WYKŁAD I

Pielęgnowanie od zawsze towarzyszyło człowiekowi, bez niego niemożliwe byłoby zachowanie zdrowia i utrzymanie życia. Zanim jednak stało się zawodem, przeszło długą drogę kształtowania się i rozwoju różnorodnych form opieki nad człowiekiem. Na przestrzeni lat zmieniała się rola zawodowa pielęgniarki. W przeszłości uformował się obraz zawodu pielęgniarskiego jako wykonywanie poleceń lekarskich. Obecnie na podstawie ustawy z dnia 5 lipca 1996 roku o zawodach pielęgniarki i położnej — zawód pielęgniarki jest zawodem samodzielnym.

PIELĘGNIARSTWO - zawód o charakterze opiekuńczym, którego działalność praktyczna oparta jest na wiedzy weryfikowanej praktyką i teorią; działalność praktyczna realizowana jest na rzecz osób, rodzin, określana jako dyscyplina naukowa.

PIELĘGNOWANIE - profesjonalna pomoc i towarzyszenie człowiekowi lub grupie ludzi w zdrowiu i chorobie, kształcenie u nich umiejętności do samodzielnej opieki.

PIELĘGNIARKA - osoba mająca wykształcenie pielęgniarskie po ukończeniu obowiązującego w Polsce programu. Jest kompetentna do podejmowania decyzji dotyczących pielęgnowania. Samodzielna, niezależna w swoim zawodzie.

Historia pielęgniarstwa - okres przednowoczesny

Starożytny Egipt → wiedza medyczna darem Boga, tajemnica kapłanów; pierwsze szpitale, rozwój chirurgii;

Starożytne Indie → leczenie spoczywa w rękach kapłanów (Święte księgi Wedy 1500-300r.p.n.e.; pierwsze szpitale, pielęgniarkom stawiano wysokie wymagania -kwalifikacje techniczne, cechy charakteru i poziom moralny;

Starożytna Grecja → chorymi zajmowały się kapłanki, później uczniowie mistrza;

Hipokrates (460 - 377p.n.e.)→ ojciec medycyny (podręcznik medycyny, teoretyczne podstawy patologii zasady etyki);

Chrześcijaństwo wniosło ideę humanitaryzmu opartą na miłości bliźniego oraz nakaz miłosierdzia w stosunku do osób potrzebujących opieki i pomocy;

Średniowiecze → opieka leczniczo - pielęgnacyjna sprawowana przez zgromadzenia religijne;

XVI w - połowa XIX wieku→ odchodzenie ze szpitali osób duchownych zastępowanych przez osoby z marginesu społecznego, bez przygotowania, o niskim poziomie moralnym;

Do poprawy tego stanu przyczynił się św. Wincenty a'Paulo (1584 - 1660)→ wielki reformator pomocy społecznej i opieki nad biednymi; Św. a'Paulo utworzył Zgromadzenie Sióstr Miłosierdzia św. Wincentego a'Paulo - zgromadzenie młodych niewiast, które zobowiązywały się, przez składanie rocznych ślubów, do opieki nad chorymi, bezdomnymi, niedołężnymi. Kilka sióstr przybyło do Polski w 1652r. i rozpoczęły trwającą ponad 300lat działalność charytatywną. W 1660r. pracowało już 350 szarytek w 70 zakładach;

Pastor Teodor Fliedner w latach 1780 - 1800 reformator protestancki - szkolenia niewiast teoretyczne i praktyczne w opiece nad chorymi;

Nowoczesne pielęgniarstwo zostało zapoczątkowane przez Florencję Nihtingale (1820 - 1910)

Urodzona 12 maja 1820r we Florencji;

Przełożona zakładu dla nauczycielek i innych chorych kobiet (1853);

Generalna przełożona pielęgniarek szpitali armii brytyjskiej w czasie wojny krymskiej (1854 - 1856) → spadek śmiertelności z 42% do 2%;

Założycielka pierwszej szkoły pielęgniarskiej przy szpitalu św. Tomasza w Londynie (1860);

Organizatorka opieki nad chorymi i propagatorka idei społecznych (1853 - 1898);

Prace naukowe, publikacje, listy, wystąpienia.

Okres nowoczesny - rok 1860 - założenie przez Florencję Nightingale pierwszą szkołę pielęgniarską przy szpitalu św. Tomasza w Londynie.

