Socjolingwistyczna teoria Bernsteina (Bokszański, Piotrowski, Ziółkowski), Socjolingwistyczne ujęcie procesu socjalizacji: uwagi dotyczące podatności na oddziaływania szkoły (Basil Bernstein)

Problem badań: poszukiwanie przyczyn niepowodzeń szkolnych dużych grup młodzieży, wywodzącej się głównie z klasy robotniczej - w warunkach brytyjskich większość słuchaczy szkół wyższych stanowią członkowie klas średnich.

Przedmiot badań: język, którym posługuje się dziecko w momencie przestępowania progów szkoły, a którego nauczyło się przede wszystkim w rodzinie. Nabycie określonego systemu mowy wiąże się ściśle z przyjęciem pewnej hierarchii wartości sposobów postrzegania klasyfikowania i odczuwania świata /→ P. Bourdieu - pojęcie „habitusu” - teoria przemocy symbolicznej/. Struktura angielskiego systemu szkolnictwa i wymagania są takie, że faworyzują dzieci umiejące posługiwać się rozwiniętym kodem językowym.

2 systemy mowy: A. kod rozwinięty (elaborated) i B. kod ograniczony (restricted)

2 klasy społ. mieszczańskiego: klasa robotnicza - robotnicy niewykwalifikowani (stosunki pracy zw. z jednorodnymi decyzjami, możliwość dochodzenia praw jako grupa; fizyczna, niesymboliczna kontrola realizacji zadań w miejscu pracy; kompensowanie niskiego stanowiska w pracy znaczeniem w domu, opartym na władzy; przeludnione mieszkania - jednorodność sytuacji, środowisko bez podniet intelektualnych) oraz klasa średnia.

Rozróżnienie poniższe, nie ma na celu deprecjacji klasy robotniczej i wykształconego w niej systemu językowego, ale pokazanie, że taki kod komunikacyjny nastawia dziecko na co innego w uczeniu się i inne kategorie tego, co ważne niż w systemie szkolnictwa.

Sposób wychowania.

1. Racjonalność, podporządkowanie zachowań celom długofalowym, stabilny system nagród i kar; jasność celu życiowego dziecka i ideału kariery; zwiększona spostrzegawczość i ciekawość, świadomość ogólnego uporządkowania rzeczywistości, przyswajanie pojęć abstrakcyjnych;

2. Decydująca rola teraźniejszości, brak elementu poświęcenia dla przyszłości, niekonsekwencja i niestabilność systemu kar i nagród, słabo rozwinięte poznawcze i emocjonalne zróżnicowanie świata;

Akty komunikacji językowej (będące przekazem doświadczeń, postaw i wzorów zachowań rodziców):

1. Uczucia są przekazywane, za pomocą logicznych środków językowych → język bogaty w osobiste i indywidualne określenia; forma pośredniej ekspresji uczuć przez subtelne uporządkowanie słów; argumentacja; różnice między znaczeniami wypowiedzi na poziomie czysto językowym;

2. Uczucia przekazywane bezpośrednio, główna rola paralingwistycznych, pozajęzykowych elementów wypowiedzi - siła, ton głosu, gesty mimika twarzy; emocjonalne aspekty wypowiedzi; brak możliwości indywidualizacji uczuć - określenia podobne, nieskomplikowane; podkreślanie wspólności i jedności wszystkich doświadczeń;

Warunki tworzenia się kodów:

1. Specyficzne warunki - tam, gdzie nie daje się z góry założyć intencji rozmówcy, struktura „ja” ponad „my” - ostra granica między „ja” a innymi; ukierunkowanie na osoby.

2. Wszystkie małe grupy o wspólnych doświadczeniach, np. małżeństwo, wojsko, więzienie, wieloletni przyjaciele, grupa rówieśnicza; granica między posługującymi się kodem a innymi; ukierunkowanie na pozycję społeczną.

Właściwości kodów - systemów językowych:

A. Ścisły porządek syntaktyczny, bogactwo określeń - przymiotników i przysłówków, różnorodność spójników, częste użycie skomplikowanych gramatycznie konstrukcji zdaniowych, szczególnie zdań podrzędnie złożonych; liczne formy bezosobowe - wskaźnik obiektywnego stosunku do doświadczeń, przełamanie ograniczeń, abstrakcyjny poziom rozumowania; strona bierna, przekaz osobistych doświadczeń → indywidualne, odrębne znaczenia; przekaz znaczeń eksplicité - uporządkowanie i syntaktyczne skomplikowanie wypowiedzi; określenia ekspresyjne oddają jedynie odcienie emocjonalne przekazu, są precyzyjne i subtelnie rozróżniane.

B. Krótkie, proste gramatycznie, często niedokończone zdania, uboga konstrukcja składniowa, proste i powtarzające się spójniki; sztywne, ograniczone użycie przymiotników i przysłówków; krótkie rozkazy związane z autorytetem rozkazodawcy; stwierdzenia formułowane jako pytania, łatwo identyfikowalne syntaktycznie (ang. Tag questions) - forma „nieprawdaż?”, „prawda?” - poszukiwanie wzajemności uczuć, poglądów i doświadczeń, podkreślanie spójności grupy, rezygnacja z odrębności; charakter socjocentryczny wypowiedzi - skierowany na partnera interakcji; rzadkie użycie zaimków nieosobowych jako podmiotu (zaimki osobowe - doświadczenia lokalne, grupowe); kod ograniczony - język „znaczenia ukrytego”, znaczenia implicité, niski poziom ogólności; konkretne symbole; ukryte oceny indywidualne - maksymalizacja solidarności grupowej;

Społeczna geneza kodów językowych.

