Zmiany poziomu bezrobocia w trakcie cyklu koniunkturalnego najlepiej rozumieć jako zmiany łącznego popytu w stosunku do łącznej podaży.
Podstawy łącznej podaży
W krótkim okresie od łącznej podaży zależy charakter procesu inflacji i skuteczność państwowej polityki antycyklicznej. W długim okresie ze wzrostem łącznej podaży ściśle wiąże się wzrost gospodarczy i wzrost poziomu życia.
Krzywa łącznej podaży jest to funkcja ukazująca poziom całkowitego produktu narodowego, który zostaje wytworzony przy różnych możliwych poziomach cen, przy innych czynnikach niezmienionych.
Krótkookresowa funkcja łącznej podaży - wznosząca krzywa AS - wyższe ceny wiążą się ze wzrostem produkcji dóbr i usług.
Długookresowa funkcja łącznej podaży - pionowa funkcja AS - wzrost poziomu cen nie wiąże się z przyrostem całkowitego dostarczonego produktu.
Czynniki wyznaczające poziom łącznej podaży
Produkt potencjalny
Na dłuższą metę łączna podaż zależy przede wszystkim od produktu potencjalnego. Długookresowa łączna podaż zależy AS jest wyznaczana przez te same czynniki, które wpływają na długookresowy wzrost: ilość i jakość dostępnej pracy, ilość maszyn i innych dóbr kapitałowych, poziom technologii.
Jeżeli gospodarka wytwarza więcej, niż wynosi jej produkt potencjalny, to spadek bezrobocia będzie podsycać inflację cen, potencjał wytwórczy fabryk będzie intensywnie wykorzystywany, a robotnicy i przedsiębiorstwa będą próbowali uzyskać wyższe płace i zyski.
Nakłady - podaż kapitału i ziemi określa nakłady w procesie produkcji. Bezrobocie i niewykorzystanie innych zasobów są na najwyższym możliwym do utrzymania poziomie. Wzrost nakładów zwiększa produkt potencjalny i łączną podaż.
Technologia i efektywność - na potencjalny produkt wpływają poziom efektywności i technologie wykorzystywane przez przedsiębiorstwa. Innowacje i ulepszenia technologiczne podnoszą poziom potencjalnego produktu.
Koszty nakładów
Kiedy rosną koszty produkcji, przedsiębiorstwa są gotowe do dostarczenia danego poziomu produktu tylko po wyższej cenie. Najważniejszym kosztem, znacznie wyprzedzającym pozostałe, są dochody z pracy.
Płace - niższe płace prowadzą do niższych kosztów produkcji (przy pozostałych czynnikach niezmienionych). Niższe koszty dla danego potencjalnego produktu oznaczają, że dostarczona zostanie większa podaż przy każdym poziomie cen.
Ceny importowe - spadają przy spadku cen zagranicznych lub na skutek aprecjacji kursu walutowego. To prowadzi do obniżki kosztów produkcji i zwiększa łączną podaż.
Koszty nakładów - niższe ceny ropy naftowej lub mniej uciążliwe regulacje dotyczące ochrony środowiska obniżają koszty produkcji i przez to zwiększają łączną podaż.
Łączna podaż w krótkim i długim okresie
Krzywa łącznej podaży w krótkim okresie wg szkoły keynessowskiej przebiega stosunkowo płasko. Zmiany łącznego popytu wywierają istotny i trwały wpływ na produkt. Szkoła klasyczna natomiast akcentuje działanie automatycznych sił korygujących, które ujawniają się przez mechanizm cen. Cykle koniunkturalne w niewielkim stopniu wywołują przymusowe bezrobocie. Krzywa AS przebiega bardzo stromo lub nawet pionowo; zmiany łącznego popytu mają niewielki trwały wpływ na produkt.
Krótkookresowa krzywa AS przebiega stosunkowo płasko w tej części wykresu, w której produkt jest mniejszy od produktu potencjalnego, ale staje się coraz bardziej stroma, kiedy produkt ten poziom przekracza.
Niektóre elementy kosztów produkcji są nieelastyczne, tj. lepkie, na krótką metę. Przykładem takich kosztów lepkich są płace i czynsz. Ostatecznie wszystkie koszty dostosują się do wyższych cen produkcji.
Dla danej gospodarki łączna podaż będzie w krótkim okresie odbiegała od potencjalnego produktu ze względu na wpływ nieelastycznych elementów kosztów. Na krótką metę przedsiębiorstwa zareagują na wyższy popyt, zwiększając zarówno produkcję, jak i ceny. Na dłuższą metę, kiedy koszty reagują na wyższy poziom cen, większa część lub wręcz całość reakcji na zwiększony popyt przybierała postać wyższych cen, a nie wyższego poziomu produktu. O ile krótkookresowa krzywa AS biegnie w górę, o tyle długookresowa krzywa AS przebiegała pionowo, gdyż - przy założeniu wystarczającego czasu - wszystkie koszty dostosowują się w końcu do nowego poziomu cen.
