Reh małego dziecka.

Małgorzata Walkiewicz „Funkcjonalna ocena wzroku i proces wspomagania rozwoju widzenia u dzieci słabo widzących z niepełnosprawnością złożoną”

Rehabilitacja wzroku rozwinęła się jako subdyscyplina tyflopedagogiki, jest jednak dziedziną wspomagającą wiedzy zarówno pedagogicznej, psychologicznej, socjologicznej i okulistycznej. Polega na ćw wzroku: rozwijania umiejętności posługiwania się wzrokiem, a tym samym zwiększeniu skuteczności wykorzystywania widzenia w codziennym funkcjonowaniu osoby słabo widzącej. R obejmuje?

• Pobudzenie patrzenia

• Stymulowanie widzenia

• Rozwijanie podstawowych zdolności wzrokowych, związanych z kontrolowaniem ruchów gałek ocznych

• Kształtowanie pojęć i pamięci wzrokowej

• Osiąganie wyższych sprawności wzrokowych

U osób nabytą słabo wzrocznością polega na przywróceniu im max sprawności w życiu codziennym poprzez doprowadzenie do oka większej liczby info wzrokowych, wykorzystując do tego wł oświetlenie, kontrast, pomoce optyczne i nieoptyczne.

Ważne teorie i mechanizmy intensywnego wspomagania rozwoju małych dzieci.

1. Dojrzewanie i uczenie się u dz słabo widzących i z NZ

Dojrzewanie jest procesem wewnętrznym a uczenie się jest procesem zdeterminowanym z zewnątrz. Wyuczenie się przez dziecko jakiejś czynności jest możliwe dopiero gdy organizm osiągnie odpowiedni poziom dojrzałości. Trzeba dostarczać dziecku okazji do ćw i doświadczenia, kierować jego rozwojem poprzez oddziaływania. Skuteczne integrowanie w życie dz zdeterminowane jest strefą najbliższego rozwoju(Wygotski)czyli, różnicą pomiędzy tym co dz potrafi samo a tym co może zrobić przy pomocy dorosłego.

Intensywne wspomaganie rozwoju widzenia prowadzi do zmian w funkcjonowaniu wzrokowym, poznawczym dz słabo widzących. Aby nauczyć dz czegoś musi być ono na odp poziomi dojrzałości. Nauczyciel poprzez oddziaływania zewnętrzne musi wspierać dz w osiąganiu tego poziomu jak i rodzice SNR.

Uczenie się poprzez naśladownictwo jest możliwe ale utrudnione- silny kontrast, proste czynności, zachęcać, namawiać do naśladowania i nagradzać dz. Ważne uczenie poprzez powtarzanie- częste i systematyczne. Presja sytuacyjna jest wykorzystywana w bardziej zaawansowanej terapii kiedy dz ma już umiejętności początkowe niezbędne do samodzielnego rozwiązywania problemów. Na wyższym poziomie dokonuje się interioryzacja(mechanizm przechodzenia od działań zewnętrznych, wykonywanych w rzeczywistości do działań wewnętrznych realizowanych w umyśle). Pierwsze objawy interioryzacji wg Piageta mają miejsce 1,6-2,0 lata. Dzieci z NI funk na niższym poziomie, ale tu już musi nauczyciel odpowiednio obserwować rozwój dziecka i dopierać odpowiednie zadania.

Rozwój zdolności widzenia.

Warunkami prawidłowego widzenia jest odpowiednio zbudowany układ wzrokowy, odpowiednie światło i obecność bodźców wzorkowych lub obiektów obserwacji. Rozwój widzenia ma 3 aspekty:

• Rozwój funkcji wzrokowych jako takich, związanych z rozwojem obwodowych dróg wzrokowych

• R zdolności do skupienia uwagi

• R funkcji integracyjnych, które łączą info pochodzące z różnych zmysłów

N.Barraga i M.Collins 8 etapów rozwoju widzenia:

• Reagowanie w sposób wskazujący na spostrzeżenie bodźców wzrokowych i odbieranie info wzrokowych, 1-3m

