Odpowiedzialność prawnomiędzynarodowa Dwie koncepcje odpowiedzialności: a) konserwatywna - ogranicza problem do odpowiedzialności państwa za szkody poniesione na jego terytorium przez cudzoziemca, przy czym chodzi zwłaszcza o szkody majątkowe, o ochronę inwestycji kapitałów, szczególnie w czasie zaburzeń wew i wojen domowych. Sprowadza się do obowiązku naprawienia szkody: reparacji i satysfakcji. b) postępowa - dodatkowo na 1 miejscu odpowiedzialność za naruszenie zakazu uciekania się do wojny, za zbrodnie międzynarodowe. Odpowiedzialność za zbrodnie międzynarodowe może obejmować sankcje, nie tylko reparacje i satysfakcje Źródła odpowiedzialności. naruszenie normy PM= przestępstwo międzynarodowe= delikt międzynarodowy= czyn zakazany przez PM. Def- przez czyn zakazany przez PM rozumie się każde postępowanie niezgodne z PM, czyli każde naruszenie PM (powszechnego lub partykularnego), niezależnie od charakteru i powagi tego naruszenia oraz niezależnie od tego, czy chodzi o bezprawne działanie, czy o bezprawne zaniechanie.
zbrodnie międzynarodowe - zbrodnie to bezprawne działania, które powodują naruszenie zobowiązania międzynarodowego istotnego dla ochrony fundamentalnych interesów całej społ. m. (wg KPM- między innymi. naruszenie zobowiązań istotnych dla utrzymania m. pokoju i bezpieczeństwa, takich jak zakaz agresji; dla realizacji prawa narodów do samostanowienia, takich jak zakaz kolonializmu; dla ochrony PC, takich jak niewolnictwo, ludobójstwo, apartheid; dla ochrony środowiska, takich jak zanieczyszczanie na wielką skalę atmosfery albo mórz). Każde państwo może dochodzić odpowiedzialności za zbrodnię. - nie ma katalogu zbrodni. - nieuznawania za legalny stanu powstałego- nieudzielania pomocy w celu utrzymania sytuacji ten sposób stworzonej- współpracy z innymi państwami w celu realizacji tych zobowiązań oraz w stosowaniu środków skierowanych na wyeliminowanie sktków tego przestępstwa.
delikty międzynarodowe - inne formy bezprawnej działalności; dochodzić odpowiedzialności może tylko państwo pokrzywdzone.
KONCEPCJE ŹRÓDŁA ODPOWIEDZIALNOŚCI Wina jako podstawa odpowiedzialności (teoria subiektywna)- odpowiedzialność powstaje tylko w przypadku winy państwa- jego organów; trzeba ustalić winę organu (wina to określony stan psychiczny). teoria obiektywna skutek jako podstawa odpowiedzialności państwa
Sytuacje wykluczające odpowiedzialność państwa:- zgoda 2 państwa- fakt, że zobowiązanie do działania wynika z normy ius cogens- samoobrona w zgodzie z KNZ- środki odwetu- akty sił, których istnienie nie zostało przez państwo wykryte i które znajdują się poza jego kontrolą lub zdarzenia, o których państwo nie wie- skrajny przymus- stan wyższej konieczności w ratowaniu życia- stan wyższej konieczności - ale tylko gdy jest jedyną metodą ochrony żywotnych interesów i nie narusza życiowych interesów innego państwa
odpowiedzialność bezpośrednia (pierwotna) jest ponoszona przez państwo za swe własne działania, tj. swoich organów, bez względu na ich stanowsko konstytucyjne oraz funkcje; Tradycyjnie przez działania państwa rozumiano tylko akty władzy wykonawczej bądź na jej rozkaz czy upoważnienie; obecnie akty przypisywane państwu obejmują też działania lub zaniechania parlamentu i sądów.
b) odpowiedzialność pośrednia (pochodna) odpowiedzialność ponoszona za akty poszczególnych osób prywatnych oraz za działalność organów przekraczających swe kompetencje w sposób oczywisty.
