RENESANS - OPRACOWANIE EPOKI

Renesans - Nazwę epoce dał późniejszy włoski malarz, architekt i pisarz, Giorgio Vasari. Nazwa ta miała wyrażać przeciwstawienie nowej epoki czasom średniowiecza. Termin ten oznacza powrót do starożytności, do sztuki i filozofii antycznej oraz odrodzenie człowieka i kultury. Z początku używano tej nazwy w znaczeniu odrodzenia państwa na wzór starorzymski, później dotyczyło to też literatury, filozofii i ideałów antycznych. Później znaczyło to również odnowę i rozwój ludzkości.

Odrodzenie - Z włoskiego renessaince. Odrodzenie literatury antycznej,ę ludzkości (renovatio hominis), przeszłości ,odnowienie,
podnoszenie się jej na wyższy poziom, odnowienie starożytności (renovatio antiquitais), odrodzenie przeszłości, dawnej wiedzy, kultury i sztuki antyku, programowo zapoczątkowane w XIV w.

Cechy renesansu:
-zainteresowanie człowiekiem, nawrót i kontynuacja tradycji antycznych
-przekształcenie średniowiecznego stylu życia, na plan pierwszy wysunęło się zainteresowanie doczesnymi celami
-sztuka stała się laicką, jej celem było dostarczanie przyjemności, pożytku, miała uczyć i bawić
-dwujęzyczność sztuki
-nasilenie tendencji humanistycznych
-rozwój myśli racjonalistycznych
-laicyzacja nauk i form życia
-antropocentryczne zainteresowanie światem pozaziemskim
-stworzenie nowego ideału człowieka - zerwanie z ascezą i teocentrycznym poglądem na świat; człowiek staje w centrum badań i zainteresowań
-miernikiem poznania stał się rozum

Wzorce osobowe

Humanista - człowiek wykształcony, esteta, doskonale zorientowany w kulturze i sztuce nie tylko epoki, w której żyje, ale i okresu przeszłości, erudyta, znający łacinę i grekę; otwarty, tolerancyjny, ciekawy świata, który usiłuje dokładnie i systematycznie poznawać, śledzi rozwój nauki i sztuki; w jego światopoglądzie dominują elementy chrześcijańskie, ale nie brak też akcentów filozofii antycznej, patriota, który ma na uwadze dobro ojczyzny; skłonny do zmian, zwolennik postępu, ceni radości i przyjemności wynikające z życia doczesnego, odkrywca piękna przyrody, postrzega świat jako harmonijny i uporządkowany - doskonałe dzieło Boga.

Ziemianin - przede wszystkim gospodarz doskonale znający swoje gospodarstwo i zasady gospodarowania; mądrze kieruje służbą, dogląda każdej pracy a poważniejsze sam wykonuje; zacny, uczciwy; żyje w harmonii z naturą i cyklem pór roku, wiedzie uporządkowane, spokojne, wypełnione pracą życie, rzetelnie wypełnia swe obowiązki, zachowuje umiar, potrafi czerpać z życia przyjemność i satysfakcję; wzorowy obywatel, patriota, czuje się gospodarzem części ojczyzny - swego majątku; skromny, mądry, honorowy.

Wzorowy dworzanin - wykształcony, erudyta, miłujące to, co polskie: język, obyczaje, strój, oczytany, orientuje się w najświeższych wydarzeniach kulturalnych, nie stroni od dworskich uciech i zabaw, darzy władcę wielkim szacunkiem; dużą rolę w jego życiu odgrywają kobiety, z którymi umie prowadzić klasyczny dworski flirt - gry i zabawy słowne; ma duże poczucie humoru, umie czerpać z życia radość.

POJĘCIA

HUMANIZM zapoczątkowany we Włoszech ruch umysłowy, który z czasm rozprzestrzenił się na inne kraje Europy. Przejawem humanizmu były studia nad klasyczną literaturą łacińską oraz uznanie założeń kultury starożytnej za obowiązujący wzorzec. W znaczeniu szerszym używa się terminu 'humanizm' od wieku XIX na określenie postawy filozoficznej, której głównym założeniem było przekonanie o nieograniczonych możliwościach rozwoju człowieka oraz jego rozumu. Humaniści odrzucili średniowieczny teocentryzm na rzecz antropocentryzmu, a poznanie praw rządzących światem i życiem człowieka uznali za naczelne zadania filozofii, nauki i sztuki. Humanizm przejawiał się zainteresowaniem filozofią, etyką, religią polityką, poezją, retoryką, gramatyką, które to dziedziny określano mianem studiów humanistycznych, czyli właściwych człowiekowi.