Stworzony przez Nightingale model opieki został oparty na potrzebie odwoływania się w pielęgnowaniu do praw naukowych, potrzebie rozwoju naukowego pielęgniarstwa i kształcenia pielęgniarek. W kształceniu pielęgniarek zwracała uwagę na wiek i charakter kandydatek, program nauczania oraz indywidualizację opieki. Nightingale wskazywała na:

Odrębność pielęgniarstwa;

Potrzebę samodzielności pielęgnowania, którą łączyła z podporządkowaniem pielęgniarek lekarzom w sprawach leczenia;

Lojalne wykonywanie zleceń.

Rozwój pielęgniarstwa w Polsce XX wiek:

pierwsze szkoły pielęgniarstwa;

Kraków 1911r. Szkoła Pielęgniarek Zawodowych Panien Ekonomek św. W. a'Paulo (Maria Epstein, Anna Rydlówna, Teresa Kulczyńska, Hanna Chrzanowska)

1921r. - szkoły pielęgniarskie w Warszawie i w Poznaniu o standardach programowych zachodnich;

pierwsze organizacje zawodowe - (1925)Polskie Stowarzyszenie Pielęgniarek Zawodowych; weszło w skład MRP;

wprowadzenie przedstawicielki zawodu do Departamentu Służby Zdrowia w Ministerstwie Spraw Zagranicznych (1926r.); powołanie pielęgniarek wojewódzkich;

„Pielęgniarka Polska” - pierwsze czasopismo (1929 - 1939; 1948 - 1958);

ustalenie podstaw prawnych zawodu - Ustawa o pielęgniarstwie z 21 lutego 1935r.

Okres II wojny światowej - tajne kształcenie, służba w jednostkach wojskowych, w partyzantce, w powstaniu warszawskim, gettach, obozach koncentracyjnych;

Okres po 1945r. :

Wzrost liczby szkół pielęgniarskich;

Zmiany w programach kształcenia;

1957r. - powstanie Polskiego Towarzystwa Pielęgniarskiego;

1969r. Lublin - pierwsze Studium Pielęgniarstwa o charakterze uniwersyteckim, przekształcone w 1972r. w Wydział Pielęgniarski Akademii Medycznej;

1973r. Lublin - pierwsze dyplomy magistra pielęgniarstwa.

Pielęgniarką może być osoba która………ukończyła obowiązujący w kraju program kształcenia;

Uzyskała prawo wykonywania zawodu;

Ustawa z 5 lipca 1996r. o zawodach pielęgniarki i położnej określa zasady i warunki wykonywania zawodu. Pielęgniarka to tytuł zawodowy.

Uprawnienia pielęgniarki

Kompetencje to zakres uprawnień i pełnomocnictw nadany do podejmowania działania.

Człowiek kompetentny to taki, który posiada kwalifikacje do podejmowania działania, do wydawania sądów, opinii i decyzji w określonym obszarze działalności zawodowej.

Zakres kompetencji powiązany jest posiadanym poziomem wykształcenia i kwalifikacji zawodowych, a także z zajmowanym stanowiskiem.

Pielęgniarka do wykonywania swojego zawodu musi posiadać prawo wykonywania zawodu.

Pielęgniarka powinna posiadać określone kompetencje (wiedzę, umiejętności, uprawnienia), tzn. jest odpowiedzialna za:

profesjonalne pielęgnowanie;

zapewnienie jakości oferowanych i świadczonych usług;

organizowanie opieki pielęgniarskiej;

podejmowanie decyzji dotyczących pielęgnowania,

współpracę i współdziałanie z podmiotem opieki, w zespole pielęgniarek, z interdyscyplinarnym zespołem opiekuńczym.

1. Pielęgniarstwo jako zawód - zespół czynności wyuczonych i wykonywanych za które otrzymywane jest wynagrodzenie.

2. Pielęgniarstwo jako profesja ponieważ:

pełni służbę społeczną,

dysponuje zasobem wiedzy specyficznie pielęgniarskiej,

prowadzi badania naukowe,

jest zapewniona edukacja na poziomie akademickim,

posiada aktywnie funkcjonujące organizacje (PTP, MRP, oraz struktury w WHO, MOP).