Odpowiedzialność nie wynikająca z naruszenia PM. - odpowiedzialnośc z tytułu ryzyka związanego z wykonywaniem szczególnie niebezpiecznej działalności- odpowiedzialność za pewne działania dozwolone, które jednak mogą wyrządzić szkodę innym- odpowiedzialność oparta na koncepcji ryzyka- ten kto prowadzi działalność niebezpieczną, dążąc do osiągnięcia w ten sposób pewnych korzyści, musi ponosić również ryzyko odpowiedzialności za szkody.
Formy odpowiedzialności- Podmiot, który naruszył PM, ma obowiązek zaprzestania bezprawnego zachowania oraz naprawienia szkody w taki sposób, żeby usunąć, o ile to możliwe, wszystkie skutki deliktu i przywrócić stan , który prawdopodobnie by istniał, jeśli delikt nie zostałby popełniony. (status quo ante) b)
reparacje- naprawienie szkody- zgodnie z PM pogwałcenie zobowiązania nakłada obowiązek naprawienia w adekwatnej formie wyrządzonej szkody; 2 formy reparacji:-restytucja- przywrócenie poprzedniego stanu rzeczy sprzed popełnienia deliktu, zatem: - odszkodowanie- najczęstsza forma spotykana w SM; wynagrodzenie szkody, stosowane, gdy restytucja jest obiektywnie niemożliwa. Najczęściej w formie odszkodowania pieniężnego.
sankcje- stosowane przeciwko państwu dopuszczającego się zbrodni międzynarodowych, głównie aktów agresji; Należy to oddzielić od odpowiedzialności karnej jednostek. sankcje ekonomiczne i wojskowe, w art. 41 i 42 KNZ; mogą być stosowane teoretycznie wyłącznie z upoważnienia RB, ale w praktyce stosują je tez państwa i OM bez upoważnienia, szczególnie ekonomiczne
Środki odwetowe=> nadzwyczajne środki nacisku na stronę przeciwną w celu skłonienia jej do ustępstw lub wymuszenia żądanego zadośćuczynienia za naruszenie praw lub interesów państwa odwołującego się do tych środków. Retorsja - zastosowanie wobec państwa, które naruszyło interesy drugiego państwa, podejmując środki zgodne z prawem międzynarodowym, środków podobnej natury. Najczęściej są odwetem za dyskryminację drugiego państwa - przeważnie środki retorsyjne podobne do zastosowanych przez 2 państwo.
- Zastosowanie retorsji wobec drugiego państwa nie stanowi naruszenia PM, jakkolwiek prowadzi do naprężenia w stosunkach z tym państwem2) Represalia - bezprawne działanie, usprawiedliwione w konkretnej sytuacji bezprawną działalnością innego panstwa- odwet za dokonane uprzednio podobne działanie bezprawie. - Mają na celu wymuszenie od strony przeciwnej poszanowania PM- Prawo zwyczajowe zezwala na stosowanie przy spełnieniu pewnych warunków - zasady proporcjonalności i zasady humanitarności a obecnie także zakaz użycia siły, nie licząc samoobrony i działań z ramienia ONZ oraz zakaz naruszania norm ius cogens. Wśród środków stosowanych w charakterze represaliów znajdują się: a) Embargo - zajęcie statków obcego państwa i innych przedmiotów oraz znajdujących się na statkach ładunków w portach państwa stosującego embargo. b) Blokada pokojowa - przerwanie komunikacji morskiej z portami jakiegoś państwa za pomocą okrętów wojennych niedopuszczających statków handlowych do portów. c) Okupacja pokojowa - zajęcie części terytorium lądowego drugiego państwa bez wypowiedzenia wojny i bez oporu zbrojnego ze strony państwa okupowanego. Należy ją odróżnić od okupacji wojennej- ma na celu wymuszenie od drugiego państwa spełnienia określonych żądań. d) Zawieszenie stosowania umowy międzynarodowej e) zajęcie majątku drugiego państwa