REFORMACJA zapoczątkowany w XVI wieku przez Marcina Lutra ruch religijny, postulujący reformę Kościoła katolickiego. Reformacja doprowadził do rozłamu chrześcijaństwa i powstania nowych wyznań.

LUTERANIZM zapoczątkowany przez Marcina Lutra odłam wyznaniowy jako główną tezę przyjął przekonaniem, iż do zbawienia człowieka potrzebna jest wiara i łaska wsparte Ewangelią, nie zaś dobre uczynki. Luter negował możliwość dostąpienia życia wiecznego przez płatne odpusty, krytykował nadużycia Kościoła katolickiego. Postulował powrót do Biblii jako do pierwotnego źródła wiary. Odrzucił tradycje Kościoła (m. in. sakrament kapłaństwa), uwalniając człowieka od autorytetu instytucji i wskazując mu bezpośrednią drogę do Boga. Dokonany przez Lutra niemiecki przekład Biblii przyczynił się do rozwoju języka narodowego.

KALWINIZM zapoczątkowany przez Jana Kalwina, był odłamem znacznie radykalniejszym od luteranizmu. Jego podstawowym założeniem była nauka o predestynacji, czyli przekonanie, iż człowiek przeznaczony został przez Boga do zbawienia lub potępienia. Teza ta unieważniała wszelkie starania człowieka, podejmowane w celu osiągnięcia życia wiecznego. Zakładane przez kalwinizm zbory rządziły się bardzo surowymi zasadami moralnymi.
Spory między odłamami reformacyjnymi a chrześcijaństwem i wynikające stąd wojny religijne oraz prześladowania próbowano łagodzić, nawołując do pokoju i współdziałania między różnymi odłamami wiary. Postawa taka, charakterystyczna zwłaszcza dla poglądów Erazma z Rotterdamu nosiła nazwę irenizmu (gr. eirene - pokój) i znajdowała wielu zwolenników wśród europejskich humanistów, a także pośród Polaków.

ARIANIE - Zwani też jako bracia polscy. Nurt ten rozwinął się w Polsce i był nurtem radykalnym bo głosił oprócz założeń religijnych również hasła społeczne. Arianie potępiali poddaństwo chłopów, głosili potrzebę wyrzeczenia się majątku. W połowie XVII wieku wygnano ich

ANGLIKANIZM - Nurt powstały w Anglii. Ruch ten powstał z natury politycznej i prywatnej. Henryk VIII chciał poślubić Annę Boleyn, a kościół katolicki zabraniał mu (odmowa rozwodu). Dlatego król Anglii sam mianował siebie zwierzchnikiem kościoła anglikańskiego i poślubił ukochaną, którą i tak skazał na ścięcie

ANTROPOCENTRYZM charakterystyczna dla renesansu tendencja filozoficzna, umieszczająca w centrum zainteresowania człowieka z jego wszelkimi potrzebami i możliwościami rozwoju. Antropocentryzm był jednym z założeń humanizmu.

RACJONALIZM - teoria, za której twórcę uznaje się Kartezjusza w XVII wieku ("Rozprawa o metodzie"). Poddawał on wątpliwości zalety poznania i wyobrażenia świata uzyskiwanych na podstawie świadectwa zmysłów. Prawda osiągalna jest dopiero za pomocą rozumu i myślenia. Kartezjusz był zwolennikiem systematycznego, rozumowego ładu w dochodzeniu do prawdy, odrzucał wszelkie uprzedzenia i przesądy.

IRRACJONALIZM - prąd filozoficzny przeciwstawiający się racjonalizmowi i empiryzmowi, negujący poznawczą wartość rozumu. Istniejące środki poznania dają obraz rzeczywistości nie dający się przekazać i z tego powodu pozostający subiektywnym.

IRENIZM charakterystyczna dla renesansowego humanizmu tendencja, która przejawiała się dążeniem do ustanowienia pokoju między różnymi odłamami wyznaniowymi.

HARMONIA renesansowa dążność do umiaru i równowagi w życiu i postrzeganiu świata, w komponowaniu sztuki i w filozofii.

MECENAT rozpowszechniona w epoce renesansu forma opieki nad wybitnymi artystami, sprawowana przez możnowładców i magnatów. Nazwa wywodzi się od imienia polityka rzymskiego z I w. p.n.e., który opiekował się twórcami.

MACHIAWELIZM- doktryna dotycząca sprawowania władzy, która za cel najwyższy uważa dobro państwa i rację stanu. W imię tych wartości dopuszcza podstęp, zdradę, zbrodnię, w myśl hasła „cel uświęca środki”

Główne hasła towarzyszące literaturze renesansu to: "Jestem człowiekiem i nic co ludzkie nie jest mi obce" Terencjusza, "Carpe diem" Horacego czy "Człowiek nie urodził się dla siebie" Modrzewskiego.

