SOCJOLOGIA

FUNKCJE RODZINY WSPÓŁCZESNEJ

Mirosław Ziętek

Kierunek: Administracja

I rok zaoczny

Wiele autorów usiłuje zbudować własne , mniej lub bardziej zadawalające definicje rodziny i jej określenia . Platon uważał rodzinę za " podstawową komórkę życia społecznego i główną instytucję wychowawczą . August Comte natomiast nazwał rodzinę pomostem między jednostką a społeczeństwem , wskazując w ten sposób na jej podstawową rolę w społeczeństwie "
Rodzina zapewnia ciągłość biologiczną społeczeństwa i przekazuje dziedzictwo kulturowe następnym pokoleniom . Rodzinę określa się bardzo często jako grupę społeczną , stanowiącą duchowe zjednoczenie szczupłego grona osób , skupionych we wspólnym ognisku domowym aktami wzajemnej pomocy i opieki , oparte na wierze w prawdziwą lub domniemaną łączność biologiczną , tradycję rodzinną i społeczną . " Grupę rodzinną wyróżnia spośród innych grup współwystępowanie następujących cech : wspólne zamieszkanie członków , wspólne nazwisko , wspólna własność , ciągłość biologiczna oraz wspólna kultura duchowa " .
" Rodzina będąca małą grupą społeczną zachowuje swe niepowtarzalne odbicie i stanowi źródło wychowania . Jest podstawową formą opieki nad dzieckiem , ponieważ stanowi pierwszy i naturalny podmiot wychowania " . wychowanie w rodzinie zawiera się w całokształcie oddziaływań rodziny podejmowanych świadomie i celowo , przebiegający w sposób samorzutny , okolicznościowy i niezamierzony . Prowadzi ono do trwałych zmian w osobowości jednostki . Rodzina jako środowisko wychowawcze i jako ważna instytucja w systemie wychowawczym spełnia następujące funkcje :
- opiekuńczą , wyrażającą troskę o zabezpieczenie bytu materialnego , o zdrowie rodziny ,
- emocjonalną , polegającą na zaspokojeniu potrzeby bliskich , serdecznych kontaktów , które umożliwiają współżycie społeczne , sprzyjają kształtowaniu cech charakteru i umiejętności współżycia ,
- kształcącą , polegającą na rozwijaniu zainteresowań poznawczych , kształceniu umiejętności i nawyków pracy ,
- aktywizacji twórczej , polegającej na rozbudzaniu zainteresowań , pobudzaniu do samokształcenia i samodoskonalenia się .
Wymienione funkcje są w zasadzie nierozdzielne ze względu na ich wzajemne powiązania , a zwłaszcza psychologiczne przesłanki procesu wychowania . Działania opiekuńcze podejmowane przez rodzinę mają na celu zaspokojenie mają na celu zaspokojenie podstawowych potrzeb biologicznych dziecka. Wyrażają one troskę o zabezpieczenie bytu materialnego, zapewnienia pożywienia , właściwych warunków snu , wypoczynku , troskę o zdrowie , ochronę przed niebezpieczeństwem .
Rodzina wypełniając te funkcje, kształtuje u dziecka nawyki i przyzwyczajenia związane z zaspokajaniem tych potrzeb, tworzy odbudowę społeczno - kulturową (np. higiena pracy, wypoczynku ) . Stwarza zatem warunki do kształtowania potrzeb wyższego rzędu - poznawczych oraz do realizacji zainteresowań. Daleko idąca pomoc lekarska , system świadczeń i zabezpieczeń społecznych ograniczają obecnie funkcję opiekuńczą rodzinny, bowiem opiekę czysto materialną ( pożywienie, dach nad głową, warunki snu ) zapewnić mogą inne instytucje . Jednakże funkcja ta jest nadal istotna wobec małych dzieci, a następnie wobec zniedołężniałych członków rodziny . Rodzina nie może być natomiast zastąpiona przez inne instytucje w zakresie zaspokajania podstawowych potrzeb psychicznych . W.D. Wall zwraca uwagę, że dla prawidłowego rozwoju dziecka trzeba znacznie więcej niż zapewnienie opieki czysto materialnej . Chodzi mianowicie o poczucie przynależności do kogoś , oparcie, uczucie rodziców i osób bliskich . Warunki te są niezbędne do prawidłowego rozwoju dziecka i przygotowania go do życia w społeczeństwie. Nasila się zainteresowanie problemami, które dotykają mechanizmów powstawania w środowisku rodzinnym pragnień, postaw i aspiracji życiowych .
