ZAWARTOŚĆ I WDRAŻANIE INSTRUKCJI BEZPIECZEŃSTWA I HIGIENY PRACY

W każdym zakładzie pracy jednym z najważniejszych elementów systemu bezpieczeństwa i higieny pracy są instrukcje bhp. W naszym haśle podpowiemy Wam, jak prawidłowo konstruować takie instrukcje, oraz wskażemy, z jakich materiałów warto korzystać przy ich tworzeniu. Dowiecie się również, jak wdrożyć instrukcję bezpiecznej pracy w życie. Ponadto w haśle znajdziecie praktyczne wzory takich instrukcji, które pomogą Wam przy ich opracowywaniu i opiniowaniu w Waszych zakładach pracy.

Powinniście wiedzieć, że główną treść instrukcji bezpiecznej pracy stanowią zasady bezpieczeństwa
i higieny pracy, którymi są:

• nieokreślone przez żaden przepis prawny, ale aprobowane przez pracodawcę i osoby kierujące pracą, reguły i procedury bezpiecznego postępowania wynikające z doświadczenia życiowego
  i przesłanek naukowo-technicznych (np. zawarte w poradnikach, podręcznikach, dokumentacji technicznej, normach),

• nie unormowane prawem reguły wynikające z doświadczenia życiowego, rozwoju techniki
  i logicznego rozumowania, których przestrzeganie zapewnia faktyczne bezpieczeństwo pracy,

• pozaprawne normy postępowania, które są akceptowane przez pracowników nadzoru (np. mistrzów, brygadzistów, kierowników).

Musicie mieć świadomość, że to właśnie Wy - pracownicy służby bezpieczeństwa i higieny pracy -
a także pracownicy nadzoru (kierownicy, brygadziści, majstrowie) oraz sami pracownicy obsługujący maszyny i urządzenia techniczne tworzycie zasady bezpieczeństwa i higieny pracy, czyli w praktyce warunki niezbędne do wykonywania pracy w bezpieczny sposób.

Przede wszystkim od Waszej inwencji twórczej zależy, jaką treść włożycie w daną instrukcję bhp! Pamiętajcie, że powinniście przy tym dociekliwie zbadać konkretne stanowisko pracy oraz wziąć pod uwagę podpowiedzi zatrudnionych na nim pracowników.

Wprowadzanie w zakładzie pracy instrukcji bhp jest prawnym obowiązkiem Waszych pracodawców, wynikającym z przepisów rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z 26 września 1997 r. w sprawie ogólnych przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy (Dz.U. z 2003 r. nr 169, poz. 1650),

Udostępniane pracownikom aktualne instrukcje bezpieczeństwa i higieny pracy dotyczą:

1. stosowanych w firmie procesów technologicznych i wykonywania prac związanych z zagrożeniami wypadkowymi lub zagrożeniami zdrowia pracowników

2. obsługi maszyn i innych urządzeń technicznych

3. postępowania z materiałami szkodliwymi dla zdrowia i niebezpiecznymi

4. udzielania pierwszej pomocy medycznej

Instrukcje bhp powinny odpowiednio określać zarówno czynności do wykonania przed rozpoczęciem danej pracy, a także zasady i sposoby bezpiecznego jej wykonywania, jak również czynności do wykonania po zakończeniu tej pracy oraz zasady postępowania w sytuacjach awaryjnych, stwarzających zagrożenie życia lub zdrowia pracowników

Pamiętajcie, że treść instrukcji bhp przed jej wdrożeniem powinna być skonsultowana
z możliwie jak najszerszym gronem załogi, od kierownictwa firmy do szeregowego pracownika, a przede wszystkim z pracownikiem służby bhp.

Treść instrukcji bhp powinna wynikać ze sprawdzonych i przyjętych powszechnie metod pracy, ukształtowanych na przestrzeni wielu lat. Ponadto o wielu szczegółowych sprawach możecie się dowiedzieć od samych pracowników, obsługujących poszczególne urządzenia w Waszym zakładzie pracy. Przydatne informacje z pewnością uzyskacie od tych z nich, którzy posiadają wieloletni staż pracowniczy i bogate doświadczenie zawodowe.

Udostępnianie instrukcji bhp pracownikom

Udostępnianie pracownikom instrukcji stanowiskowych oznacza, że najpierw instrukcję taką należy opracować i stosownie do okoliczności wdrożyć, czyli zapoznać pracownika obsługującego dane urządzenie z jej treścią i ewentualnie wywiesić ją w widocznym miejscu przy tym urządzeniu, choć nie ma takiego obowiązku.