Prawo norymberskie i jego zasady Do przestępstw regulowanych przez konwencje międzynarodowe nalezą m.in.:- Piractwo, - łamanie prawa wojennego, - zbrodnie przeciw pokojowi, - zbrodnie przeciwko ludzkości, - ludobójstwo, - handel ludźmi i niewolnictwo- (eksploatacja prostytucji)- terroryzm, - (fałszowanie pieniędzy)- (handel materiałami nuklearnymi)- apartheid, (od konwencji z 68 roku)- (handel narkotykami)- niszczenie dóbr kultury
Porozumienia londyńskie 8 sierpnia 1945: Porozumienie w przedmiocie ścigania i karania głównych przestępców wojennych Osi Europejskiej Kartę (statut) Międzyn. Trybunału Wojskowego wyodrębnia trzy kategorie przestępstw, za które ponoszą odpowiedzialność główni przestępcy wojenni krajów europejskich:
*zbrodnie przeciwko pokojowi *zbrodnie wojenne *zbrodnie przeciwko ludzkości- i inne czyny nieludzkie (=>katalog otwarty) zasady norymberskie-I- „każdy kto dopuści się czynu ,który wg. prawa międzyn. stanowi przestępstwo, jest odpowiedzialny za ten czyn i podlega ukaraniu - czyli w wyjątkowych sytuacjach jednostka ponosi odpowiedzialność z tytułu naruszenia PM II-okoliczność, że PW .nie przewiduje kary za czyn, który wg PM stanowi przestępstwo, nie uwalnia osoby, która dopuściła się tego czynu, od odpowiedzialności, zgodnie z PM nie uwalnia to danej osoby od odpowiedzialności, III- nie zwalnia od odpowiedzialności okoliczność, że czynu dopuścił się szef państwa lub odpowiedzialny funkcjonariusz rządowy IV- nie zwalnia od odpowiedzialności okoliczność, że przestępstwo popełniono na rozkaz rządu lub zwierzchnika, ale może być to okoliczność łagodząca V- oskarżony, który popełnił zbrodnię międzynarodową, ma prawo do bezstronnego i rzetelnego procesu VI- zbrodniami międzynarodowymi są: zbrodnie przeciwko pokojowi, zbrodnie przeciwko ludzkości i zbrodnie wojenne, zdefiniowane w Karcie MTW VII- zbrodnię międzynarodową stanowi uczestnictwo w każdej z wymienionych w punkcie 6 zbrodni.
1966- Miedzynar Pakt Praw Obyw i Polit- wyłączenie niedziałania prawa wstecz w przypadku przestępstw w myśl ogólnych zasad prawnych uznawanych przez społeczność narodów. Konwencja z 26 XI 68 o niestosowaniu przedawnienia wobec zbrodni wojennych i zbrodni przeciwko ludzkości [ patrz II 3] Konwencja o zwalczaniu i karaniu zbrodni apartheidu z 1973 roku- analogiczna do tej z 48 roku o ludobójstwie e) I Protokół Dodatkowy z 1977 roku do Konwencji Genewskiej z 1949 roku, dotyczący ochrony ofiar międzynarodowych konfliktów zbrojnych- rozszerzenie definicji zbrodni wojennych i tym samym czynów objętych jurysdykcją uniwersalną+ odpowiedzialność przełożonych za czyny podwładnych, jeśli nie starali się wszelkim sposobem zapobiec f) II Protokół Dodatkowy z 1977 roku do KG 49, dotyczący ochrony ofiar nie międzynarodowych konfliktów zbrojnych. - po raz I stworzył definicję wewnętrznego konfliktu zbrojnego. - do tego momentu zaniechane ukarania naruszeń nie powodował naruszenia norm PM
Definicja ludobójstwa jakiekolwiek z następujących czynów dokonanych *w zamiarze zniszczenia w całości lub części *grup narodowych, etnicznych, rasowych lub religijnych jako takich:- zabójstwo członków grupy- spowodowanie poważnego uszkodzenia ciała lub rozstroju zdrowia psychicznego członków grupy.- rozmyślne stworzenie dla członków grupy warunków życia obliczonych na spowodowanie ich całkowitego lub częściowego zniszczenia fizycznego.- stosowanie środków, które mają na celu wstrzymanie urodzin w obrębie grupy.- przymusowe przekazywanie dzieci członków jednej grupy do innej grupy.