Filozofia renesansu
Filozoficzne uzasadnienie dla ruchu humanistycznego dawał neoplatonizm, (czyli `nowy platonizm). Średniowiecze znało filozofię Platona, ale przede wszystkim w wersji św. Augustyna. Sięgając „do źródeł”, myśliciele renesansu zaczęli studiować oryginalne dzieła greckiego filozofa i interpretować je w nowy sposób. Z Platona brali, więc przede wszystkim ideę boskiej jedności, z której powstało wszystko. W praktyce oznaczało to nieustanne dążenie do wielkiej syntezy wszystkich sztuk, nauk, doktryn filozoficznych i religijnych. Renesansowi myśliciele usiłowali po prostu pogodzić różne sprzeczne tradycje w imię pokoju, zgody i jedności. Platon był, więc dla nich „Mojżeszem mówiącym po grecku”, a starożytną mitologię interpretowali w duchu chrześcijańskim, jako ukryte przesłanie tych samych idei, które odnaleźć można w Piśmie świętym. Kultura renesansu jest, więc programowo synkretyczna, (czyli łącząca w jedną całość różne, nawet przeciwstawne sobie poglądy). Na Platonie opierano też nową koncepcję człowieka. Jeśli świat dzieli się na część idealną, duchową (Bóg, aniołowie) i materialną, cielesną (zwierzęta, rośliny, minerały), to człowiek jest jego niezbędnym dopełnieniem, ponieważ łączy w sobie te dwie sfery. Przez duszę uczestniczy, bowiem w świecie idei, przez ciało zaś - w świecie materii. Całe stworzenie podlega niezmiennym prawom. W doskonałym bożym świecie nie ma wolności. Wolny jest tylko Bóg i człowiek, stworzony na jego podobieństwo. Ludzka istota może, więc swobodnie wzbogacać swoją sferę duchową i stawać się stopniowo coraz bardziej podobna Bogu, może też stoczyć się w materię i żyć na sposób zwierzęcy. Człowieczeństwo jest nie tyle darem, ile zadaniem. Dzięki wolności i rozumności człowiek jest rzeźbiarzem i kowalem swojego losu. Przekonanie o nieograniczonych w zasadzie możliwościach człowieka widać wyraźnie w postawach wielkich twórców renesansu. Jest to epoka, w której działają niezwykłe, uniwersalne osobowości, łączące różne dyscypliny artystyczne i naukowe, czasy Leonarda da Vinci (1452-1519), malarza, rzeźbiarza, architekta, wynalazcy, pisarza i myśliciela, Michała Anioła (1475-1564), nie tylko genialnego artysty i uczonego, ale i poety, czy też Mikołaja Kopernika, który poza astronomią zajmował się też naukami ekonomicznymi, medycyna i malarstwem. Filozofia neoplatońska rozwinęła się przede wszystkim w renesansowej Florencji. W tym mieście, rządzonym przez światły ród Medyceuszy, działała grupa myślicieli, którzy usiłowali wskrzesić starożytna szkołę platońską, zwaną Akademią. Najwybitniejsi spośród nich to tłumacz dzieł Platona na łacinę Marsilio Ficino oraz genialny młodzieniec Giovanni Pico della Mirandola, autor słynnej Mowy o godności człowieka.