Stwierdza się bowiem, że kierownicza rola rodziców w kształtowaniu osobowości dziecka polega na takim organizowaniu trybu życia i aktywności, by poza zaspokajaniem potrzeb biologicznych i uczeniem dziecka, w jaki sposób te potrzeby zaspokajać, rozbudzać u dziecka potrzeby psychospołeczne, kształtować jego uczucia, intelekt, wyobraźnię. Psychologiczny mechanizm wpływu rodziny opiera się głównie na kształtowaniu doświadczeń społecznych dziecka, których wyniki zależą od prawidłowego układu stosunków emocjonalnych między rodzicami i dziećmi, bowiem sfera emocjonalna wywiera ogromny wpływ na wszelkie uczenie się oraz motywuję do podejmowania działań. Zaspokajanie potrzeb emocjonalnych jednostek nabrało obecnie nowego znaczenia. W tej mierze wypowiadają się lekarze, pedagodzy, politycy społeczni i inni specjaliści. Sygnalizują oni, że upowszechnieniu wielkomiejskiego trybu życia, zaburzeniom stosunków międzyludzkich towarzyszy niebezpieczeństwo popadania ludzi w stany niepewności, lęków i frustracji, u których podłoża leży zagrożenie poczucia bezpieczeństwa, a nadmiar bodźców prowadzi do zaburzenia sfery intelektualnej i emocjonalnej.
Rodzina prawidłowo wypełniająca swe zadania wychowawcze może tu najbardziej skutecznie przeciwdziałać tym niekorzystnym zjawiskom, zarówno w okresie dzieciństwa jak i w okresie intensywnego dojrzewania młodzieży, kiedy to wzrasta krytycyzm, poszukiwanie swego miejsca w życiu , a jednocześnie zaznacza się silne oddziaływanie, nie zawsze wychowawczo korzystne, grup rówieśniczych . Najogólniej chodzi tu o wyposażenie dziecka w taki zasób życia uczuciowego i uczuć społecznych, które nie tylko ułatwiają kontakty społeczne, lecz sprzyjają kształtowaniu równowagi emocjonalnej, kształtują odporność na sytuację nie sprzyjające, zapobiegają frustracjom, umożliwiają proces adaptacji społecznej .
Nowe jakościowo zadania wyłaniają się przed rodziną w zakresie kształtowania stosunku dziecka do pracy. W interesującej nas teorii pedagogicznej wskazuje się, że rodzina jest grupą, w której dziecko może nie tylko zdobyć umiejętności wykonywania prostych czynności gospodarskich, a nade wszystko może najskuteczniej zrozumieć sens pojęcia "współpraca".
Na rodzinie w znacznym stopniu spoczywa obowiązek kształtowania stosunku dziecka do pracy , a więc ugruntowania postawy dobrego, odpowiedzialnego za powierzony odcinek spraw współpartnera. Podkreśla także związek między pracą dziecka a pozostałymi dziedzinami jego życia . Praca pojmowana jako forma rzetelnej nauki i jako udział w gospodarstwie domowym jest istotnym elementem kultury życia codziennego, ściśle powiązanym z kulturą czasu wolnego. Każda rodzina, według J. Szczepańskiego, stwarza własne środowisko kulturowe w ramach ogólnej kultury życia społecznego.
Dostarcza ona dziecku wzorów zachowań, sposobów spędzania czasu wolnego, wartościowania rozmaitych zjawisk społecznych. Przygotowuje dziecko do odbioru dóbr kultury poprzez organizowanie wypoczynku, rozrywki, kontrolę i ukierunkowanie jego kontaktów z kulturą we własnym i szerszym środowisku społecznym. Ta funkcja rodzinny współczesnej bynajmniej nie maleje, chociaż jej realizacja napotyka wiele trudności. Ogromne znaczenie w funkcji wychowawczej rodziny ma zabezpieczenie potrzeb dzieci i młodzieży .
Ich rozsądna realizacja uczy, wychowuje, przygotowuje do samodzielności .
Amerykański psycholog Maslow wyróżnił siedem grup potrzeb podstawowych . Należą do nich :
- potrzeby fizjologiczne
- potrzeba bezpieczeństwa
- potrzeba przynależności i miłości
- potrzeba uczucia
- potrzeba samo urzeczywistnienia
- potrzeba wiedzy i rozumienia
- potrzeby estetyczne
Otton Lipkowski stwierdza, że "rodzina daje poczucie, gniazda rodzinnego", w którym dziecko zawsze powinno znaleźć ciepło, opiekę, bezpieczne schronienie, do którego może wrócić w trudnych chwilach życiowych. Rodzina stwarza warunki psychicznej równowagi, spokoju, odwagi, ufność do innych".