3. Pielęgniarstwo jako nauka- prowadzenie badań naukowych.

4. Pielęgniarstwo jako sztuka o charakterze moralnym.

Współczesne pielęgniarstwo rozszerza zakres kompetencji i samodzielności pielęgniarki, co oznacza odchodzenie od bierności na korzyść wielokierunkowej aktywności, dążenie do wykonywania działań autonomicznych skoncentrowanych na podmiocie opieki.

Obecnie pielęgniarka odgrywa rolę terapeuty, informatora, koordynatora przez wykonywanie różnych funkcji zawodowych.

Ta istotna zmiana roli pielęgniarki pozwala coraz adekwatniej odpowiadać na potrzeby i oczekiwania podopiecznego.

ROLA ZAWODOWA PIELĘGNIARKI

Rola (zawodowa) - względnie stały, wewnętrznie spójny system zachowań, który stanowi reakcję na zachowania innych osób, przebiegający według mniej lub bardziej ustalonego wzoru.

(Szczepański,1970)

Rola zawodowa pielęgniarki uwarunkowana jest pozycją, jaką zajmuje pielęgniarka wśród innych profesji zajmujących się zdrowiem i opieką, oraz pozycją jaką zajmuje w wielozadaniowym zespole.

Społecznie bardzo oczekiwanym zakresem działań zawodowych pielęgniarki jest to, co określamy mianem profesjonalnego pielęgnowania.

Pielęgnowanie profesjonalne definiujemy jako towarzyszenie i pomaganie człowiekowi w zdrowiu, chorobie oraz niepełnosprawności.

Pomaganie określamy jako:

• Podejmowanie różnych działań na rzecz potrzebującego człowieka, ale (jeśli to możliwe) przy respektowaniu jego prawa do decydowania w sprawach własnego zdrowia;

• Tworzenie warunków sprzyjających podejmowaniu przez podopiecznego odpowiedzialności za własne życie i zdrowie, a także zdrowie swoich najbliższych, społeczności i społeczeństwa, w którym żyje które współtworzy;

• Usamodzielnianie podopiecznego poprzez kształtowanie u niego umiejętności niezbędnych w samoopiece i w samopielęgnowaniu (w zakresie utrzymania jakości i komfortu życia codziennego w zdrowiu, chorobie, cierpieniu).

Pielęgnowanie może dotyczyć podejmowania działań, których celem jest wzmacnianie zdrowia, zapobieganie chorobom, kształtowanie umiejętności życia z chorobą lub niepełnosprawnością, ale również towarzyszenie w godnym i spokojnym umieraniu.

• FUNKCJE ZAWODOWE PIELĘGNIARKI

WHO 1993r.-eksperci określili funkcje pielęgnowania, w oparci o nie należy formułować kierunki rozwoju pielęgniarstwa, a pośrednio również i funkcje pielęgniarki:

1. Świadczenie opieki i zarządzanie opieką,

2. Uczenie pacjentów oraz personelu zajmującego się opieką zdrowotną,

3. Realizowanie roli członka zespołu opieki zdrowotnej,

4. Działania na rzecz rozwoju praktyki pielęgniarskiej.

Te funkcje wyznaczają zadania, które powinna realizować pielęgniarka.

Funkcje zawodowe odnoszą się bezpośrednio do roli zawodowej pielęgniarki, czyli działań odejmowanych na rzecz podmiotu opieki.

1. Funkcja opiekuńcza;

2. Funkcja wychowawcza;

3. Funkcja promowania zdrowia;

4. Funkcja profilaktyczna;

5. Funkcja terapeutyczna;

6. Funkcja rehabilitacyjna;

7. Funkcja kształcenia;

8. Funkcja naukowo - badawcza;

9. Funkcja zarządzania;

FUNKCJA OPIEKUŃCZA

Pomaganie, towarzyszenie, asystowanie, wspieranie podopiecznego przy rozwiązywaniu jego problemów związanych ze zdrowiem;

Rozpoznawanie stanu zapotrzebowania podopiecznego na opiekę (zakres, charakter);

Pomaganie w rozwiązywaniu problemów biologicznych, psychicznych, społecznych powstających w wyniku indywidualnej reakcji pacjenta na zastosowane metody diagnozowania, leczenia, rehabilitacji;

Pomaganie podopiecznemu w radzeniu sobie z reakcją na aktualne problemy zdrowotne, w przystosowaniu się do życia z chorobą, z upośledzeniem fizycznym lub umysłowym.