Twórcy

MIKOLAJ REJ
„Zywot człowieka poczciwego”
Jest to utwór parenetyczny czyli propagujący pewien typ osobowości, który ma być wzorem cnót dla czytelników współczesnych autorowi. W tym przypadku ideałem jest szlachcic, właściciel dóbr ziemskich, wiodący prawy i spokojny tryb życia. Rej podaje wiele pouczeń jak wychowywać młodego człowieka. Autor kładzie nacisk na wiek dojrzały. Według niego szlachectwo to nie tylko powód do chwały i wyróżnienie, ale obowiązek, który nakłada człowiekowi herb , powinność wobec ojczyzny i szereg cnót. Rej pokazuje to prezentując też scenki negatywne. Wyśmiewa naśladowców obcej mody, pretensjonalność i snobizm szlachciców zapatrzonych na inne kraje. Proponuje on szlachcicowi spokojny tryb życia w posiadłości wiejskiej, korzystanie z wszelkich dóbr, jakie przynoszą kolejne pory roku (zbiór owoców jesienią, rybołóstwo, a zimą polowania...). Rej nie stroni od analizowania kwestii życia człowieka (dobór małżonków, praca, rozrywka, obowiązki obywatelskie). Poczciwy ziemianin prowadzi pogodny tryb życia, nie boi się starości ani śmierci. [stoicyzm - spokój, umiar, cnotliwe życie w zgodzie z naturą i rozumem, rozplanowanie bez zbytnich namiętności][epikureizm: nie zakazuje on pełnego korzystania z dóbr natury i wsi, namawia do czerpania rozrywek, przyjemności wynikające z życia zapobiegliwego i gospodarnego człowieka poczciwego.
Krotka rozmowa miedzy 3 osobami…”
W utworze "Krótka rozprawa między trzema osobami, Panem, Wójtem, a Plebanem" widać troskę autora o sprawy kraju. Wyraża się ona w krytyce poszczególnych stanów, organizacji państwa, sądownictwa, starosty, sejmu , wojskowości. Rej krytykuje te stany, które mają wpływ na kształt i rządy w Rzeczypospolitej. Szlachtę obwinia o hazard, zbytki, prywatę, rozrzutność, obojętność wobec ojczyzny. Duchownym zarzuca chciwość, zaniedbanie obowiązków duszpasterskich, świecki, bogaty tryb życia, zepsucie instytucji Kościoła. Najmniej winny jest wójt (biedny, wystraszony, wyzyskiwany przez obie warstwy), który kwituje dysputę "Ksiądz pana wini, pan księdza, a nam prostym zewsząd nędza..."


JAN KOCHANOWSKI
Najwybitniejszy twórca renesansu, dbał o swój styl, formę uprawianych gatunków, artyzm języka i wszechstronną wiedzę, znał łacinę, grekę, hebrajski, studiował epokę starożytną (filozofię i sztukę) znał dzieła Erazma z Rotterdamu i innych mu współczesnych twórców nawiązywał do antyku min. w gatunkach literackich (pieśni, fraszki, dramat klasyczny, elegie) propagował starożytne filozofie i odwoływał się do twórczości Horacego podejmował motywy mitologii i literatury greckiej ,przetłumaczył psalmy Starego Testamentu (Psałterz Dawidów) uważał, że świat to jedna harmonia widział wielkie wartości natury i wsi, wielbi człowieka głosi epikureizm i stoicyzm.

„PIEŚŃ O SPUSTOSZENIU PODOLA”
Jest to V pieśń. Ma ona charakter patriotyczny. Po ucieczce Henryka Walezego Podole łupią Tatarzy. Nazywa ich zbójcami. Jednocześnie zachęca Polaków do walki. Boleje nad porwaniami. Jest oburzony zachowaniem się Polaków. Poddali się oni niemal bez walki. Zwyciężyli ich innowiercy, koczownicy, nie godni Polaków. Wstydzi się za nich, że doprowadzili do takiej hańby. Jest oburzony obojętnością szlachty, brakiem zainteresowania, apatii, bezwolnością Polaków wobec psów tureckich. Proponuje im walkę, by płacili na wojsko, na broń, by walczyli. Uważa, że należy opodatkować szlachtę i zorganizować stałą doborową armię. Kochanowski chce by walczył cały naród. Żąda patriotyzmu. O jego oburzeniu świadczy ironiczne zakończenie iż Polak jest głupi przed i po szkodzie. Mimo szkody nie starają się oni naprawić błędu. Nie uczą się na nich. Nie dbają o ojczyznę, a o prywatę. Nie wyciągają z tragedii wniosków. Nie umieją ustrzec się przed podobną sytuacją w przyszłości.

„NA SOKOLSKIE MOGIŁY”
Jest to krótki utwór o patriotycznym wyrazie. Przesłanie jego jest następujące: Nie ma nic ponad ojczyznę, człowiek powinien nawet z radością umierać za nią.

„Na lipę”
Poeta wyznał, że w jej dobroczynnym cieniu chronił się chętnie, tu bowiem nie dochodziły promienie słoneczne nawet w południe, w największy upał. Znajdował ukojenie w powiewie wiatru i śpiewie ptaków. Pochwała odpoczynku, wiejskiego życia. Fraszka o charakterze pochwalnym. Fraszka przedstawia idylliczną naturę arkadyjską, która dostarcza człowiekowi różnych pożytków, zaś życie zgodne z nią daje ludziom ukojenie, beztroskie bytowanie i szczęście.

„Na dom w Czarnolesie”
Charakterystyka podstawowych ideałów życiowych człowieka renesansu. Są to przede wszystkim czyste sumienie, zdrowie, życzliwość ludzka i skromność obyczajów. Dom ten jawi się jako arkadia spokoju i radości.

