„Finanse - zadanie 3”
Definicja finansów publicznych:
Finanse publiczne (publiczny system finansowy) - to mechanizm zapewniający współtworzenie i przepływ środków pieniężnych, które umożliwiają władzom publicznym (szeroko pojętemu państwu) dostarczanie dóbr publicznych oraz usług i świadczeń społecznych.
Ekonomiczne przesłanki występowania publicznego:
Mechanizm rynkowy wykazuje istotne słabości w dziedzinie dostarczania dóbr publicznych
Występują efekty zewnętrzne
Przedmiotowa struktura finansów publicznych:
Finanse państwa
Finanse samorządów terytorialnych
Funkcje finansów publicznych:
Alokacyjna - dostarczanie dóbr społecznych albo proces, w którym wykorzystanie całości zasobów jest dzielone między prywatne i społeczne dobra i w którym ustala się strukturę dóbr społecznych.
Redystrybucyjna - dostosowanie podziału dochodu i bogactwa do zgodności z tym, co społeczeństwo uważa za „słuszny”, czy „sprawiedliwy” stan podziału (dystrybucji).
Stabilizacyjna - wykorzystanie polityki budżetowej jako instrumentu utrzymywania wysokiego stanu zatrudnienia, racjonalnego poziomu stabilności cen i właściwej stopy wzrostu gospodarczego, z uwzględnieniem ich efektów dla bilansu.
Dobro publiczne:
Dobro publiczne - to takie dobro, którego wykorzystywanie przez jeden podmiot nie ogranicza jego wykorzystywania przez inny podmiot.
Cechy dóbr publicznych:
Niekonkurencyjność - podmioty ekonomiczne nie muszą rywalizować o dobro publiczne.
Brak typowej dla dóbr prywatnych cechy wyłączności.
Nieodmawialność - podmiot nie może odmówić korzystania z usługi.
Niewykluczalność - podmiotowi nie można zakazać konsumpcji usługi.
Przykłady dóbr publicznych:
Obrona narodowa
Bezpieczeństwo wewnętrzne
Usługi świadczone przez pieniądz
Dochody i wydatki budżetu państwa:
Dochody:
W postaci transferów (ta forma jest najczęstsza):
Podatki
Opłaty
Grzywny
Dochody z przedsiębiorstw państwowych w postaci wpłat z zysku i dywidend
Wpłaty z zysku banku centralnego
Obligacje państwowe
Bony skarbowe
O charakterze kredytowym:
Przychody organów publicznych w postaci pożyczek bankowych
Wydatki:
O charakterze rynkowym ekwiwalentnym:
Wynagrodzenia osób zatrudnionych w jednostkach organizacyjnych sektora publicznego (urzędach, instytucjach usługowych o charakterze niezarobkowym itp.)
Zakupy towarów i usług dla bieżącej i inwestycyjnej działalności jednostek sektora publicznego
O charakterze transferowym:
Świadczenia z tytułu ubezpieczeń społecznych
Innego rodzaju subwencje i dotacje dla sektorów przedsiębiorstw i gospodarstw domowych
Dotacje budżetu państwa dla budżetów samorządowych
Obsługa długu publicznego
Równowaga i nierównowaga budżetowa (deficyt):
Równowaga budżetowa, stan, w którym wydatki budżetu państwa (także budżetów organów samorządowych) są w całości pokryte dochodami tych jednostek. Rozróżnia się równowagę budżetową planowaną i rzeczywistą. Zrównoważenie planowanych (przewidywanych) dochodów z planowanymi wydatkami, a więc zapewnienie równowagi w fazie konstrukcji budżetu, jest jedną z kardynalnych zasad budżetowych.
Deficyt budżetowy, niedobór dochodów budżetu państwa w stosunku do jego wydatków (inaczej - nadwyżka wydatków nad dochodami). Źródłami finansowania deficytu budżetowego mogą być kredyty bankowe udzielane przez bank centralny, emisja papierów wartościowych (obligacji, weksli, bonów skarbowych), podwyższenie stopy podatkowej, a w ostateczności dodatkowa emisja pieniądza.
Deficyt budżetowy, przy niewielkich jego rozmiarach, może mieć korzystny wpływ na gospodarkę, zwłaszcza w okresie recesji (interwencjonizm państwowy). Przekroczenie jego "bezpiecznej" granicy (5% produktu narodowego brutto) może wywołać poważne zaburzenia w gospodarce (inflacja).
Nadwyżka budżetowa, dodatnia różnica pomiędzy wpływami budżetu państwa gromadzonymi głównie z podatków i innych opłat o podobnym charakterze (np. opłaty celne), uzupełnianymi okresowo pożyczkami wewnętrznymi (np. w drodze emisji obligacji) i zewnętrznymi, a jego wydatkami związanymi głównie z koniecznością finansowania tzw. sfery budżetowej oraz zabezpieczenia obsługi zadłużenia wewnętrznego i zewnętrznego.