Trybunał ad hoc dla byłej Jugosławii 25 V 93 RB przyjęła statut i powołała Trybunał (rezol 827) Organy:
* prezes, *4 Izby (wspólna izba apelacyjna i prezes; wspólnyy regulamin) *Prokurator (wspólny) z biurem (oddzielnym)*Sekretariat (osobny, sprawy administracyjne i obsługa)d) 16 sędziów stałych; prokuratora wybiera RB na wniosek SG, kadencja 4 lata jurysdykcja:- Ludobójstwo- zbrodnie przeciwko ludzkości (w tym gwałty i tortury, I raz w historii ścigane jako zbrodnia przeciwko ludzkości)- popełnione podczas konfliktu zbrojnego -ciężkie naruszenia KG 49 o ochronie ofiar wojny - naruszenia praw lub zwyczajów wojennych ( obok KG 49 i prawa zwyczajowego, także Konwencja Haska 07)
Międzynarodowy trybunał dla Ruandy 8 XI 94- rezolucja RB, na wniosek SG i w oparciu o rozdział VII, powołała Międzynarodowy Trybunał w celu osądzenia winnych ludobójstwa i pogwałcenia międzynarodowego prawa humanitarnego Jurysdykcjaa) osoby fizyczne (indywidualna odpowiedzialność) winne poważnych naruszeń prawa humanitarnego (rodzaje- patrz niżej) popełnionych na terytorium Rwandy i przez jej obywateli w krajach sąsiednich między 1 I 94 a 31 XII 94. b) Właściwość rzeczowa zbliżona, ale Statut MTKR wyraźnie rozstrzyga o niemiędzynarodowym charakterze konfliktu c) rodzaje zbrodni: (bez ciężkich naruszeń KG 49 oraz praw i zwyczajów wojny- bo to wojna domowa)- Zbrodnia ludobójstwa (analogicznie)- Zbrodnie przeciwko ludzkości (analogicznie, ale bez mowy o tym, że podczas konfliktu zbrojnego; rozszerzone wobec Norymbergi o uwięzienie, tortury i gwałt)- pogwałcenia art.. 3 wspólnego dla Konwencji Genewskich z 49 roku oraz postanowień II Protokołu Dodatkowego z 1977 roku do tych Konwencji (pogwałcenie prawa wojennego niemiędzynarodowych konfliktów zbrojnych)
co łączy oba trybunały?- te same cele- wspólna Prokuratura i Izba apelacyjna- powołane w ten sam sposób- rozdział VII- ten sam status organów pomocniczych RB- charakter ad hoc- działają do czasu przywrócenia oraz utrzymania pokoju i bezpieczeństwa w regionach, o czym decyduje RB. - czasowo i terytorialnie ograniczona jurysdykcja- częściowy zbieg jurysdykcji materialnej- zbrodnie przeciwko lidzkości, zbrodnia ludobójstwa- taki sam zbieg jurysdykcji sądów krajowych i Trybunału- podobne zasady postępowania i regulaminy przed Trybunałami** różnice:- trybunał JUG przygotowany bez udziału państw b. Jug, a RWA- na wniosek RWA. - trybunał JUG powołany 2- etapowo (zlecenie statutu, utworzenie), a RWA- wszystko razem. - jurysdykcja czasowa- w JUG od 1 I 91, bez daty końcowej; w RWA- od 1 I do 31 XII 94- właściwość miejscowa- tylko b. JUG vs państwa sąsiednie RWA wobec jej obywateli- właściwość materialna- JUG stosuje tylk normy które mają charakter zwyczajowy, a RWA- może stosować też te, które nie mają charkteru zwyczajowego, wystarczy, że jest stroną lub jest to zwyczaj.- różnice materialne- rodzaje naruszeń - MTKJ odnosi się do konfliktów międzynar i niemiedzynar, a RWA tylko do wew.