„Pieśń świętojańska o sobótce”
Utwór liryczny o charakterze sielankowym. Składa się z krótkiego wstępu, opisującego obchody Sobótki na wsi w wieczór Świętojański. Potem następuje pieśni dwunastu panien. Obok nuty miłosnej, w pieśniach poszczególnych panien brzmi pochwała życia na wsi, znana z utworu Reja „Żywot człowieka poczciwego”.
Panna XII
Pochwała wsi gdzie ludzie żyją bezpiecznie i spokojnie. Ci co żyją w miastach, na dworze lub są marynarzami to narażają się na niebezpieczeństwo. Na wsi człowiek spokojnie zajmuje się swoim polem. Uczciwie zaopatruje rodzinę i zajmuje się dobytkiem. Dobytek gospodarzowi przynosi pożytek. Wokoło śpiewają ptaki. Skrzętna gospodyni krząta się i pomaga mężowi, a dobrobyt pomaga uniknąć awantur. Dzieci uczą się życia skromnego i umiarkowanego.

„O Kapelanie”
Dowcipna anegdota o kapelanie, który na wymówkę królowej, że zaspał i późno wyszedł na mszę, tłumaczył się, że wogóle nie spał tej nocy. Kochanowski naśmiewa się z kościoła i z duchownych rozpustnych, pijących i nie spełniających swoich obowiązków.

„O Kaznodzieji”
Mowa o duchownych, którzy prawią kazania, ale się do nich nie stosują. Grzeszą, ale potępiają na ambonie grzeszników. Są źli i przewrotni.

„O Doktorze Hiszpanie”
Opowiada ona anegdotę o prawniku królewskim Rozjuszu, który wymknął się z grona zabawiających się kielichem kompanów, jednak towarzysze zabawy wywarzyli zamknięte drzwi jego pokoju i zaczęli przepijać do niego tak, że następnego dnia się dziwił: „Szedłem spać trzeźwo, a wstaję pijany”

„O żywocie ludzkim”
Fraszka ta mówi o przemijalności ludzkiego istnienia i ludzkich spraw. Treść nawiązuje do filozofii stoickiej. Daremność walki z Fortuną z ludzkim losem. Nieubłagalne przemijanie życia jest nieodłączną cechą ludzkiej egzystencji.

„Do gór i lasów”
Znajdujemy tu humanistyczną akceptację życia i świata oraz pochwałę Carpe diem. „Dalej co będzie? Srebrne w głowie nici, a ja z tym trzymam, to co w czas uchwyci.

„O miłości”
Ukazuje on potęgę miłości. Miłość jako uczucie nadające sens ludzkiemu życiu. Oraz miłość jako flirt, gra miłosna, pełna renesansowego humoru i radości życia.
„Ku muzom”
Pragnie przetrwać w pamięci potomnych.

„Czego chcesz od nas Panie...”
Synonimem Boga jest wszystko co on stworzył i ciągle tworzy. Świat jest harmonijny i zgodny tak jak potężny jest Bóg. Obserwując naturę człowiek stwierdza jej doskonałość czyli doskonałość Boga. Pieśń ta jest pochwałą harmonijnego świata. Potęga Boga polega na tym iż Ten stworzył świat. Bóg jest artystą i doskonałym konstruktorem. Hołd naturze, a przez to Bogu. Człowiek nie boi się Boga, tylko wyraża wdzięczność za to co Bóg stworzył.

„Modlitwa o deszcz”
Człowiek modlący się do Boga, może oczekiwać spełnienia swoich pragnień.

„Psałterz Dawidów”
Jest to przekład głównych myśli, które zawierają psalmy. Przekład poetycki. Jest to najdoskonalszy wytwór poezji lirycznej Kochanowskiego.


IDEALY ŻYCIOWE KOCHANOWSKIEGO
„Stateczny umysł...”
Przestrzega przed popadaniem w skrajność, dystans przed szczęściem i nieszczęściem. Należy cieszy się życiem i nie myśleć o śmierci, która dopadnie każdego. Należy spędzać dni wesoło i pogodnie. Człowiek powinien pozostawić coś po sobie potomnym. Jest to antyczny stosunek do życia.

„Patrzaj jako śnieg po górach się bieli...”
Refleksja nad przemijającym życiem. Nie należy poddawać się losowi, przeciwstawić się nieszczęściu. Jeśli człowiek sam sobie pomaga to Bóg go chroni. Ukazanie nie trwałości ludzkich dokonań i życia. Należy pogodnie, śmiało i z wiarą w dobro iść przez życie. Doceniać w jego wartości.