Etapy procedury budżetowej (5 kroków):
Procedura budżetowa jest to proces prawnie określonych zasad postępowania z budżetem. Pierwszym elementem procedury jest przygotowanie projektu budżetu na następny rok. W przypadku niedotrzymania terminu rząd zmuszony jest do uchwalenia prowizorium budżetowego. Gdy ustawa budżetowa nie zostanie uchwalona w okresie czterech miesięcy od przedłożenia Sejmowi projektu, prezydent może skrócić jego kadencję. Następnymi etapami procedury budżetowej są: uchwalenie, a później wykonanie budżetu, a na końcu ocena stopnia wykonania i kontroli.
Definicje, rodzaje i funkcje podatków, dochody i wydatki systemu terytorialnego (pośrednie i bezpośrednie):
Podatek - najważniejszy dochodowy instrument fiskalny (obowiązkowe świadczenie pieniężne pobierane przez związek publicznoprawny (państwo, jednostka samorządu terytorialnego) bez konkretnego, bezpośredniego świadczenia wzajemnego.).
Rodzaje podatków ze względu na przedmiot opodatkowania (sytuację ekonomiczną, z którą przepisy prawne wiążą ich obliczanie):
Przychodowe - opodatkowany jest przychód z działalności.
Dochodowe - przedmiotem opodatkowania jest dochód podmiotu.
Od wydatków - tzw. podatki konsumpcyjne - opodatkowany jest ponoszony wydatek.
Majatkowe - przedmiotem opodatkowania jest majątek płacącego podatki.
Rodzaje podatków ze względu na to kto jest obciążony podatkiem:
Bezpośrednie - obciążające bezpośrednio dochód podatnika.
Pośrednie - tzw. przerzucalne, a więc takie, które mogą być łatwo wliczone w cenę przez płacącego podatek i tym samym przerzucona na nabywcę towaru lub usługi.
Rodzaje podatków ze względu na to, kto ustanawia podatki (kto jest ich beneficjentem):
Centralne - ustanawia je parlament.
Lokalne - gdy ustanawiają je lub pobierają władze samorządowe.
Rodzaje podatków ze względu na charakter stawki podatkowej:
Proporcjonalne - liniowe, zależność między zobowiązaniem podatkowym a wielkością podstawy opodatkowania pozostaje bez zmiany nie zależnie od jej wielkości.
Progresywne - zależność między zobowiązaniem podatkowym a wielkością podstawy opodatkowania ma charakter rosnący.
Regresywne - zależność między zobowiązaniem podatkowym a wielkością podstawy opodatkowania ma charakter malejący,
Funkcje podatków:
Podatki służą w pierwszej kolejności realizacji funkcji fiskalnej, która sprowadza się do tego, że podatek pełni bardzo ważną rolę jako podstawowy rodzaj dochodów budżetowych. Jego rozmiary przewyższają wpływy z innych tytułów, takich jak opłaty, cła czy pożyczki. Funkcja fiskalna jest jedną z najstarszych funkcji podatkowych. I w czasach nowożytnych, i w czasach współczesnych podatki zabezpieczają pokrycie głównych wydatków publicznych.
Ściśle związana z funkcją fiskalną jest funkcja regulacyjna. Polega ona na kształtowaniu dochodu i majątku będących w dyspozycji podatników. Akceptowana jest w każdych warunkach społecznych i politycznych. Dzięki podatkom następuje redystrybucja dochodu i majątku narodowego między podatnikami, a związkami publicznoprawnymi, jakimi są państwo i organy samorządu terytorialnego. Zakres redystrybucji podatkowej zależy od struktury gospodarki.
Funkcja stymulacyjna natomiast, oznacza wykorzystanie instrumentów podatkowych w celu wywarcia wpływu na warunki działania jednostek oraz na kierunki i tempo ich rozwoju. Funkcja stymulacyjna realizuje się poprzez zróżnicowanie obciążeń podatkowych, dzięki czemu podatek może wpłynąć zachęcająco lub zniechęcająco na podejmowane decyzje w sprawie prowadzenia działalności. Praktycznym wyrazem realizacji tej funkcji w sensie pozytywnym jest system zwolnień i ulg podatkowych. Obecnie większa część ulg została zlikwidowana i zastąpiona poprzez wprowadzenie 19% podatku dochodowego dla przedsiębiorców.
Ostatnią z wymienionych funkcji podatku jest funkcja informacyjna. Polega ona na tym, że realizacja wpływów podatkowych ogółem lub z określonego podatku dostarcza informacji o prawidłowościach bądź nieprawidłowościach przebiegu procesów gospodarczych. Znaczne obniżenie wpływów od podmiotów gospodarczych może świadczyć, Np. o trudnościach ze zbytem produkcji lub z wyegzekwowaniem należności od niektórych kontrahentów.
Źródła: |
|