• Rozwijanie i wzmacnianie dowolnej kontroli ruchów gałek ocznych. Początki wybierania i różnicowania konkretnych obiektów o wyraźnych barwach i kształtach(4-12m)

• Rozróżnianie, rozpoznawanie i posługiwanie się konkretnymi obiektami(1-3lata)

• Rozróżnianie i identyfikowanie kształtów i szczegółów obiektów oraz obrazków przedstawiających przedmioty, ludzi i akcje(2-4 lata)

• Zapamiętanie szczegółów w złożonych obrazkach i wzorach. Odnoszenie części do całości. Rozróżnianie figury i tła w perspektywie blisko-daleko(3-5 lat)

• Rozróżnianie, identyfikowanie i spostrzeganie układów na obrazkach w figurach przestrzennych i znakach (5-6 lat)

• Identyfikowanie, spostrzeganie i odtwarzanie pojedynczych i złożonych znaków (6-7 lat)

1. Pierwszy miesiąc.

• W pierwszym dniu reagują na światło

• Odwracają głowę w kierunku źródła światła

• W pierwszych dniach dostrzegają intensywność światła

• Odruch fiksacji(odruch który ustawia plamkę na przedmiot budzący zainteresowanie wzrokowe) początkowo jest ona jednooczna. Pod koniec pierwszego miesiąca pojawia się fiksacja naprzemienna-raz jedno raz drugie oko

• Ostrość 0,03 lub 6/200

• Częściej patrzy na obiekty migocące i poruszające się niż niż na obiekty statyczne,

• śledzi duże przedmioty, ale nie jest to ruch płynny

2. Drugi miesiąc

• Wpatruje się w źródła światła i jaskrawe kolory

• Funkcjonują wszystkie receptory barw, preferują barwę żółtą i czerwoną

• Początki fiksacji obuocznej

• Śledzi poruszające się obiekty, śledzi w linii pionowej i po okręgu

• Kontakt wzrokowy z rodzicami, uśmiech

• Zbieżność i początki koordynacji obu oczu

• Przygląda się swoim ręką, spojrzenie do góry i w kierunku źródła dźwięku

3. Trzeci-piąty miesiąc.

• Fiksacja obuoczna, widzi obuocznie i przestrzennie

• Mózg otrzymuje info o odległości w jakiej znajduje się przedmiot, mózg łączy te obrazy w jeden, doświadcza się głębi trójwymiarowej

• Skoordynowane ruchy oczu z szybką fiksacją na różnych przedmiotach

• Rozwija się intensywnie plamka, widzenie centralne

• Badanie własnych rąk, oglądanie ruchów placów

• Rozwój orientacji słuchowej-zwraca głowę w stronę źródła dźwięku

• Wielozmysłowe uczenie się: patrzy na coś, bierze do rączki i wkłada do buzi

• Widzi barwy, spostrzega głębie i fiksuje wzrok na złożonych przedmiotach

4. Piąty- siódmy miesiąc

• W pełni rozwinięta, ustalona fiksacja obuoczna

• Ostrość zbliża się do wartości uzyskiwanych przez dorosłych

• Patrzą na obiekty z bliskiej odległości

• Ruchy kaskadowe są szybkie i dokładne, połączone z odwracaniem głowy i sięganiem ręką, sięganie sprawia że rozwija się koordynacja oko-ręka.

• Reaguje odmiennie na różne wyrazy twarzy, rozróżnia kształty, rozwija pamięć wzrokową

• Reaguje na obiekty w całym polu widzenia, interesuje się drobnymi przed.