„Nie wierz fortunie...”
Ostrzeżenie o zmienności losu. W jednej chwili można stracić wszystko. Przestroga przed fałszywymi przyjaciółmi, których obchodzą pieniądze przyjaciela. Krytyka ludzi pieszczących się z bogactwem. Największym skarbem jest cnota, która nie zależy od losu. Uznawanie wartości życia, dobroci, mądrości, szlachetności.

„Nie porzucaj nadzieje...”
Ukazanie chwiejności i nie stabilności losu. Nie należy się jednak poddawać, bo kieruje nami Bóg i Fortuna. Należy mieć nadzieję na lepsze jutro, cieszyć się życiem - afirmacja życia. Los jest zmienny, można wszystko stracić lub wszystko zyskać. Przemija to co dobre i to co złe. Umiar we wszystkim. Rozumnie i pokornie przyjmować to co jest nam przeznaczone.

„Miło szaleć, kiedy czas po temu...”
Należy korzystać z życia, wolną chwilę przeznaczyć na zabawę, ale należy zachować umiar, bo nie zawsze jest na to odpowiedni czas i miejsce. Uznaje wartość jedzenia, picia i tańca. Nawołuje do zabawy, cieszenia się życiem, do zapomnienia o różnicach stanowych. Należy poświęcić się całkowicie zabawie. Człowiek jest panem chwili, a o przyszłości decyduje Bóg. Radość z życia. Przy zabawie należy zapomnieć o waśniach i sporach.

"Makbet" - motywy działania bohaterów Szekspira. Portret psychologiczny Makbeta. Istota tragizmu szekspirowskiego. Cechy tragedii szekspirowskiej.

Cechy tragedii szekspirowskiej
W dziedzinie rozwoju form dramatycznych Szekspir zapisał się jako twórca nowożytnego teatru. Wprowadził bowiem innowacje, odstępując od zasad tragedii klasycznej. Są to:
-złamanie zasady trzech jedności. W "Makbecie" nie została zachowana jedność miejsca-akcja rozgrywa się w komnatach pałacowych, na leśnej polanie, na polu bitwy. Nie zachodzi tu także oszczędność czasu. Można powiedzieć, że akcja jest wielowątkowa: temat walki dobra ze złem, walka o władzę, przemiana psychiki postaci, udział istot fantastycznych w toku akcji,
-Szekspir odstąpił też od zasady, że na scenie mogło znajdować się najwięcej trzech aktorów. Wprowadził sceny zbiorowe (scena przedstawiająca ucztę na zamku),
-rezygnacja z zasady decorum, czyli odpowiedniości. Szekspir wprowadza do swoich utworów humor (scena z Odźwiernym),wątki tragiczne występują obok komicznych,
-zmienność charakteru postaci (Makbeta na początku utworu cechuje swojego rodzaju łagodność, uległość wobec Lady Makbet. Następnie jego uczucia narastają: ambicja, żądza władzy, strach. Z kolei Lady Makbet na początku jawi się jako kobieta silna psychicznie, zdaje się być motorem działań. Potem, jakby nie mogąc unieść ciężaru zdarzeń, popada w obłąkanie,
-wprowadza podział na akty i sceny,
-eliminuje chór, na jego miejsce wprowadza wielkie monologi bohaterów,
-wprowadzenie osób i wątków baśniowych (wiedźmy, które przepowiadają przyszłość Makbetowi).

