenia cholesterolu we krwi - miażdżyca tętnic; miażdżyca naczyń wieńcowych - choroba wieńcowa, zawał mięśnia sercowego);
- system nerwowy: mało znaczące zmiany strukturalne w mózgu, ale stopniowa utrata neuronów w mózgu i rdzeniu kręgowym;
- układ oddechowy: początek utraty elastyczności płuc; klatka piersiowa zmniejsza się, mięśnie poruszające ją - słabną;
- zdolności sensomotoryczne: wzrok: słabnie zwłaszcza po 40 r.ż.- presbiopia czyli dalekowzroczność; słuch: od 40 r.ż. - ubytki, mężczyźni stopniowo tracą zdolność słyszenia wyższych dźwięków.
Problem otyłości (nadmiaru tkanki tłuszczowej - przekroczenie od 10 do 20% więcej ponad zalecaną normę); problem nadwagi - ciężar ciała większy niż zalecany dla danego wzrostu.
Problem menopauzy:
menopauza = zatrzymanie menstruacji, po okresie dojrzewania od 300 do 500 pęcherzyków jajowych. (Klimakterium - okres pomiędzy początkiem nieregularnych menstruacji a całkowitym się ich zatrzymaniem).
Andropauza (?)
TEORIA STRUKTURY ŻYCIA
DANIELA J. LEVINSONA
1. Era przeddorosłości (dzieciństwo i dorastanie) - od poczęcia do około 22 roku życia;
2. Era wczesnej dorosłości (dojrzałości) - od 17 do 45 roku życia;
3. Era średniej dorosłości (wieku średniego) - od 40 do 65 roku życia;
4. Era późnej dorosłości - od 60 roku życia do końca życia
1. Okres przejścia do wczesnej dorosłości - od 17 do 22 roku życia;
2. Okres przejścia między wczesną a średnią erą dorosłości - od 40 do 45 roku życia: wkraczanie w wiek średni;
3. Okres przejścia do późnej dorosłości - od 60 do 65 roku życia: wkraczanie w późną dorosłość.
WCZESNA DOROSŁOŚĆ
1. Okres przejścia do wczesnej dorosłości (od 17 do 22 roku życia)
- zdobywanie niezależności;
- opuszczanie domu rodzinnego i samodzielne zamieszkanie;
- definiowanie swoich aspiracji, próby wcielania ich w życie;
- zaręczanie się i narzeczeństwo.
d.c. Wczesnej dorosłości
2. Wstępowanie w świat dorosłych (debiut w świecie dorosłych) - od 22 do 29 roku życia
- działalność zawodowa;
- zawarcie małżeństwa i założenie rodziny;
- utrzymanie rodziny;
- zadania związane z indywidualnym rozwojem:
A) konfrontowanie z rzeczywistością swoich marzeń co do miejsca w świecie dorosłych;
B) próba tworzenia relacji między osobą doświadczoną (mentorem) a niedoświadczoną;
- tendencje konfliktowe: niezależność i autonomia kontra oczekiwania społeczne co do zaangażowania się w życie społeczne.
d.c. Wczesnej dorosłości
3. Wejście w lata trzydzieste - od 29 do 33 roku życia
- ocena dokonanych wyborów życiowych;
- kryzys - gdy ocena jest negatywna.
4. Kulminacja wczesnej dorosłości - od 33 do 40 roku życia (stabilizacja)
- koncentracja na określonej formie aktywności;
- dążenie do zwiększania swego autorytetu, niezależności i samowystarczalności;
- uniezależnianie się od społecznych nakazów i zakazów;
- pozostawanie w zgodzie ze swoimi wartościami.
WIEK ŚREDNI
1. Okres przejścia - od 40 do 45 roku życia
- dokonywanie ocen przeszłości;
- przygotowanie się do przyszłości i do rozstania z erą wczesnej dorosłości;
- integrowanie przeciwstawnych tendencji: młody/stary, destrukcyjny/twórczy, męski/kobiecy i przywiązany/izolowany.
2. Wejście w wiek średni - od 45 do 50 roku życia (debiut)
- osiągnięcie szczytu swoich możliwości;
- świadomość swych dążeń i planów zawodowych, rodzinnych, stylu spędzania wolnego czasu;
- syndrom pustego gniazda.
d.c. Średniej dorosłości
3. Wkroczenie w lata pięćdziesiąte - od 50 do 56 roku życia
- oszacowanie swoich osiągnięć;
- podjęcie próby dokonywania zmian w niezadowalających dziedzinach życia.
