Omów wybraną, współczesną koncepcję procesu emocjonalnego.

Gasiul H., „Teorie emocji i motywacji”

[e-mail]

Poznawczy model emocji Magdy Arnold

Autorka określa emocję jako odczuwaną tendencję w kierunku czegokolwiek intuicyjnie ocenianego jako dobre (korzystne) albo do czegokolwiek intuicyjnie odczuwanego jako złe (niekorzystne). Temu dążeniu lub oddalaniu (awersji) towarzyszą wzorce fizjologicznych zmian sprzyjające (organizujące) zbliżaniu lub oddalaniu. Te wzorce są różne dla różnych emocji (Arnold, 1960).

Przebieg procesu emocjonalnego:

a) coś musi być znane (postrzegane i intuicyjnie oceniane jako dobre lub złe dla postrzegającego), zanim będzie pożądane czy wzbudzi lęk,

b) zanim pojawi sie emocja, najpierw to, co jest znane, musi być o cenione pod kątem wpływu, jaki może mieć na postrzegającego,

c) ocena zależy od pamięcie podobnych doświadczeń z przeszłości, dlatego ważne są wcześniejsze oceny (oszacowania) i oczekiwania,

d) odmienność emocji wynika z różnorodności oszacowań (odmiennych ocen).

W uproszczeniu sekwencja wygląda w ten sposób:

1. percepcja 2. Ocena 3. W następstwie oceny emocja (i zmiany cielesne) 4. Tendencja do działania

• Zatem wzbudzenie emocji jest poprzedzone percepcją i oceną obiektu (zdarzenia) pod kątem wpływu, jaki obiekt może mieć na postrzegającego.

• Ocena nie jest rezultatem refleksji czy przemyśleń, jest czymś natychmiastowym, bezpośrednim i intuicyjnym).

• Emocja jest więc w swoim ostatecznym kształcie pozaracjonalną tendencją następującą po ocenie - coś musi być pierwotnie rozpoznane i oszacowane, zanim będzie odczuwane jako chciane, nienawidzone, wyzwalające lęk.

Emocja, a motyw

Emocja jest tendencją do działania i dlatego ma tak istotny wpływ na zachowania jednostki, jednak jest ona jedynie skłonnością do działania, a nie motywem.

Motyw pojawia się w sytuacji, kiedy ta skłonność do działania zostanie zaakceptowana i człowiek niejako zezwoli na to, aby prowadziła ona do ukierunkowanej aktywności.

Uczucie, a emocja

Arnold posługuje się dwoma pojęciami - uczucia i emocji. Uczucie jest traktowane jako pozytywna lub negatywna reakcja na pewne doznania (doświadczenia). Uczucie jest reakcją na coś, co pobudza nasze działanie. Przeważnie jest to reakcja na doznania zmysłowe, ale również na motoryczną i umysłową aktywność, na warunki fizyczne oraz na emocje - wpływa na nasz system motoryczny, ale nie prowadzi do specyficznych działań. Emocja z kolei jest stanem powstającym w rezultacie obiektu czy sytuacji, jako pewnej całości, który może prowadzić do uruchomienia określonego, specyficznego działania.

Psychoneurologia emocji wg Arnold

Autorka uważa, że dla zrozumienia psychoneurologii emocji wymagane jest wyróżnienie dwóch obwodów:

• Systemu oszacowania (w zakres którego wchodzą połączenia prowadzące od receptorów do znajdujących się w pniu mózgu: układu siatkowatego, jąder wzgórza [tzw. jąder linii środkowej i śródblaszkowych] oraz do kory płata limbicznego).

• Obwodu działania (tworzą go kanały przesyłowe: od hipokampa do móżdżku, od móżdżku do płata czołowego oraz mózgowo rdzeniowy kanał przesyłowy).

Podstawą wzbudzenia i przebiegu procesu emocji jest aktywność struktur podkorowych przy integrującym działaniu kory mózgowej, która odpowiada za procesy poznania i oceny.