FUNKCJA WYCHOWAWCZA

Zamierzony wpływ na osobowość podopiecznego poprzez kształtowanie prawidłowych, pożądanych zachowań zdrowotnych, poczucia odpowiedzialności za własne zdrowie, zdrowie najbliższych i środowiska;

Przygotowanie do współpracy i współdziałania w procesie pielęgnowania oraz do świadczenia samoopieki;

Przygotowanie rodziny i/lub osób bliskich pacjentowi do opieki w miejscu zamieszkania.

FUNKCJA PROMOWANIA ZDROWIA

Propagowanie w społeczeństwie i w odniesieniu do indywidualnych osób zachowań prozdrowotnych i stylu życia wspierającego zdrowie;

Doradzanie ludziom, jak wzmacniać zdrowie;

Zapewnienie podopiecznym warunków do prowadzenia stylu życia sprzyjającego utrzymaniu i wzmacnianiu zdrowia.

FUNKCJA PROFILAKTYCZNA

Rozpoznawanie stanu zagrożenia wypadkami, uszkodzeniami, katastrofami indywidualnych osób, rodzin, innych grup społecznych;

Planowanie i realizowanie działań zapobiegających i/lub ograniczających ryzyko występowania schorzeń oraz ocenianie efektów działań.

FUNKCJA TERAPEUTYCZNA

Wykonywanie badań służących ocenie stanu pacjenta (pomiary czynności życiowych, prób wysiłkowych, bilansów, pomaganie lekarzowi w wykonywaniu wlewów, wziernikowań, nakłuć jam ciała, w badaniach radiologicznych inwazyjnych i nieinwazyjnych);

Wykonywanie zleceń lekarskich w planie terapii (farmakoterapia, leczenie dietetyczne, leczenie zabiegowe -przygotowanie do zabiegów, zakładanie opasek unieruchamiających);

Udzielanie pomocy przedlekarskiej w sytuacji zagrożenia życia i zdrowia podopiecznego.

FUNKCJA REHABILITACYJNA

To zadania, których celem jest pomaganie pacjentowi w uzyskaniu niezależności i umiejętności radzenia sobie w zmienionej sytuacji życiowej, która powstała z różnych przyczyn (rozwojowych, choroby, urazu);

Rehabilitacja to przywracanie tego, co utracone, a w opiece oznacza takie oddziaływania, które zmierzają do przywrócenia sprawności i umożliwienia samodzielnego życia w społeczeństwie człowiekowi, który takich możliwości nie miał lub z powodu urazu lub choroby utracił taką możliwość.

FUNKCJA KSZTAŁCENIA

To zadania realizowane w procesie kształcenia adeptów do zawodu, ale również inwestowanie we własny rozwój zawodowy.

FUNKCJA NAUKOWO- BADAWCZA:

Rozpoznawanie zapotrzebowania na rodzaj, zakres, charakter badań naukowych w pielęgniarstwie;

Organizowanie i kierowanie zespołem prowadzącym badania naukowe;

Uogólnianie wyników i ocenianie pod kątem możliwości lepszego poznania podmiotu opieki;

wykorzystywanie badań naukowych dla podnoszenia jakości pielęgnowania i rozwoju pielęgniarstwa.

FUNKCJA ZARZĄDZANIA

Rozpoznawanie stanu służb pielęgniarskich;

Planowanie i organizowanie zespołów pielęgniarskich dla potrzeb różnych kategorii podopiecznych i różnych warunków;

Kierowanie pracą zespołów pielęgniarskich, ocenianie opieki i formułowanie wniosków na przyszłość;

Podejmowanie decyzji dotyczących organizacji opieki przez pielęgniarki, obsady na poszczególnych stanowiskach.

W zakres tej funkcji wchodzi: planowanie, organizowanie, motywowanie, kontrola.

Symbole i tradycje w rozwoju pielęgniarstwa

Czepek pielęgniarski;

Mundur pielęgniarski;

Hymn pielęgniarski;

Lampka oliwna - „lampka Nightingale”;

Tradycje - ceremonie, obrzędy:

„czepkowanie”

„paskowanie”

• Międzynarodowa Fundacja im. Florencji Nightingle (od 1934r.)