Stanisław Kowalski pisze o rodzinie, że "spełnia one trzy podstawowe funkcje: prokreacyjną, wychowawczą i gospodarczą. Wskazuje, że funkcję te są sprzężone z sobą i tworzą jedną całość, że mają istotne znaczenie dla członków rodziny i dla społeczeństwa. Rodzina zaspokaja potrzebę intymnego współżycia, daje oparcie swoim członkom w trudnych sytuacjach życiowych, daje im poczucie bezpieczeństwa, przygotowuje do życia w społeczeństwie ".
Analizując wszystkie wartości i funkcje wychowawcze rodzinny należy stwierdzić, że w okresie zmian społecznych rodzina systematycznie ulega przeobrażeniom, a funkcje wychowawcze narażone są na wyraźne osłabienie .
Mimo niewątpliwego osłabienia rodziny jako grupy społecznej jej funkcja wychowawcza nie zanika , a potrzeba utrzymania trwałej rodziny jako najlepszego miejsca wzrastania i wychowywania się dzieci bezustannie trwa .
Od wielu lat we wszystkich krajach panuje pogląd, że uzdrowienie rodziny współczesnej zależy przede wszystkim od dwóch czynników: od dokonania reform w ustawodawstwie rodzinnym oraz wychowania młodych do życia rodzinnego i od wychowania rodziców do zadań, jakie stają przed nimi jako ludźmi bezpośrednio odpowiedzialnymi za rozwój i los swoich dzieci.
Niektórzy badacze życia rodzinnego uważają, niewątpliwy postęp w kierunku przyznania członkom rodziny wolności i znacznej niezależności sprawił, że jej jedność jest obecnie jednością raczej duchową niż materialną, opartą na pewnych wspólnych przeżyciach, a nie na podstawach ekonomicznych .
W wyniku tego postępu i indywidualizowania, rodzina poniosła pewną stratę, stała się mniej trwała, głównie dlatego, że nowe postawy związków małżeńskich wymagają od ludzi wyższego poziomu umysłowego i moralnego, większej odpowiedzialności społecznej. Dlatego właśnie w większości krajach rozwija się akcję wychowywania młodych do małżeństwa, wychowania i pomocy rodzicom w sprawach opieki i wychowania dzieci. Ze względu na fakt, że obok rodzin złych widzimy wiele rodzin dobrych, które w tych samych lub podobnych warunkach ekonomicznych i społecznych w pełni wykonują swe zadania utrwala się przekonanie, że wiele zależy od poziomu i charakteru samych rodziców i że działalność pedagogiczna w środowisku rodziców jest dobrym środkiem utrwalania rodziny jako instytucji wychowawczej dla dobra dzieci i młodzieży .
Walka o trwałość rodziny powinna być wygrana, ponieważ dla dziecka i jego rozwoju wzrastanie w kole rodzinnym, gdzie bierze się pod uwagę jego wiek, stopień rozwoju i istotne właściwości i gdzie jest ono blisko związane z kilkoma stale czuwającymi nad nimi i odpowiedzialnymi za jego samopoczucie osobami, ma bardzo duże znaczenie. Poważne zaburzenia w rozwoju dziecka rzadko występują w zdrowej rodzinie, natomiast występują tam , gdzie nie ma ścisłego, bliskiego współżycia rodzinnego . Najważniejszym bowiem warunkiem dobrego rozwoju dziecka jest normalne życie jego rodziny. Jeśli to życie ulega z innych przyczyn zaburzeniom i rozkładowi, wychowanie dziecka staje się ciężkim problemem. W stosunku do dzieci pochodzących z takich rodzin zawodzą często najbardziej nawet wymyślne środki wychowawcze podejmowane przez dalsze otoczenie dziecka. Chodzi tu bowiem nie tylko o oddziaływanie na dziecko innych osób spoza rodziny, ile o poprawienie atmosfery życia rodzinnego. To właśnie atmosfera i organizacja tego życia, stosunki między jej członkami i stosunek członków rodziny do dziecka w sposób niezauważalny kształtują jego osobowość i wpływają na jego samopoczucie w rodzinie i w życiu. Istotna różnica w oddziaływaniu na dziecko rodziny i innych instytucji wychowawczych polega na tym, że najlepsza nawet instytucja musi specjalnie organizować swoje czynności i funkcje, podczas gdy życie w rodzinie przebiega w sposób zupełnie naturalny .
Dziecko od pierwszych dni swego życia tkwi wewnętrznie i organicznie w ustalonym porządku życia rodzinnego . W rodzinie właśnie już w pierwszych latach życia uczy się ono w sposób naturalny liczenia się z ustalonym w niej porządkiem społecznym, potrzebami innych jej członków z interesem rodziny jako całości .