W niektórych zakładach pracy, szczególnie pracy biurowej (np. bankach), w których wszyscy pracownicy posługują się pocztą elektroniczną, instrukcje stanowiskowe są przesyłane do pracowników wyłącznie tą drogą, bez możliwości wywieszenia instrukcji (np. na tablicy informacyjnej). W takich przypadkach brak instrukcji przy urządzeniu wcale nie oznacza, że jej treść nie została przekazana do wiadomości pracowników.

Powinniście wiedzieć, że instrukcje bezpieczeństwa i higieny pracy (zbiory takich instrukcji w danej firmie) warto jest przechowywać w punktach informacyjnych w zakładzie lub na stanowiskach wyznaczonych dla osób kierujących pracownikami (np. u kierownika działu). Zapewni to możliwie jak najszerszy do nich dostęp wszystkim pracownikom firmy.

W przypadku, gdy instrukcja reguluje najistotniejsze z punktu widzenia bezpieczeństwa pracy zagadnienia (procedury, czynności) oraz sytuacje, kiedy przy ich wykonywaniu mają miejsce zdarzenia urazowe (wypadki), zapoznanie z przepisami i zasadami bhp w niej zawartymi pracownik ma obowiązek potwierdzić własnoręcznym podpisem (art. 237 kp). Złożenie podpisu wymusza na pracowniku ponoszenie odpowiedzialności i zachowanie większej ostrożności, tym bardziej, że taka wielostronicowa instrukcja zazwyczaj nie będzie wywieszona na stanowisku pracy.

Pracodawca nie ma obowiązku podpisywania instrukcji stanowiskowej, jednak od strony praktycznej warto, aby to zrobił.

Podpisana instrukcja stanowi dokument na równi z innymi zarządzeniami wewnętrznymi zakładu pracy, przyjętymi do obowiązkowego przestrzegania.

Zwracamy Waszą uwagę, że najlepiej, aby instrukcję bhp podpisał sam pracodawca, jednak jeżeli zrobi to upoważniona przez niego osoba kierująca pracownikami - nie będzie to błędem. Treść instrukcji wówczas powinna dotyczyć stanowiska znajdującego się wyłącznie w obrębie działu podlegającego temu kierownikowi.

Pamiętajcie, że podpis pod instrukcją bezpieczeństwa i higieny pracy oznacza, że jest ona:

• zakończona i sprawdzona (uzgodniona),

• przyjęta przez kierownictwo,

• gotowa do wdrożenia w życie.

Pamiętajcie, że podpis pracodawcy lub osoby przez niego do tego upoważnionej wiąże daną instrukcję z konkretnym zakładem pracy.

Złożony podpis zobowiązuje także do przekazania treści instrukcji podległym pracownikom oraz do ponoszenia odpowiedzialności za przestrzeganie jej postanowień.

NIEPRZESTRZEGANIE ZAPISÓW INSTRUKCJI BHP

Podpisana instrukcja bhp jest dokumentem równym wagą innym przepisom wewnątrzzakładowym (np. regulaminowi pracy, zarządzeniom wewnętrznym), który musi być bezwzględnie przestrzegany przez wszystkich pracowników.

Pamiętajcie, że często nieprzestrzeganie postanowień instrukcji stanowiskowych powoduje poważne konsekwencje dla życia i zdrowia pracowników.

UWAGA!

Za nieprzestrzeganie postanowień instrukcji bezpieczeństwa i higieny pracy (ustalonego porządku) pracodawca może nakładać na pracowników kary porządkowe określone w art. 108 § 1 i 2 Kodeksu pracy.

TWORZENIE INSTRUKCJI BEZPIECZEŃSTWA I HIGIENY PRACY

Instrukcje bhp powinny być sporządzane przez pracowników nadzoru (kierowników, brygadzistów, majstrów i inne osoby kierujące pracownikami) przy współpracy z pracownikami obsługującymi dane urządzenia. Następnie powinny być zaopiniowane - tym razem jedynie przez Was, czyli służbę bhp.

Zwracamy Waszą uwagę, że tworząc instrukcje bhp, warto jest korzystać przede wszystkim z:

• przepisów prawnych, w szczególności w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy przy wykonywaniu określonych prac,dokumentacji techniczno-eksploatacyjnej urządzeń (dawniej DTR),

• oceny ryzyka zawodowego na danym stanowisku pracy (oceny takie zawierają identyfikację zagrożeń oraz dobór do nich odpowiednich środków profilaktycznych zmniejszających ryzyko do poziomu dopuszczalnego),

• przyjętych w zakładzie metod pracy ukształtowanych w wyniku długoletniej praktyki,

• konsultacji z pracownikami obsługującymi dane urządzenie.