• 12 maja - Międzynarodowy Dzień Pielęgniarki

• Medal Florencji Nightingale dla zasłużonych pielęgniarek

Współczesne uwarunkowania rozwoju pielęgniarstwa

1. czynniki demograficzne

2. czynniki społeczno- kulturowe

3. czynniki polityczne

Czynniki demograficzne

Starzenie się społeczeństwa stawia wyzwanie do rozwoju pielęgniarstwa geriatrycznego i zakładów pielęgnacyjno - opiekuńczych.

Czynniki społeczno kulturowe

Wzory zachowań i wartości

Styl życia jednostki

Zmiany w strukturze i funkcjonowaniu rodziny

Tworzenie się nowych warstw społeczno - zawodowych

Rozwój instytucji społecznych

Czynniki polityczne

Proces integracji z UE spowodował:

zmiany w kształceniu zawodowym

przemieszczanie się kadr pielęgniarskich między państwami UE

Organizacje zawodowe pielęgniarek

Wzrost zapotrzebowania na opiekę pielęgniarską i wzrost oczekiwań wobec pielęgniarek spowodował konieczność tworzenia organizacji zawodowych i naukowych pielęgniarek.

Samorząd Pielęgniarek i Położnych (1991r.);

Polskie Towarzystwo Pielęgniarskie (1957r.);

ORGANIZACJE DZIAŁAJĄCE NA RZECZ PIELĘGNIARSTWA

Współpraca międzynarodowa jest istotnym warunkiem jakości opieki zdrowotnej.

Komitet Międzynarodowego Czerwonego Krzyża (22.VIII. 1864r.) w Genewie;

1919r. Liga Stowarzyszeń Czerwonego Krzyża;

Polskie Towarzystwo Czerwonego Krzyża (1919r.) - przekształcone w 1927r. w Polski Czerwony Krzyż;

Międzynarodowa Rada Pielęgniarek(1899r.) - Genewa;

Polskie Stowarzyszenie Pielęgniarek Zawodowych(1925r.) - uchwalenie Ustawy o pielęgniarstwie w 1935r. - kolejna ustawa w 1996r.;

Polskie Towarzystwo Pielęgniarskie (1957r.);

Światowa Organizacja Zdrowia (1946r.) - Genewa;

Międzynarodowa Organizacja Pracy(1911r.) - Paryż.

ORGANIZACJE DZIAŁAJĄCE NA RZECZ PIELĘGNIARSTWA

Polskie Towarzystwo Pielęgniarskie - stowarzyszenie naukowe: wspieranie moralne i naukowe rozwoju; prowadzenie badań naukowych w pielęgniarstwie,

Międzynarodowa Rada Pielęgniarek - główny cel: rozwój pielęgniarstwa na całym świecie;

Światowa Organizacja Zdrowia -

ochrona zdrowia,

zwalczanie chorób zakaźnych,

ustalanie norm dotyczących składu lekarstw i jakości żywności,

zapewnienie opieki medycznej,

zmniejszenie śmiertelności,

uświadamianie np. jak ważna jest higiena i jej wpływ na organizm ludzki.

NARODOWY PROGRAM ZDROWIA 1996 - 2005 (promocja zdrowia)

Obecna, znowelizowana wersja określa priorytetowe kierunki działań w Polsce na lata 2005 - 2016 w zakresie:

umacniania zdrowia i wyrównywania różnic terytorialnych i społecznych poprzez wpływ na styl życia a także wyrównywania szans osób starszych i niepełnosprawnych,

wczesnego wykrywania i leczenia najczęściej występujących w odwracalnych ich stadiach ze szczególnym uwzględnieniem świadczeń podstawowej opieki zdrowotnej i pomocy doraźnej w stanach zagrożenia życia,

ochrony zdrowia ludności przed najczęstszymi zagrożeniami.

