czary-mary, esy-floresy, gadu-gadu, hokus-pokus, kogel-mogel, koszałki-opałki, łapu-capu, pif-paf!, rach-ciach, raz-dwa (=szybko), stuku-puku, szuru-buru.
aby-aby, ani-ani, baba-jaga, baba-jędza, tuż-tuż.
Łączna:
- |
przedrostków w wyrazach pospolitych: |
Rozdzielna:
- |
samodzielnych wyrazów, występujących w funkcji przymiotników, rzadziej przysłówków, wyjątkowo rzeczowników (stawia się je po wyrazie, który określają): anty, ekstra, euro, makro, maksi, mikro, mini, super, wideo, np. sukienka maksi, spódnica mini, kaseta wideo |
Z łącznikiem:
- |
przedrostków w nazwach własnych: |
Liczebnik pół piszemy:
Łącznie:
w złożeniach w wyrazach pospolitych |
|
- |
jako pierwszy człon złożenia, gdzie drugi człon jest rzeczownikiem w mianowniku (kto, co), np. półkula, półetat |
- |
jako pierwszy człon złożenia, gdzie drugi człon jest rzeczownikiem w narzędniku (z kim, z czym), całość pełni funkcję przysłówka (jak), np. półżartem, półgłosem |
- |
jako pierwszy człon złożenia z przysłówkiem, np. półserio, półtwardo |
- |
jako pierwszy człon złożenia z przymiotnikiem, np. półrealny, półlegalny |
- |
jako pierwszy człon złożeń z czasownikiem (w formach osobowych i bezosobowych), np. półleżąca, półzamknąwszy |
- |
z przyimkiem w w znaczeniu na połowę - wpół, np. złapać kogoś wpół (całość pełni funkcję przysłówka) oraz przed liczebnikami oznaczającymi godziny, np. wpół do piątej |
- |
przestarzale: w liczebnikach ułamkowych, np. półtrzecia |
Rozdzielnie:
w zestawieniach |
|
- |
z rzeczownikiem w dopełniaczu (kogo, czego), np. pół biedy, pół chleba |
- |
gdy nazywamy jakiś stan rzeczy, który opisują dwa równoważne składniki rzeczownikowe, np. Była to jakby pół jawa, pół sen. Dotyczy to także nazw własnych, np. Jestem pół Polką, pół Serbką |
- |
gdy nazywamy jakiś stan rzeczy, który opisują dwa równoważne składniki przysłówkowe, np. Mówiła pół żartem, pół serio |
- |
gdy nazywamy jakiś stan rzeczy, który opisują dwa równoważne składniki przymiotnikowe, np. Była to sytuacja pół komiczna, pół tragiczna |
- |
gdy nazywamy jakiś stan rzeczy, który opisują dwa równoważne składniki czasownikowe, np. Była tak zaskoczona sytuacją, że pół płakała, pół śmiała się we łzach. Zdania tego typu mają zawsze dwa człony, a wyraz pół powtarza się dwa razy! |
- |
z przyimkiem w w znaczeniu w połowie, w ciągu połowy, np. przerwać w pół słowa |
- |
z przyimkami do, od, na, przez, po, przy, za, o |
Z łącznikiem:
w złożeniach w nazwach własnych |
|
- |
pół-Norweg, pół-Hiszpanka |
Liczebnik ćwierć piszemy:
Łącznie:
- |
jako pierwszy człon złożenia, gdzie drugi człon jest rzeczownikiem w mianowniku (kto, co), np. ćwierćnuta |
- |
jako pierwszy człon złożenia, gdzie drugi człon jest przymiotnikiem, np. ćwierćlitrowy |
Rozdzielnie:
- |
jako zestawienie z rzeczownikiem w dopełniaczu (kogo, czego), np. ćwierć chleba |
Z łącznikiem:
- |
w złożeniach z nazwami własnymi, np. ćwierć-Polka |
Pisownia liczebników złożonych i wyrazów od nich pochodzących:
Łącznie:
- |
przymiotników pochodzących od liczebników, np. piętnastoletni (chłopak), stukilometrowy (odcinek), pięciotygodniowy (urlop) |
- |