• Rozpoznaje częściowo ukryte przedmioty

• Między 7/10m ogląda książki z obrazkami

• Rozróżniają członków rodziny i obcych, z daleka widzą swoje zabawki

5. Dwunasty- osiemnasty miesiąc.

• Zainteresowanie obrazkami, identyfikuje podobieństwa i różnice

• Ostrość jest pełna

• Widzenie służy uczeniu się poprzez naśladownictwo

• Wzrok jest ważnym zmysłem integrującym, tworzy trwałe skojarzenia kształtu wizualnego i dotykowego

6. Osiemnasty miesiąc- trzy lata

• Rozwija się akomodacja- przystosowuje się do patrzenia do bliży i do dali

• Dobiera bryły geometryczne wg kształtu, rozpoznaje i nazywa cechy przedmiotów i ludzi

7. Trzy-cztery lata.

• Spostrzeżenia ścisły związek z działaniem

• Dostrzega przedmioty które są potrzebne do wykonania okr czynności

• Dobiera konkretne przedmioty i reprezentacje przedmiotów wg koloru, kształtu i wielkości, funkcji.

• Rozróżnia i identyfikuje obrazki konturowe przedmiotów i ludzi, dobiera obrazki do konkretnych przedmiotów

• Znajduje określony przedmiot na obrazku, wyróżnia się tu 3 stadia:

• Stadium przedmiotów: wylicza przedmioty i istoty

• S. czynności: opisuje obrazek, wymieniając czynności osób i proste relacje przestrzenne

• S. stosunków: interpretuje obrazek jako całość logicznie poznawanych sytuacji i ciąg zdarzeń.

8. Cztery- pięć lat.

• Opanowana koordynacja wzrokowo- ruchowa, kontroluje wzrokowo czynności manipulacyjne

• Wyraźnie ostro widzi szczegóły, pamięta detale złożonych obrazków i wzorów, rozróżnia i identyfikuje barwy i ich odcienie

• Rozróżnia barwy widma: czerwoną, żółtą, zieloną i niebieską, dobiera kolory do wzoru, w wieku 5 lat dobierają dobrze przymiotniki do tych kolorów

• Spostrzeganie głębi i rozróżnianie figury od tła z perspektywy blisko-daleko

• Rozróżnia, identyfikuje i odtwarza figury i znaki abstrakcyjne, odwzorowuje i rysuje figury o prostych i krzywych liniach

9. Pięć- siedem lat.

• R i I związki zachodzące na obrazkach, w figurach abstrakcyjnych i znakach. R i I podobieństwa i różnice w zakresie liter i wyrazów, potrafi odnaleźć proste figury

• Doskonalą się funkcje wzrokowe percepcyjne

• Identyfikuje pojedyncze litery pisane różnymi rodzajami druku, odtwarza znaki abstrakcyjne z pamięci, kojarzy wyraz z obrazkiem i identyfikuje wyrazy wzrokowo

• Pierwsze 6-7 lat jest najważniejsze dla rozwoju widzenia, pojawiają się i doskonalą funkcje optyczne, percepcyjne i wzrokowo percepcyjne.

Zaburzenia w rozwoju funkcji widzenia.

1. Zaburzenia w rozwoju widzenia występujące przy uszkodzeniu wzroku w części gałkowej układu wzrokowego.

• Nieprawidłowy rozwój gałek ocznych powoduje oczopląs- słaba ostrość widzenia. Powolne błądzące ruchy gałek ocznych są typowe dla ciężkich uszkodzeń słuchu, delikatny oczopląs to ubytki widzenia centralnego.

• Schorzenia siatkówki powodują opóźnienie fiksacji jak i również opóźnienie w rozwoju plamki. Jeśli plamka(odpowiedzialna za widzenie centralne jest centralne)jest zniszczona na skutek choroby to fiksacja jest nie możliwa. Dziecko używa fiksacji poza centralnej, w zależności od odległości od środka dołeczka może być około dołeczkowa, okołoplamkowa lub peryferyczna.

Pełna ostrość wzroku jest możliwa przy fiksacji centralnej czyli dołeczkowej.