Układ instrukcji bhp

Praktyczna instrukcja bhp (w zależności od potrzeb) powinna składać się z następujących elementów, którymi są:

1. uwagi (informacje) ogólne (np. kto jest upoważniony do obsługi urządzenia, informacje dotyczące badań profilaktycznych, szkoleń bhp lub kwalifikacji zawodowych, uwagi dotyczące odzieży
   i obuwia roboczego oraz środków indywidualnej ochrony),

2. podstawowe warunki bezpiecznej pracy (informacje dotyczące organizacji stanowiska pracy
   z punktu widzenia bezpieczeństwa, np. w zakresie wyznaczania i utrzymania dróg transportowych, zabezpieczenia urządzeń ciśnieniowych przed gromadzeniem się ładunków elektrostatycznych itp.),

3. czynności przed rozpoczęciem pracy (np. w zakresie kontroli stanu technicznego urządzenia lub przygotowania materiału do obróbki),

4. czynności podczas pracy (takie, których wykonywanie czy przestrzeganie zapewnia faktyczne bezpieczeństwo pracy, np. niepalenie tytoniu na stanowisku pracy),

5. czynności zabronione (np. przy eksploatacji wózków jezdniowych podnośnikowych zabrania się operatorowi podnoszenia innych osób na widłach wózka),

6. czynności po zakończeniu pracy (np. informacje o uporządkowaniu stanowiska pracy),

7. uwagi końcowe (np. jakie postępowanie obowiązuje, jeśli nastąpi wypadek na stanowisku pracy, sposób przekazania stanowiska następcy przy pracy zmianowej).

Pisząc (tworząc) instrukcję bhp, starajcie się jak najmniej przytaczać danych lub sformułowań zawartych w przepisach prawnych. Jeżeli jednak macie taki zamiar, zawrzyjcie je w uwagach (informacjach) ogólnych (np. osobom młodocianym zezwala się na wykonywanie pracy przy obsłudze urządzenia na zasadach określonych w rozporządzeniu Rady Ministrów z 1 grudnia 1990 r. w sprawie wykazu prac wzbronionych młodocianym - Dz.U. nr 85, poz. 500 z późn. zm.).

Pisząc o natężeniu oświetlenia, dopuszczalnych wartościach hałasu lub zapyleniu powietrza, możecie powołać się na Polskie Normy (na przykład PN-84/E-02033 Oświetlenie wnętrz światłem elektrycznym) lub właściwe przepisy (np. rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Społecznej z 29 listopada 2002 r.
w sprawie najwyższych dopuszczalnych stężeń i natężeń czynników szkodliwych dla zdrowia
w środowisku pracy - Dz.U. nr 217, poz. 1833).

Pamiętajcie, że nie będzie żadnym błędem, jeżeli tych podstaw nie podacie. Zawsze natomiast miejcie na uwadze, że podawanie podstaw prawnych wydłuża treść instrukcji, a samemu pracownikowi niewiele one mówią.

Zwróćcie szczególną uwagę na precyzyjne określenie czynności wykonywanych na danym stanowisku pracy (przed rozpoczęciem pracy, w czasie jej trwania oraz po jej zakończeniu), mając na uwadze fakt, w jaki sposób czynności te przekładają się na bezpieczeństwo lub higienę pracy. Nie wolno mylić czynności podczas pracy wynikających z procesu pracy (technologicznego) z czynnościami, które chcemy zawrzeć w instrukcji, które dotyczą bezpiecznego wykonywania tych czynności.

Do wymienionych czynności warto dopisać wykaz czynności zabronionych, które uzupełniają zazwyczaj wykaz czynności wykonywanych podczas pracy. Zawrzyjcie go przed wykazem czynności wykonywanych po zakończeniu pracy.

Jest tak, gdyż zasady bezpiecznej i higienicznej pracy będące główną treścią instrukcji bhp mogą
i powinny wynikać przede wszystkim z instrukcji technologicznych, eksploatacyjnych oraz instrukcji obsługi, opracowanych przez producenta dla konkretnego urządzenia.

Konstruując wykaz czynności zabronionych, starajcie się korzystać z dokumentacji techniczno-ruchowej, czyli opracowanej przez producenta, zawierającej m.in. opisy techniczne, rysunki, wyniki prób i pomiarów, dokumenty dotyczące przeglądów, konserwacji i remontów, a także instrukcję obsługi danego urządzenia.

Zwracamy Waszą uwagę, że często w dokumentacji techniczno-eksploatacyjnej maszyny lub urządzenia technicznego (dawniej DTR) możecie znaleźć wyodrębnione lub przedstawione w treści zapisy dotyczące bhp przy obsłudze całego urządzenia lub jego poszczególnych elementów.