przymiotników utworzonych od liczebników zawierających cząstkę pół, np. dwuipółletni |
- |
rzeczowników złożonych, które zawierają w pierwszym członie liczebnik, a w drugim cząstkę -lecie (zapisywane w całości literami), np. dwudziestopięciolecie |
Rozdzielnie:
- |
liczebników głównych, porządkowych, zbiorowych, ułamkowych, np. dwadzieścia dwa, trzydziesty trzeci, czterdzieścioro pięcioro, pięć ósmych |
Z łącznikiem:
- |
przymiotników złożonych, które zawierają w pierwszym członie liczebnik zapisywany cyframi, drugi człon zapisywany jest słowem, np. 30-letni, 1-majowy, 4-osobowy, 2-pokojowe, 20-lecie lub XX-lecie
Pisownia ciągów składających się |
Łącznie piszemy:
- |
przymiotniki złożone, w których pierwszy człon dookreśla znaczenie drugiego (nie są równoważne znaczeniowo): |
a) |
bladoróżowy (różowy o bladym odcieniu, a nie jednocześnie blady i różowy) |
b) |
południowopolski (dotyczący Polski południowej) |
c) |
dźwiękoszczelny (nieprzepuszczający dźwięku) |
- |
rzeczowniki pospolite, będące zrostami: |
a) |
z pierwszym członem rzeczownikowym nieodmiennym, np. psubrat (psubratu), maminsynek (maminsynku) |
b) |
z oboma członami odmiennymi, np. Wielkanoc (Wielkanocny) |
c) |
z pierwszym członem nierzeczownikowym, np. dobranoc |
- |
nazwy własne, będące zrostami (oba człony odmienne), np. Białystok |
- |
złożenia rzeczownikowe, np. piorunochron, księgozbiór, klubokawiarnia |
Rozdzielnie piszemy:
- |
wyrażenia dwuczłonowe, gdzie pierwszym członem jest przysłówek, a drugim imiesłów przymiotnikowy lub przymiotnik, np. świeżo malowana, drobno krojony, średnio zaawansowany. Wiele wyrazów z członem równo lub średnio powstało z połączeń nierównorzędnych, np. średniometrażowy (o średnim metrażu), równomierny (równy, miarowy), lub od rzeczowników, np. średniowieczny (od średniowiecze), stąd ich pisownia łączna! Wyjątkowo łącznie piszemy wyrazy: długogrająca (płyta), jasnowidzący (= wróżbiarz), krótkowidzący (= krótkowidz), ciężkozbrojny i lekkozbrojny |
- |
zestawienia dwóch wyrazów nierównorzędnych znaczeniowo, w których jeden wyraz określa drugi: |
a) |
rzeczownikowo-rzeczownikowe, np. lekarz dermatolog, magister inżynier |
b) |
rzeczownikowo-przymiotnikowe, np. wieczne pióro, dobry wieczór |
- |
nazwy własne, w których drugi człon jest nazwą dzielnicy lub typu miejscowości (uściśla znaczenie pierwszego członu), np. Wrocław Mikołajów, Kudowa Zdrój |
Z łącznikiem piszemy:
- |
przymiotniki złożone, o równorzędnych znaczeniowo członach: |
a) |
biało-czerwony (i biały, i czerwony, dwie odrębne części) |
b) |
damsko-męski (damski i męski) |
- |
zestawienia dwóch rzeczowników równorzędnych znaczeniowo, np. statek-dom (jednocześnie statek i mieszkanie, dom) |
- |
nazwy własne o równorzędnych członach, np. Bielsko-Biała |
- |
wyrazy, które występują w stałych parach (często nie występują samodzielnie), np. kogel-mogel, hokus-pokus, gadu-gadu |
- |
w zdaniu wyrażenia, w których występują dwa przymiotniki złożone, różniące się tylko pierwszym członem, np. (wyjazd) dwu- i trzydniowy. Zapis taki jest charakterystyczny dla polszczyzny urzędowej i mało starannej. |