• Fiksacja około dołeczkowa spadek ostrości do ok. 0,3

• Okołoplamkowa do ok. 0,2

• Peryferyczna spadek ostrości do poziomu liczenia palców z odległości 1-2m

• Jeśli funkcjonuje tylko obwodowa część siatkówki dz może mieć w poważnym stopniu ograniczoną ostrość widzenia i reagować na ruch w obwodowym polu widzenia

• Utrudniony kontakt wzrokowy z rodzicami

• Opóźniony rozwój akomodacji lub jej utratę- zamazanie obrazu z bliska i z daleka powodują nieadekwatność informacji. Stała utrata a może być kompensowana okularami

• Problemy z koordynacją ruchów gałek ocznych, wynikających z zaburzeń pracy mięśni ruchowych oczu.

• Jeśli obiekty są niewidoczne ruchy kaskadowe mogą nie wystąpić, jak i śledzenie. Mozę gubić obiekt który jest przesuwany zbyt szybko.

• Nie występują funkcje które powinny pojawić się w określonych przedziałach wiekowych

• Niemowlę nie przenosi spojrzenia z ręki na przedmiot czy z przedmiotu na przedmiot, nie sięga po obiekty.

• Dzieci słabowidzące rzadko są obuoczne, mają wiec zaburzone spostrzeganie głębi i widzenie przestrzenne. Przyczyną zaburzenia widzenia obuocznego może być refrakcja obu oczu(różno wzroczność, stan w którym istniej różnica pomiędzy mocą optyczną obu oczu)

• Jeśli dz spostrzega przedmiot z bardzo bliskiej odległości niemożliwa jest zbieżność, bark koordynacji pracy obu gałek ocznych.

• Nierównomierne ułożenie obu gałek ocznych powoduje nieprawidłowości sensoryczne, motoryczne, koordynacyjne. Powoduje to zeza.

• Jeśli z opóźnień w rozwoju funkcji wzrokowych niemowlę zaczyna korzystać ze wzroku ok. 7-8m to często pojawia się zez zbieżny lub rozbieżny. Pojawia się podwójne widzenie które jest bardzo uciążliwe dla dz, próbuje unikać

• Słabe widzenie to opóźnienie w rozwoju motorycznym. Czasem samo stymuluje się poprzez bujanie, kiwanie głową całym ciałem i uciskanie oczu. Z badań wynika że przyczyną tych maniery zmów są przyczyny neurologiczne wynikające z potrzeby samo stymulacji. Mózg wymaga dopływu wielu bodźców.

• Dz nie wykazuje zainteresowania małymi przedmiotami

• Słabowroczność jest przyczyną opóźnień w rozróżnianiu barw, kształtów, identyfikowaniu podobieństw i różnic, opóźnionego bazgrania, stawiania śladów,

• Uszkodzona centralna część siatkówki powoduje zaburzenia w widzeniu barw

• Trudności z uczeniem się przez naśladownictwo

• Zaburzona wzrokowo komunikacja z otoczeniem

• Trudności z rozróżnianiem figury od tła z rozpoznawaniem form i kształtów, ostrym i wyraźnym widzeniem szczegółów, odnajdowaniem podobnych figur, odwzorowywaniem liter i kojarzeniu wyrazów z obrazkiem.

Niepełnosprawność wzrokowa pochodzenia mózgowego.

Uszkodzenia czyli zaburzenia związane z gałką oczną są tylko częścią możliwych zaburzeń funkcjonowania wzrokowego. Należy pamiętać o możliwości wystąpienia uszkodzeń w drogach wzrokowych i korze mózgowej. Typ N wzrokowej zależy od:

1.lokazlizacji uszkodzenia- uszkodzenie dróg wzrokowych między ciałem kolankowym bocznym a korą wzrokową, uszkodzenie w innych drogach, uszkodzenie kory mózgowej)

2.wieku osoby w momencie uszkodzenia- płód, noworodek itd.

3.typu uszkodzenia- niedokrwienie, wylew, niedotlenienie, przepuklina, uraz uszkodzenia toksyczne, choroby degeneracyjne mózgu, guzy

4.czy uszkodzenie jest pojedyncze czy wieloogniskowe.

Uszkodzenia w określonych miejscach układu wzrokowego powodują utratę różnych funkcji.