Portret psychologiczny Makbeta
Szekspir dokonuje wnikliwego studium psychologicznego głównego bohatera, który ogarnięty żądzą władzy, przejdzie znamienną ewolucję wewnętrzną - od szlachetnego, prawego człowieka wiernego rycerskiemu etosowi, do cynicznego zabójcy króla i pozbawionego skrupułów moralnych władcy Szkocji. Poznajemy Makbeta jako wzór rycerza- odznaczony męstwem na polu bitwy, pogromca buntu przeciwko szkockiemu królowi Dunkanowi. Makbet usłyszy od wiedźm przepowiednię, która zaważy na całym jego późniejszym życiu. Dowie się, że czeka go nagroda za zwycięstwo nad Norwegami, a w przyszłości korona. Gdy sprawdziła się pierwsza część przepowiedni, w duszy Makbeta rodzi się myśl o zdobyciu tronu. Zaledwie zrodzone w jego duszy ambicje zostają jednak "wyciszone" głosem sumienia (władca Szkocji przecież żyje).Niemałą rolę w momentach wewnętrznej rozterki Makbeta odegrała Lady Makbet- podsyciła w swym mężu namiętne pragnienie władzy, do której najszybszą drogą było zabójstwo. Królobójstwo stało się pierwszym ogniwem w łańcuchu dalszych zbrodni nowego władcy. Makbet zasiada na tronie, ale cały czas obawia się, że jego władza jest niepewna i zagrożona. Kierowany strachem o utratę tronu będzie zabijał świadków swojej zbrodni, a potem wszystkich co mogą do tronu pretendować (tak zginie Lady Makduf i jej maleńkie dzieci, Banko). Z biegiem czasu Makbet ulega procesowi całkowitej autodestrukcji oraz degradacji psychicznej i moralnej (sumienie zupełnie zanikło). Zupełnie zanikły w nim ludzkie uczucia - staje się zimny, cyniczny, obojętny wobec choroby i śmierci żony. Śmierć zadana mu z ręki Makdufa (pojedynek) staje się ostatecznym i sprawiedliwym kresem jego losu.
Szekspir - doskonały znawca ludzkiej psychiki- wnikliwie analizuje poszczególne stadia wewnętrznych przeobrażeń bohatera (początkowo skrupuły, obawy, wyrzuty sumienia aż do całkowitej utraty moralnego instynktu, okrucieństwa, tyranii, odczłowieczenia). Szekspir zagłębia się w psychikę swego bohatera, ukazuje jego przemianę, podatność na wpływy zewnętrzne, wreszcie obsesję w jaką popada ( Makbet po śmierci żony powie: "Życie jest cieniem ruchomym jedynie, jest bajką opowiedzianą przez głupca"). W psychice Makbeta toczy się ciągła walka między dobrem a złem, zbrodnią a czystym sumieniem. Ciekawy proces przeobrażeń zachodzi u Lady Makbet (mimo iż była kobietą bezwzględną i pozbawioną skrupułów nie potrafiła udźwignąć ciężaru zbrodni- nadworny lekarz określa jej obłęd jako "chorobę duszy"). Szekspir na podstawie swoich bohaterów ukazuje, że nieetyczna postawa człowieka rodzi reakcję w nim samym i obraca się przeciwko niemu, ponieważ jest sprzeczna z naturalnym porządkiem moralnym. Tak więc bohater Szekspira staje się potwierdzeniem tezy, że studiowanie człowieka jest próbą zgłębienia tajemnicy o nim.


Motywy działań bohaterów Szekspira
W duszy Makbeta, po usłyszeniu przepowiedni, rodzi się myśl o zdobyciu tronu. Makbet pragnie władzy. Pozostaje pod wpływem proroctwa, w jego umyśle pojawia się niepokój i pierwsze plany, prowadzące do zrealizowania usłyszanych słów. A zatem machinę zła rozpętały siły nadprzyrodzone. Rozerwanego wewnętrznie, ambitnego Makbeta do czynu nakłania żona, która podsyciła w swym mężu namiętną chęć władzy (to ona pomogła dokonać wyboru, czy przepowiednia sama się spełni, czy należy jej w tym pomóc). Makbet i jego żona to postacie ambitne, które jednak swą ambicję źle rozumieją i źle wykorzystują. Obie postacie łączy ogromne pragnienie władzy, zaspokojenie swojej ambicji i dokonanie pierwszej zbrodni. Podobnie źródłem czynów obu postaci jest ich charakter i niewłaściwie ukształtowana psychika, żądza władzy, tyrania, zaspokojenie osobistych pragnień. Po zdobyciu tronu Makbet kieruje się strachem, dlatego zabija kolejnych świadków swej zbrodni. Ogarnięty absolutną namiętnością, narusza ustanowione przez Boga odwieczne prawa świata, wchodzi na drogę zbrodni, z której nie ma już odwrotu.

Istota tragizmu szekspirowskiego
Bohater Szekspira jest bohaterem tragicznym. W jego myślach rozgrywa się ciągły konflikt wewnętrzny. Początkowo wydaje nam się naturą wrażliwą, poddaną całkowicie wpływom demonicznej żony. Bez jej zachęty nie dokonałby zapewne pierwszej zbrodni, która pociąga za sobą kolejne morderstwa. Został uwikłany w machinę zła nie z własnej woli, ale pod wpływem sił nadprzyrodzonych. Do swej ostatniej walki, w której ponosi klęskę, staje osamotniony i wówczas możemy dojrzeć w nim prawdziwego bohatera tragicznego.
Tragizm Szekspira to również ukazanie presji winy na człowieka, wyrzutów sumienia, konfliktów wewnętrznych rozgrywających się w myślach bohaterów ( Lady Makbet staje się lunatyczką, ma wizje i omamy, widzi na swoich rękach krew). Bohaterowie Szekspira ponoszą klęskę totalną (Lady Makbet popada w obłęd i umiera, osamotniony Makbet ginie w pojedynku).

Gatunki epoki renesansu i ich związek z filozofią epoki.