4. Kulminacja wieku średniego - od 56 do 60 roku życia
- okres wykorzystywania osiągnięć i zdobyczy (realizacja aspiracji z lat czterdziestych - stanowiska, pozycje, role i zasoby)
Średnia dorosłość - w teorii E.Eriksona
GENERATYWNOŚĆ / STAGNACJA
Mężczyźni i kobiety w średniej dorosłości -
są w szczególnym stopniu skoncentrowani na dobrostanie i rozwoju przyszłych pokoleń.
Poprzez realizację planów życiowych - poczynając od rodzicielstwa a na działalności politycznej kończąc - dorośli GENERUJĄ POZYTYWNE DZIEDZICTWO dające w efekcie PRZEDŁUŻENIE TRWANIA WŁASNEJ OSOBY.
1. GENERATYWNOŚĆ (z perspektywy psychologicznej)TO:
a) DOŚWIADCZANIE WEWNĘTRZNEGO PRAGNIENIA LUB SKŁONNOŚCI;
b) ODPOWIEDNIE DO WIEKU OCZEKIWANIE, WYMAGANIE
2.GENERATYWNOŚĆ (z perspektywy społeczeństwa) TO:
- kluczowy zasób, który może zasilić różne instytucje społeczne i motywować do działania na rzecz dobra publicznego.
3. GENERATYWNOŚĆ TO także:
DOBRO dla generatywnej osoby. Jest świadectwem dojrzałości i współwystępuje wg Eriksona ze zdrowiem psychicznym i dobrostanem. Jest też kluczowym komponentem psychospołecznej adaptacji.
Warunkiem podjęcia generatywnego działania jest
wg Eriksona WIARA W LUDZKOŚĆ.
Bez tej wiary lub przynajmniej
umiarkowanego optymizmu trudno jest podejmować trud, na którego efekty można się nie doczekać.
Główne obiekty generatywne:
własne potomstwo, lub/i młodzi ludzie w najbliższym otoczeniu;
- społeczeństwo jako całość.
Ważne: zachowanie równowagi między generatywnością rodzicielską a publiczną.
Generatywność według Dana McAdamsa
D.McAdams zgadza się z poglądem Eriksona, że mężczyźni i kobiety w średniej dorosłości są w szczególnym stopniu skoncentrowani na dobrostanie i rozwoju przyszłych pokoleń.
ZINTEGROWANY MODEL GENERATYWNOŚCI
McAdamsa
uwzględniający różne poziomy i sposoby wyrażania generatywności
Podstawowe założenia:
- W pełni wyrażana generatywność jest tak indywidualna, jak i wspólnotowa:
a) generatywność wymaga produkowania, kreowania produktów - by przedłużyć życie Ja - w tym ujęciu generatywność ma sens narcystyczny - kreując według własnego wyobrażenia, wyraża ekspansję własnego Ja; ale także
b) to, co jest generowane musi być objęte troską, ale musi być przyznana mu autonomia i możliwość życia dla następnej generacji; poświęcenie siebie dla dobra innych i tych, którzy przyjdą po nich - to altruistyczny sens generatywności.
Generatywność jest konfiguracją 7 cech psychospołecznych:
1. Pragnienia: indywidualne (agentic) i społeczne (communal) - motywują do:
a) Szukania możliwej symbolicznej nieśmiertelności;
b) Dawania opieki innym.
2. Wymagania kulturowe związane z wiekiem - dostarczają standardów i oczekiwań dotyczących tego, jak ludzie mogą i powinni brać na siebie odpowiedzialność za następne pokolenia, gdy wkraczają w średnią dorosłość;
3. Motywowany przez wewnętrzne pragnienia (1) i zewnętrzne wymagania (2) dorosły rozwija świadome zainteresowanie/troskę następnym pokoleniem; koniec bycia biorcą od społeczeństwa a początek dawania opieki i troski innym.
4. W interakcje z pragnieniami (1), wymaganiami (2) i zainteresowaniem (3) wchodzą przekonania - na ile inni są godni troski dorosłego, na ile wskazane jest inwestowanie w innych i w przyszłość. Wg Eriksona - to wiara w ludzki rodzaj, a także: wiara w dobro ludzkiego gatunku, optymizm, wiara w sprawiedliwy świat, itp. Głęboki pesymizm, cynizm, rozpacz i brak nadziei - osłabiają generatywność.
5. Pozytywna wiara w ludzi może pomóc w przekształcaniu zainteresowania/troski (4) w plany, cele i inne generatywne zobowiązania.
6. Zobowiązania (5) prowadzą do generatywnego działania. Przykładowe działania: urodzenie dziecka, wprowadzanie innowacji, opiekowanie się obiektami (szkołami, dziećmi), podtrzymywanie tradycji religijnych, kształcenie umiejętności, wprowadzanie dziecka w świat dorosłych.