• Uszkodzenie drogi wzrokowej, blisko skrzyżowania nerwów wzrokowych, nie odbiera się bodźców wzrokowych. Występuje brak reakcji źrenic na światło i reakcji obronnej przy zbliżaniu przedmiotu do oczu

• Przy uszkodzeniu umiejscowionym przed ciałem kolankowym bocznym, blisko niego info dociera do struktur podkorowych a przez nie do kory potylicznej i czołowej ale nie jest obecna w świadomych funkcjach wzrokowych- występuje odruch mrugania, brak wzrokowej świadomości otoczenia

• Po prawie lub całkowitej utracie ścieżki ciemieniowo- skroniowej pozostaje zachowane widzenie do orientacji egocentrycznej(świadomość ruchu względem innych przedmiotów) dz bierze przedmiot, bazuje na info wzrokowych, ale nie patrzy na przedmioty i ludzi do poznawania używa rąk

• Utrata funkcji w strumieniu ciemieniowo- potylicznym dającym koordynacje wzrokowo- ruchową i analizę ruchu prowadzi do zaburzeń w dokładności ruchów gałek ocznych, koordynacji oko- głowa, oko- ręka, oko- noga.

• Zaburzenia w korze potylicznej powodują utratę uwagi wzrokowej w określonych obszarach w przestrzeni. Mogą wykorzystywać wzrok do poruszania się ale nie są wstanie rozpoznawać obrazki i czytać.

Proces stymulowania widzenia według etapów rozwoju widzenia.

Opierając się na rzetelnie wykonywanej funkcjonalnej diagnozie wzroku można opracować program usprawniania wzroku, dobrać takie ćwiczenia stymulujące wzrok, które mogą przyczynić się poprawienia widzenia.

Wg M.Zeschitz stymulacja wzrokowa jest systematyczną próbą pobudzenia rozwoju widzenia, prze zaproponowaniu materiału bodźcowego, odpowiadającego fizjologicznym i psychologicznym zasadom spostrzegania wzrokowego.

Trzeba znać etapy rozwoju widzenia aby opracować systematyczną stymulacje wzrokową! Wg tego ustalamy kolejność!

N.CBarraga autorka programu rozwijania umiejętności posługiwania się wzrokiem, wyodrębniła następujące etapy:

• A)Poczucie widzenia- uwaga wzrokowa-postrzeganie ruchu-fiksacja B) pojęcie i spostrzeganie obiektu

• Percepcja form trójwymiarowych:

• Skupienie uwagi na cechach podstawowych: krzywe, proste, kanty, kąty, kontury

• Percepcja form dwuwymiarowych:

• Reprezentacje przedmiotów w rozmaitych układach przestrzennych i położeniu, kształty ze szczegółami wewnętrznymi

• Obrazki przedstawiające postacie i sceny

• Układanki trójwymiarowe i obrazkowe

• Porządkowanie, dopełnianie wzrokowe, pamięć wzrokowa, scalanie wzrokowe

• Znaki abstrakcyjne

• Litery, wyrazy, zdania, różnicowanie, rozpoznawanie, kojarzenie, interpretowanie i czytanie

Opierając się na tych etapach zaproponowała następującą kolejność w procesie usprawniania:

1. Dobieranie cech, kształtów, obiektów, obrazków i znaków

2. Porównywanie podobieństw różnic, między cechami, kształtami, obiektami i znakami

3. Porządkowanie według rosnących i malejących rozmiarów, kolejności wydarzeń na obrazkach

4. Sortowanie i grupowanie w kategorie ze względu na kształty, cechy, barwę, zbiór, funkcję lub związek

5. Rozpoznawanie brakujących części znanych cech, kształtów, obiektów liter i wyrazów

6. Identyfikowanie brakujących części znanych cech kształtów, obiektów liter i wyrazów

7. Łączenie oddzielnych części w całość z wykorzystaniem układanek obiektów do manipulacji

Ćwiczenia usprawniające wzrok dobiera się zależnie od etapu rozwoju widzenia, na którym znajduje się słabo widzące dziecko

---