CEL STRATEGICZNY NPZ: POPRAWA ZDROWIA I ZWIĄZANEJ Z NIM JAKOŚCI ŻYCIA LUDNOŚCI

W 1975 roku udowodniono, że zdrowie człowieka zależy od:

stylu życia - w 53%

środowiska - w 21%

czynników genetycznych - w 16%

opieki zdrowotnej - w 10%

W roku 1977 w Ałma Acie po raz pierwszy w dokumentach Światowej Organizacji Zdrowia pojawia się termin Promocja Zdrowia. W roku 1986 odbyła się Pierwsza Międzynarodowa Konferencja Promocji Zdrowia w Ottawie. Uczestnicy Konferencji opracowali plan działań dla Promocji Zdrowia - „Kartę Ottawską”, która jest dokumentem programowym będącym „kamieniem milowym” dla Promocji Zdrowia.

Strategie i programy promocji zdrowia powinny być dostosowane do lokalnych potrzeb i możliwości poszczególnych krajów i regionów oraz uwzględniać różne systemy społeczne, kulturalne i ekonomiczne.

ETYKA ZAWODOWA

Pierwszy kodeks etyki zawodowej dla pielęgniarek powstał w 1953r. sformułowany przez Międzynarodową Radę Pielęgniarek (sukcesywnie nowelizowany)

Zbiór powinności moralnych pielęgniarek, a najważniejsze z nich to:

-Poszanowanie prawa człowieka(prawo do życia, poszanowanie godności, traktowania z szacunkiem);

-Zakaz dyskryminacji,

-Informowanie pacjentów jako warunek zgody na opiekę,

-Tajemnica zawodowa;

-Podnoszenie kwalifikacji zawodowych,

-Utrzymywanie swego stanu zdrowia na odpowiednim poziomie;

-udział w tworzeniu podstaw naukowych pielęgniarstwa (MRP 2000r.);

W Polsce aktualny kodeks etyki został zatwierdzony na IV Krajowym Zjeździe Pielęgniarek i Położnych 8 - 10 XII 2003r.

Zasady etyki zawodowej pielęgniarki /arza

Zasada autonomii;

Zasada dobroci;

Zasada sprawiedliwości;

Zasada poufności;

Zasada prawdomówności;

Zasada odpowiedzialności.

Prawa pacjenta

Powszechna Deklaracja Praw Człowieka - 1948r.;

Międzynarodowy Pakt Praw Gospodarczych, Społecznych i Kulturalnych - 1966r.;

Europejska Konwencja o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności - 1950r.;

Europejska Karta Socjalna - 1961r.;

Europejska Konwencja o Ochronie Praw Człowieka i Godności Istoty Ludzkiej Wobec Zastosowań Biologii i Medycyny - 1997r.;

Dokumenty WHO, ONZ, Rady Europy.

Prawa pacjenta w Polsce:

Konstytucja Rzeczpospolitej Polskiej - 1997r.;

Ustawa o Zakładach Opieki Zdrowotnej - 1997r.;

Ustawa o ochronie zdrowia psychicznego -1994r.;

Ustawa o pobieraniu i przeszczepianiu komórek, tkanek i narządów - 1995r.;

Ustawa o zawodzie lekarza - 1996r.;

Ustawa o zawodach pielęgniarki i położnej - 1996r.

Rozumienie istoty pielęgniarstwa zmienia się również pod wpływem wzrostu świadomości odbiorców usług pielęgniarskich, co do gwarantowanym im praw.

W osobie pacjenta respektujemy:

Człowieka wolnego,

Posiadającego godność osobową,

Prawo do opieki medycznej na poziomie odpowiadającym aktualnej wiedzy medycznej,

Prawo do informacji o swoim stanie zdrowia i podejmowanych działaniach,

Prawo do wyrażania zgody na interwencję medyczną lub odmowy,

Prawo do intymności, poufności,

Prawo do kontaktu z rodziną i bliskimi, kapłanem

Prawo do godnej śmierci,

Prawo do skargi.

Definiowanie pielęgnowania

1. Pielęgnowanie wg WHO to:

sprawowanie opieki nad chorym oraz zapobieganie chorobom i umacnianie zdrowia.

2. Pielęgnowanie wg MRP to:

Asystowanie człowiekowi choremu albo zdrowemu

( lub grupie osób) w podejmowaniu tych wszystkich aktywności, które mają znaczenie dla zachowania zdrowia, powrotu do zdrowia albo dla zapewnienia spokojnej śmierci, a które mógłby wykonywać sam gdyby miał potrzebną ku temu siłę , wolę albo wiedzę.

---