Neuropsychologiczna analiza sekwencji: ocena - emocja - działania wg Arnold

Funkcje psychologiczne	Mechanizm mózgowy
1. Ocena zmysłowego wrażenia	Część systemu oszacowania, a w szczególności jądra śródblaszkowe i lini środkowej wzgórza
2. Doświadczanie lubienia lub nielubienia (bazujące na ocenie zmysłowego wrażenia albo na ocenie obiektu)	Część systemu oszacowania, w zwłaszcza region limbiczny najbliższy tym korowym obszarom sensorycznym, które odpowiadają za dane rodzaje percepcji
3. Ocena obiektu jako zagrażającego albo korzystnego (zmysłowe wrażenie + reakcja lubienia lub nielubienia)	Limbiczny region najbliższy tym korowym obszarom sensorycznym, które odpowiadają za dane rodzaje percepcji.
4. Emocja: impuls do określonego działania	System hipokampa albo obwód działania
5. Ocena dotycząca działania albo ocena impulsu do określonego działania (emocji), uwzgledniająca pamięć o porpzednich sposobach działania i wyobrażenia na temat konsekwencji podjęcia działania	System hipokampa albo obwód działania
6. Wybór działania	System hipokampa albo obwód działania
7. Trzewiowo-gruczołowa aktywność (towarzysząca emocji, ekspresji, działaniu)	System hipokampa.
8. Ekspresja emocjonalna	Móżdżek
9. Poszerzenie i organizacja impulsów na rzecz wybranego działania	Móżdżek
10. Dążenie do działania i ocena jego właściwości	Dolne wzgórze i premotoryczny obszar płatu czołowego
11. Ukierunkowane działanie	Kora motoryczna i ścieżki piramidowe odpowiedzialne za ruchy kończyn, premotoryczna kora i pozapiramidowe układu odpowiadające za ruchy całego ciała

Atrybucyjna teoria emocji B. Weinera

• Jest to propozycja spojrzenia na emocje w kontekśćie praw rządzacych procesami przypisywania właściwosci samemu sobie i zdarzeniom, z którymi jednostka się spotyka.

• Weiner przyjmuje, że wynikowi zdarzenia towarzyszy generalnie pozytywna lub negatywna reakcja (tzw. pierwotna emocja) bazująca na postrzeganym powodzeniu lub porażce w zakresie osiągniętego wyniku (tzw. pierwotna lub podstawowa ocena)

• Jednak podcza oceny wyniku człowiek szuka również przyczyn danego rezultatu. I tutaj dodatkowo różne wybierane atrybucje (wyjaśnienia) prowadzą do różnych emocji (np. sukces postrzegany jako efekt szczęścia wyzwala zdziwienie, natomiast sukces będący rezultatem długiego własnego wysiłku wyzwoli spokój lub pogodę wewnętrzną). Takie emocje są okreslane jako atrybucyjne zależne

• Weiner wyróżnił 3 rodzaje atrybucji: umiejscowienie źródła, stabilność - zmienność oraz kontrolowalnosć.

• Atrybucje pełnią w powstwaniu emocji kluczową rolę - każdda z nich może być odniesona do właściwego rodzaju emocji (np. sukces i porażka postrzegane jako efekt posiadanych właściwości odpowiednio podnoszą lub obniżają samoocenę)

• Innymi słowy, dla pojawienia się emocji ważne są oceny przypisywane przyczynom zachodzących zdarzeń

Schemat:

Ogólnie pozytywne lub negatywne emocje

Wynik Ocena wyniku

Atrybucja przyczyn i rodzaje atrybucji odrębne emocje

Teoria R. Zajonca

• Analizy Zajonca dostarczyły wniosków, z których wynika, że uchwycenie afektu jako czegoś będącego następstwem rozpoznania (lub ogólnie następstwem procesów poznawczych) nie zawsze jest uzasadnione.

• Afektywne reakcje na bodźce mogą być szybsze, nie muszą być poprzedzane kodowaniem percpecyjnym czy poznawczym, mogą odznaczać się wyższą wiarygodnością.

• Schemat następstw u Zajonca można przedstawić jako:

Sytucja bodźcowa afekt (pierwotna preferencja) interpretacja emocja pojmowana jako doświadczalny stan

• Zajonc wslazuje na dominację i prymat procesów emocjonalnych nad procesami poznawczymi

• Istnieją dwie różne formy nieświadomych procesów:

• Jedna forma wyjaśnia zachowania tego typu jak: percepcyjan czułość i obronność, podprogowa percepcja i różnicowanie, przypominanie zależne od stanu nastroju - zachowania tego typu pozostają pod wpływem procesów afektywnych bez udziału procesów poznawczych

• Na drugą formę wskazują utrwalone, zautomatyzowane sposoby przetwarzania informacji, które nie wymagają procesów poznawczych.

---