1. Formy, jaką przybierają stosunki społeczne, wyraża się w określonym doborze składni i słownictwa, generowanie różnych od siebie systemów mowy - kodów językowych. Różne kategorie ważności i powiązań w danym systemie mowy, powoduje przekształcenie w doświadczeniu jego użytkowników.

2. Struktura społeczna jest substratem doświadczeń dziecka, czyli konsekwencji procesów językowych, staje się jego psychologiczną realnością.

3. Rola społeczna, wg tej teorii, to konstelacja wspólnych, nabytych znaczeń, dzięki którym jednostki mogą wchodzić w stałe, trwałe i powszechnie uznane układy interakcji z innymi osobami. Innymi słowy, to złożona czynność kodowania, która kieruje zarówno procesem powstawania i organizowania specyficznych znaczeń, jak i warunkami przekazywania tych znaczeń i ich odbioru.

4. Pojęcie kodu odnosi się do wykonania językowego, a nie do kompetencji językowej.

5. Otwarty system ról - dopuszczający wiele możliwych sposobów realizacji znaczeń oraz zamknięty system ról - system ról, który ogranicza zakres możliwych sposobów werbalnej realizacji znaczeń; im węższy jest ten zakres, w tym większym stopniu znaczenia wyrażane werbalnie stają się wspólne, zbiorowe, tym niższy stopień ich złożoności, tym większa sztywność w doborze składni i słownictwa, tym bardziej ograniczony kod.

6. Źródła przechodzenia z kodu ograniczonego na rozwinięty: wzrost komplikowania się podziału pracy - zmiana stosunków ekonomicznych z wymiany dóbr na wymianę usług oraz podstawowy system wartości w społeczeństwach pluralistycznych.

Rodziny pozycjonalne: sfera podejmowania decyzji uwarunkowana formalną pozycją członka rodziny; wyraźne rozdzielenie ról; zamknięty system komunikacji; spory kompetencyjne wywołane różnicami władzy związanej z różnicami statusu; socjalizacja jednostronna; system nie zachęca do werbalnej analizy dążeń i motywów; dziecko uczy się pełnienia roli o charakterze publicznym;

Rodziny ukierunkowane na osoby: zakres podejmowanych decyzji, wprowadzanych zmian i wypowiadanych sądów funkcją właściwości psychicznych; silny, otwarty system komunikacji; status zdobywany samodzielnie, system ról prowokujący słowne sygnalizowanie i wyrażanie explicité własnych intencji, ocen i sądów oraz procesy asymilacji i akomodacji do odmiennych intencji innych członków rodziny; metody kontroli bardzo wcześnie uwrażliwiają dziecko na rozwój języka i pobudzają ten rozwój;

Metody kontroli społecznej:

1. Imperatywna (nakazy)

2. Apelowanie (odwoływanie się):

1. Odwoływanie się do pozycji - odniesienie do norm immanentnie związanych z jakimś statusem, np. Do tatusia tak się nie mówi. Powinieneś już umieć to zrobić. Apele pozycjonalne rodzą wstyd.

2. Odwoływanie się do kontrolowanego jako osoby - podstawą są międzyosobnicze lub wewnątrzosobnicze komponenty stosunków społecznych, np. Wiem, że nie lubisz całować dziadziusia, ale on jest chory, tak cię lubi, zawsze tak się cieszy, jak go pocałujesz. Dziecko uczy się reguł w kontekstach, werbalizowana jest wieloznaczność i ambiwalencja. Metoda oparta na poczuciu winy.

Kontrola	Przedmiot uczenia się	Poziom uczenia się
Imperatywna	Hierarchia	Kod ograniczony
Pozycjonalna	Obowiązki wynikające z roli oraz zróżnicowanie ról	Kod ograniczony Kod rozwinięty
Skierowana na osobę	Zjawiska międzyosobnicze Zjawiska wewnątrz osobnicze	Kod ograniczony Kod rozwinięty

Warunki formułowania się rodzin pozycyjnych w rodzinach robotniczych: odizolowanie tej podkultury od stosunków społecznych klasy średniej (system klasowy), duże zagęszczenie ludności na ograniczonym terenie, mały stopień ruchliwości społecznej (na sutek niepowodzeń szkolnych), solidarność społeczna wynikająca z podobieństwa funkcji i interesów ekonomicznych, bezrobocie. Geny klasy robotniczej przekazywane są kodem ograniczonym.

Czynniki sprzyjające zanikaniu rodzin o charakterze pozycjonalnym: zamożność, ruchliwość geograficzna, mała gęstość zaludnienia, zmiana pozycji żony w rodzinie na skutek możliwości zarabiania, zmiana postawy wobec kształcenia i rozwoju dziecka, przemiany w zakresie solidarności robotniczej, element długofalowej tendencji do przechodzenia do gospodarki opartej na wymianie usług. Podkultura klasy średniej powołuje do życia zarówno kod ograniczony jak i rozwinięty.

Konsekwencje zmiany przyswojonego kodu językowego (O→R).

Zmiana środków, które tworzą kategorie i hierarchie wartości, zmiana stosunków wynikających z pełnionych ról i zmiana kontroli społecznej. Przejście od autorytetu do tożsamości. Posługiwanie się kodem rozwiniętym zorientowanym raczej na przedmioty niż na osoby.

---