Gatunki zaczerpnięte z antyku.
Tragedia - „Odprawa posłów greckich” Jana Kochanowskiego. Zachowuje zasadę trzech
jedności i inne wymogi gatunku. Inaczej niż w klasycznej tragedii, brak tu wyraźnie
zarysowanego konfliktu tragicznego. Kochanowski wykorzystuje temat mitologiczny
(epizod z wojny trojańskiej), by opisać współczesną mu Rzeczpospolitą.
Pieśń - to najstarszy i najpowszechniejszy gatunek poezji lirycznej, pierwotnie związany z
muzyką. Horacy nadał swym Pieśniom tytuł Carmina. Kochanowski wykorzystuje
sam gatunek, a także tłumaczy utwory Horacego.
Anakreontyk - Utwór poetycki sławiący uroki życia, erotykę, wesołe biesiady. Gatunek
ukształtowany przez greckiego poetę Anakreonta w VI w. p. n. e. Pieśni biesiadne pisze m.in. Kochanowski (Pieśń XX z Ksiąg pierwszych czy Pieśń IX ).
Epigramat - Za twórcę tego gatunku uważany jest Simonides z Keos. Odmianą epigramatu
jest fraszka. Nazwę fraszka - z włoskiego: gałązka - wprowadził do polszczyzny Jan
Kochanowski, który swoimi Fraszkami (1584) ustalił obowiązujący wzór tego
gatunku. Mikołaj Rej własne utwory o podobnym charakterze nazwał figlikami.
Sielanka - gatunek ukształtował się w poezji greckiej, w twórczości Teokryta (III w. p. n. e.),
który traktuje sielankę albo jako realistyczny obrazek oddający wiernie krajobraz i
przeżycia bohaterów, albo jako literacką maskę aktualnie problematyki społeczno-
obyczajowej. W literaturze rzymskiej z kolei Wergiliusz czyni przedmiotem sielanki
życie pasterzy w idealnej krainie Arkadii. Stąd później - sielanki konwencjonalne i
realistyczne. Inne nazwy : bukolika, ekologa (to zwłaszcza sielanka w formie
dialogu), pasterka, skotopaska. Szymon Szymonowic, autor „Żeńców” , wprowadza w
renesansie polską nazwę gatunku („sielanka” właśnie). Jana Kochanowskiego Pieśń
Świętojańska o Sobótce.
Elegia - Narodziła się w Jonii, w Azji Mniejszej. W starożytnej Grecji to pieśń bliska
trenowi, śpiewana podczas pogrzebu. Oprócz żałobnych powstawały także elegie
miłosne, wojenne, polityczne, biesiadne, dydaktyczne. W starożytnym Rzymie elegie
miłosne pisze m.in. Owidiusz. Od czasu renesansu elegia to utwór o treści poważnej,
refleksyjnej, będący smutnym rozpamiętywaniem lub skargą, dotyczący spraw
osobistych. Klemensa Janickiego „Elegia o sobie samym do potomności”
Tren - gatunek poezji żałobnej, ukształtowany w starożytnej Grecji. Pieśń wyrażająca żal z
powodu czyjejś śmierci, rozpamiętująca czyny i myśli zmarłego, a także zawierająca
pochwałę jego zalet. W poezji greckiej treny pisał m.in. Pindar, a w rzymskiej -
Owidiusz. Kochanowski nadaje gatunkowi nowe cechy : jego treny są wspomnieniem
dziecka, a nie kogoś wybitnego, bohatera, i mówią wiele o przeżyciach tego, kto
rozpacza po stracie. Ponadto tworzy nieznaną dotąd formę cyklu trenologicznego .
Treny Jan Kochanowskiego to arcydzieło europejskiej poezji żałobnej, wzór i
inspiracja dla późniejszych twórców, począwszy od XVI wieku aż do współczesności
(w poezji dwudziestowiecznej były one wzorem m.in. dla Władysława Broniewskiego
w cyklu żałobnym Anka).
Dialog - bardzo popularny w renesansie (również w średniowieczu), zwłaszcza w dramacie i
teatrze, lecz przejęty z antyku. Za twórcę tego gatunku uznaje się Platona, który w
tej formie propagował swoje filozoficzne koncepcje. Przykładem klasycznym w
renesansie był utwór Mikołaja Reja „Krótka rozprawa między trzema osobami,
Panem, Wójtem a Plebanem”.

Gatunki zaczerpnięte z średniowiecza.
Kazania - w epoce renesansu kazania rozpowszechnił Piotr Skarga, dzięki jego „Kazaniom
sejmowym” gatunek ten stał się bardziej powszechny i stał się narzędziem
publicystyki religijnej, a jednak politycznej.
Moralitety

---