Główne postanowienia statutu MTK utworzenie przewiduje:- Konwencja w sprawie zapobiegania i karania zbrodni ludobójstwa z 1948 roku- Międzynarodowa konwencja o zwalczaniu i karaniu zbrodni apartheidu z 1973 roku; 17 VII 1998- Statut Rzymski MTK, 147 państw zdecydowało o utworzeniu MTK; statut poparło 120 państw, 7 było przeciw, 20 wstrzymało się od głosu; podpisało 139 państw (był otwarty do podpisu do 21 XII 2000); weszła w życie po 60 ratyfikacjach1 VII 2002- wejście w życie 1 dnia miesiąca po 60 dniach po 60 ratyfikacji (11 IV 2002). c) 11 III 2003- rozpoczął działalność Sędziowie:- 18 sędziów, wybieranych na 9 letnie kadencje (ale musi dokończyć sprawę), przez zgromadzenie państw- stron konwencji (18 z największą liczbą głosów)- co 3 lata- 1/3Organy Trybunału: a) Prezydium- Prezes (P. Kirsch z KAN) + 2 wiceprezesów, wybierani przez zgromadzenie sędziów, na 3 lata, z możliwością jednej reelekcji Wydział Przygotowawczy, Wydział Orzekający i Wydział Odwoławczy Urząd prokuratora- Prokurator ( L. Moreno Ocampo z ARG), pełniący funkcję organu ścigania oraz oskarżyciela; ograniczona rola prokuratora wobec sądu- wybierany przez Zgromadzenie na 9 lat, bezwzględną większością, bez prawa reelekcji. Jurysdykcja- zakres przedmiotowy:=> obejmuje ściganie i rozpatrywanie spraw o najcięższe zbrodnie międzynarodowe (statut dokładnie wymienia czyny każdej z kategorii):a) ludobójstwo- przyjęto definicję z konwencji z 48 roku o zapobieganiu i karaniu zbrodni ludobójstwa- 3 elementowa. b) zbrodnie przeciwko ludzkości* katalog otwarty- bo inne nieludzkie czyny też; * zabójstwo* eksterminacja*niewolnictwo* deportacja lub przymusowe przesiedlenia* uwięzienie lub inne dotkliwe pozbawienie wolności fizycznej z naruszeniem podstawowych regułom*tortury* zgwałcenie, niewolnictwo seksualne, przymusowa prostytucja, wymuszona ciąża, przymusowa sterylizacja lub jakiekolwiek inne przestępstwa seksualne porównywalnej wagi* prześladowanie jakiejkolwiek możliwej do zidentyfikowania grupy lub zbiorowości* wymuszone zaginięcia osób*apartheid* inne nieludzkie czyny o podobnym charakterze
c) zbrodnie wojenne (ale państwo może złożyć oświadczenie o wyłączeniu przez 7 lat od wejścia w Zycie Statutu) => także w wewnętrznych konfliktach zbrojnych=> tylko w czasie zbrojnego konfliktu- nie np. bezprawnego użycia sił zbrojnych poza terytorium pozostającym w stanie konfliktu zbrojnego d) zbrodnie agresji - dopiero po uchwaleniu definicji i zasad sprawowania jurysdykcji (możliwe dopiero na Komisji Rewizyjnej- a ta możliwa dopiero po 7 latach). Możliwe kary:- kara pozbawienia wolności na czas oznaczony, nie więcej niż na 30 lat-kara dożywotniego więzienia- ale tylko jeśli przemawia za tymwyjatkowy ciężar popeninej zbrodni i właściwości osobiste skazanego