Bezrobocie
Mierzenie bezrobocia
Pracujący - ludzie wykonujący dowolną płatną pracę, bądź nieobecni w pracy z powodu choroby, strajku lub urlopu.
Bezrobotni - osoby niezatrudnione, które aktywnie poszukują pracy lub oczekują na powrót do pracy.
Nienależący do zawodowo czynnych - osoby prowadzące gospodarstwo domowe, będące na emeryturze, zbyt chore, by pracować lub nierozglądające się za pracą.
Siła robocza - osoby zatrudnione i bezrobotne.
Stopa bezrobocia - stosunek liczby bezrobotnych do łącznej liczby osób zawodowo czynnych.
Prawo Okuna
Prawo Okuna stwierdza, że na każde 2% spadku realnego PKB w stosunku do PKB potencjalnego stopa bezrobocia wzrasta o 1 punkt procentowy.
Faktyczny PKB musi wzrastać w tym samym tempie co PKB potencjalny tylko po to, by nie dopuścić do wzrostu bezrobocia. Jeżeli chcemy obniżyć stopę bezrobocia, to faktyczny PKB musi wzrastać szybciej aniżeli PKB potencjalny.
Ekonomiczna interpretacja bezrobocia
Trzy typy bezrobocia
Bezrobocie frykcyjne - występuje w związku z nieustannym ruchem ludności przemieszczającej się z jednego regionu do drugiego, z jednej pracy do drugiej czy też z jednej fazy cyklu życia do drugiej.
Bezrobocie strukturalne - jest wyrazem niedopasowania podaży pracowników i popytu na siłę roboczą. Gdy popyt na pracę jednego typu rośnie, a równocześnie spada popyt na pracę innego typu, podaż zaś nie dostosowuje się dostatecznie szybko.
Bezrobocie cykliczne - łączny popyt na pracę jest niski. Gdy obniżają się całkowite wydatki i spada produkt, bezrobocie rośnie praktycznie wszędzie.
Bezrobocie dobrowolne i przymusowe
Bezrobotni dobrowolnie - nie chcą podejmować zatrudnienia przy bieżącej, rynkowej stawce płac. Pracownicy dobrowolnie bezrobotni mogą przedkładać czas wolny czy inne zajęcia nad pracę po rynkowej stawce płac. Ich bezrobocie może mieć charakter frykcyjny. Czasem pracownicy o niskiej wydajności wolą pobierać zasiłek z opieki społecznej lub z ubezpieczenia na wypadek bezrobocia niż podejmować się nisko opłacalnego zajęcia.
Wg Keynesa płace nie dopasowują się w taki sposób, by oczyszczać rynki pracy. Reakcję płac na wstrząsy gospodarcze cechuje pewna inercja. Pojawia się niedopasowanie poszukujących pracy i wolnych miejsc pracy.
Przy zbyt wysokiej stawce płac pracy szuka więcej kwalifikowanych pracowników, niż wynosi liczba miejsc pracy czekających na nich. Pojawia się nadwyżka pracowników.
Bezrobotni przymusowo - ludzie o odpowiednich kwalifikacjach, którzy chcieliby pracować przy istniejącej stawce płac, lecz nie mogą znaleźć zatrudnienia.
Źródła nieelastyczności płac
Rynek aukcyjny - wysoce zorganizowany i konkurencyjny rynek, na którym płynne ruchy cen nieustannie równoważą podaż i popyt.
Płace w krajach o gospodarce rynkowej są regulowane przez przedsiębiorstwa lub na mocy umów zbiorowych. Wysokość płac jest ustalana niezbyt często; dostosowują się one do zmian w układzie podaży i popytu oraz powstających niedoborów i nadwyżek jedynie w dłuższym okresie.
Firmy będą raczej manipulowały minimalnym poziomem wymaganych kwalifikacji, a nie oferowanymi płacami.
Ustalanie wynagrodzeń pracowników pochłania cenny prac kierownictwa i ma poważny wpływ na morale pracowników. Niektórzy odbiorą zmiany jako niesprawiedliwe, może to wywołać lawinę zażaleń i odwołań.
W krótkim okresie nie następuje oczyszczanie rynków. Ostatecznie jednak rynki pracy reagują na warunki rynkowe, podnosząc płace w zawodach cieszących się wysokim popytem w stosunku do płac w zawodach, na które zapotrzebowanie jest mniejsze. W długim okresie większe obszary bezrobocia czy nadwyżki miejsc pracy są likwidowane, w miarę jak płace i zatrudnienie dostosowują się do warunków rynkowych. Długi okres może się jednak przeciągać na wiele lat, co oznacza, że również bezrobocie może się utrzymywać w okresach wieloletnich.
Opracowanie podręczników - Bezrobocie i podstawy łącznej podaży |
P. Samuelson, W. Nordhaus |
2/2