7. Generatywna narracja. Gdy dorośli przełożą swe przekonania i troskę w zobowiązania i działanie przeznaczone na wspieranie następnego pokolenia - konstruują osobiste narracje lub opowiadania o swoich generacyjnych wysiłkach, które w końcu włączają w większe autobiograficzne opowieści dotyczące historii życia - nadają narracyjny sens własnemu życiu.
Generatywna funkcja narracji - to dostarczenie dorosłemu potencjalnie satysfakcjonującego końca jego własnej historii życia.
Generatywna narracja antycypuje, jakie ostateczne wyniki może dać życie jednostki w pokoleniu potomstwa, w produktach i wytworach pozwalających na przedłużenie życia Ja.
Historie narracyjne własnego życia nie kończą się śmiercią, ale stanowią początek nowego życia Ja.
Rysunek nr 2. Model siedmiu cech generatywności. (Na podstawie McAdams, Hart & Maruna, 1998, s.9 oraz McAdams, 2001, s.406).
RODZINA
- Rola ojca i rola matki w koncepcji miłości rodzicielskiej E.Fromma:
- matka jako kapłanka domowego ogniska;
- ojciec jako łącznik ze społeczeństwem i kulturą
- miłość bezwarunkowa matki
- miłość warunkowa ojca
- sumienie matczyne
- sumienie ojcowskie
STYLE WYCHOWANIA W RODZINIE
- Autokratyczny
- Demokratyczny
- Liberalny
- Ciepły autokratyzm
Kryteria:
- kto podejmuje decyzje;
- kto wykonuje zadania;
- kto ocenia i jak;
- komu przypisuje się zasługi
DOMINACJA
Kontakt agresywny kontakt uporczywie
korygujący
NADMIERNY NADMIERNA
DYSTANS KONCENTRACJA
Ucieczka od kontakt zbyt bliski
Kontaktu
ULEGŁOŚĆ
MODEL M. ZIEMSKIEJ
Odtrącająca Nadmiernie
wymagająca
Akceptacja Uznanie
praw
Współdziałanie Rozumna
swoboda
Unikająca Nadmiernie
chroniąca
Model postaw rodzicielskich M.Ziemskiej
Syndrom Pustego Gniazda
to specyficzny stosunek rodziców (zwłaszcza matek) wobec dorosłego dziecka opuszczającego dom rodzinny,
wyrażający się
dążeniem do pozostawania w bliskości swego dziecka, utrzymywania z nim relacji na znanych dotychczas zasadach, bez uwzględniania zmian, jakie zaszły w życiu dziecka.
Wybrane teorie pozwalające wyjaśnić występowanie Syndromu Pustego Gniazda
Koncepcja struktury życia Daniela J.Levinsona
Wiek średni (40 - 60 r.ż, a zwłaszcza okres wstępowania w wiek średni - 45 - 50 r.ż.) - mężczyźni niezadowoleni z aktywności zawodowej zwracają się ku dzieciom, starają się zrekompensować im swoją wieloletnią nieobecność; adresatem są dzieci zabiegające właśnie o niezależność; brak odwzajemnienia uczuć przez dzieci wywołuje frustrację - utożsamianą przez Levinsona z Syndromem Pustego Gniazda.
Koncepcja Roberta Pecka
Kryzysy wieku średniego:
cenienie mądrości versus cenienie sił fizycznych; socjalizowanie się versus seksualność w stosunkach międzyludzkich; katektyczna giętkość versus katektyczne zubożenie; giętkość umysłowa versus umysłowa sztywność.
Katektyczna giętkość - zdolność do emocjonalnej elastyczności, poszukiwania nowych osób, obszarów działania, idei w związku z występowaniem w wieku średnim utraty bliskich, w tym, dorosłych dzieci podejmujących samodzielne życie. Katektyczne zubożenie - trudność w znalezieniu nowych obiektów uczuć i dążeń po utracie dotychczasowych obiektów miłości prowadzi do zubożenia emocjonalnego - występuje Syndrom Pustego Gniazda.
ŚREDNIA DOROSŁOŚĆ WEDŁUG TEORII ROGERA GOULDA
5 irracjonalnych przekonań typowych dla wieku średniego:
1. BEZPIECZEŃSTWO MOŻE TRWAĆ WIECZNIE;
2. ŚMIERĆ NIE MOŻE ZDARZYĆ SIĘ ANI MNIE, ANI MOIM BLISKIM;
3. NIEMOŻLIWE JEST ŻYCIE BEZ PARTNERA;
4. NIE MA ALTERNATYWY DLA ŻYCIA W RODZINIE;
5. JESTEM NIEWINNY.
Problem pełnego gniazda - zjawisko bumerangu;
Problem sandwichowego pokolenia (obciążenie rolą);
Problem podejmowania nowych ról społecznych: roli dziadków, teściowych;
Problem powrotu do pracy zawodowej oraz przygotowania do emerytury.