W instrukcjach obsługi urządzeń producent zazwyczaj zwraca uwagę użytkownika na elementy niebezpieczne - stanowiące zagrożenie dla pracowników. Niekiedy też przedstawia prawie gotową treść instrukcji bhp. Jednakże tylko prawie gotową, ponieważ brak w niej całego układu obowiązującego dla instrukcji bhp!

Taką instrukcję producenta powinniście uzupełnić, przede wszystkim o uwarunkowania istniejące
w Waszym zakładzie pracy.

Cechy instrukcji bezpiecznej pracy

Jeżeli chcecie, by zapisy instrukcji bhp w Waszym zakładzie pracy były przez pracowników czytane
i przestrzegane, postarajcie się, aby miały one charakterystyczne cechy, czyli by były:

• krótkie,

• rzeczowe,

• czytelne (np. pisane wyraźną czcionką, na żółtym papierze, z czerwonym paskiem, mogą zawierać szkice, rysunki, schematy itp.),

• ujmujące wszystkie czynności, które mają wpływ na bezpieczeństwo pracy,

□ wskazujące pracownikowi procedury lub sposoby postępowania w sytuacjach awaryjnych i w razie wypadków.

Objętość instrukcji bhp.

Treść instrukcji bhp powinna się mieścić na 1 - 2 stronach A4. Jednakże, gdy macie do czynienia ze skomplikowanymi technologicznymi procesami pracy, zachodzi konieczność szerszego opisywania poszczególnych elementów tych procesów.

Przykład

1. Instrukcje bezpieczeństwa i higieny pracy przy składowaniu materiałów powinny mieć rozwinięte zagadnienia dotyczące czynności podczas pracy.

Warto, aby opisywały one zasady bhp przy składowaniu ręcznym na poziomie zerowym oraz na regałach, w tym na regałach wysokiego składowania z użyciem drabin, składowaniu za pomocą urządzeń technicznych, w tym wózków jezdniowych podnośnikowych.

Instrukcja taka powinna też uwzględnić elementy bezpieczeństwa wynikające z rodzaju składowanego materiału. Będą to także prace wykonywane przy stertowaniu (układaniu stosu) itp.

2. Instrukcja bhp przy ręcznych pracach transportowych powinna zawierać normy dźwigania obowiązujące dla kobiet i mężczyzn oraz dawać między innymi odpowiedzi na następujące pytania:

• Jakiego sprzętu ochronnego należy używać do pracy?

• Jak należy przenosić przedmioty długie, skrzynie, worki, beczki oraz przedmioty drobne?

• Jak korzystać ze sprzętu mechanicznego (np. wózków paletowych)?

• Jakie powinny być drogi transportowe?

Instrukcja taka może również zawierać wyciąg z wykazu prac wzbronionych kobietom lub wykazu prac wzbronionych młodocianym

Aktualizacja instrukcji bezpieczeństwa i higieny pracy

Pamiętajcie, że instrukcji bezpiecznej pracy nie sporządza się raz na zawsze. Wraz z rozwojem techniki i nauki, zmianami technologii oraz warunków pracy, wreszcie w związku ze wzbogaceniem Waszego doświadczenia życiowego treść instrukcji bhp powinna być uzupełniana i dostosowywana do nowych warunków lub okoliczności, jakie niesie ze sobą praktyka.

— UWAGA!

Jeżeli wprowadzacie zmiany do instrukcji bezpieczeństwa i higieny pracy, zawsze zapoznajcie z nimi pracownika obsługującego daną maszynę czy urządzenie techniczne.

• Ze względów bezpieczeństwa wszystkie zmiany muszą być sygnalizowane pracownikowi, gdyż mogą uchronić go od wypadku, a Was i Waszych pracodawców od kłopotów, zarówno prawnych, jak i finansowych.

Warto zapamiętać:

1. Główną treść instrukcji stanowią zasady bezpieczeństwa i higieny pracy.

2. Pracodawca ma obowiązek udostępniania pracownikom aktualnych instrukcji bhp na stanowiskach pracy, tak, aby mogli stale powinien nich korzystać.

3. Pracownik powinien poświadczyć własnoręcznym podpisem fakt zapoznania się z zasadami
   i przepisami bhp zawartymi w treści instrukcji.

4. Pracodawca odpowiada za treści zawarte w instrukcji bhp i dlatego warto, by ją podpisał.

5. Jako pracownicy służby bhp macie decydujący udział w tworzeniu instrukcji bezpiecznej pracy

6. Powinniście starać się zamieszczać w instrukcjach bezpiecznej pracy wykaz prac zabronionych na danym stanowisku pracy.

7. Zawsze zapoznawajcie pracownika obsługującego daną maszynę lub urządzenie techniczne ze zmianami, jakie wprowadzane są do instrukcji bhp na jego stanowisku pracy.

Opracowanie tekstu: Andrzej Paprocki

2

---