Wychowawczy wpływ rodziny jest tak silny, że do dziecka w mniejszym stopniu trafiają świadomie stosowane zabiegi wychowawcze, niż określona tradycyjna atmosfera rodzinnego domu , która w sposób częstokroć niezamierzony kształtuje jego poglądy, postawy uczuciowe, przyzwyczajenia . Prawidłowa rodzina przekazuje przy tym dzieciom wartościowe postawy społeczne, stwarza warunki dla ich wszechstronnego rozwoju i wszelkiego działania, ułatwia im też wejście w szersze życie, stanowi bowiem mocne oparcie w chwilach trudnych i niebezpiecznych. Dlatego tak wielki znaczenie życiowe ma wzajemne zaufanie między dziećmi a rodzicami. Rodzina spełnia swe główne zadania, jeśli ma dzieci i jeśli potrafi stworzyć dobre, naturalne warunki dla ich fizycznego i psychicznego rozwoju i właściwie pokierować ich wychowaniem.
Zadania wychowawcze są bardzo ważne , realizacja ich jednak sprawia trudności wielu rodzinom . Nie wszystkie rodziny mają świadomość tych zadań , nie zastanawiają się nad problemami wychowania , nie znają zasad prawidłowego postępowania z dziećmi . Rada pedagoga może w tych trudnościach wieli rodzinom wydatnie pomóc . Literatura w zakresie pedagogiki życia rodzinnego jest dość bogata i wciąż narasta . Zarówno dla rodziców jak i dla nauczycieli może stać się prawdziwą pomocą w wychowaniu dzieci.
Źródłem prokreacyjnej funkcji rodziny jest dążenie człowieka do zaspokajania popędu płciowego, które to dążenie wraz z chęcią posiadania potomstwa doprowadziło między innymi do powstania małżeństwa i rodziny oraz stanowi dotąd podstawę motywacji zawierania związków małżeńskich przez konkretna pary. W kulturach pierwotnych funkcja ta stanowiła naturalny produkt zaspokajania popędy płciowego, uregulowanego społecznie przez normy współżycia małżeńskiego i życia rodzinnego. W warunkach ówczesnych od współżycia płciowego nie oddzielono jeszcze jego naturalnych następstw, a więc prokreacji . W miarę postępu cywilizacji wszakże stawała się ona coraz bardziej przedmiotem kontroli w formie świadomej regulacji poczęć czy urodzeń, w związku z czym obecnie w omawianym zakresie rozróżnia się dwie funkcje rodziny: zaspokajani popędu płciowego małżonków i prokreację .
Funkcja prokreacyjna poza zaspokajaniem popędu płciowego i chęci posiadania dzieci zapewnia trwałość biologiczną:
1. samej rodziny jako grupy społecznej
2. społeczeństwa globalnego
Wreszcie funkcja gospodarcza rodziny warunkuje pełnienie przez nią dwóch poprzednich .
Wiadomo, że do niedawna rodziną w swej masie pełniła ją łącząc swe gospodarstwo domowe z własnym zakładem produkcyjnym tzn. spełniała ją w zakresie tak produkcji, jak i konsumpcji dóbr ekonomicznych i że dopiero w epoce wielkiego przemysłu zredukowała tą swoją funkcję do konsumpcji dóbr produkowanych przez specjalistyczne przedsiębiorstwa. Wiadomo wszakże, że jeszcze w społeczeństwie współczesnym, rodzinny ( zakład ) warsztat pracy zachował się na wsi w postaci rolnego gospodarstwa indywidualnego, a w mieście w postaci zakładu drobnej produkcji lub usług. Rodzina zawsze pełniła i pełni istotną rolę w gospodarce społeczeństwa globalnego.
Pełniąc funkcje produkcyjno konsumpcyjne zaspokajała potrzeby swych członków, gromadziła dobra ekonomiczne dla siebie jako grupy, wreszcie przekazywała nadwyżkę wyprodukowanych dóbr dla użytku społeczeństwa .
Zapewniając bowiem nadal, jakkolwiek na innej zasadzie, mianowicie na zasadzie zarobkowania przez pracę najemną, zaspakajania bieżących potrzeb ekonomicznych swych członków jak i potrzeb wynikających z jej własnych funkcji i aspiracji jako grupy. Rodzina pozostaje w dalszym ciągu, jak to trafnie stwierdził J. Szczepański, ważną jednostką gospodarczą kraju . Jej gospodarstwo domowe, jak pisze Szczepański, jest elementem rynku, decyzje ekonomiczne milionów rodzin składają się na bieg życia gospodarczego w równie ważnym stopniu, jak decyzje makroekonomiczne instytucji planujących..
Jak widzimy , te trzy sprężone ze sobą funkcje rodziny mają istotne znaczenia dla niej samej , jej członków i dla społeczeństwa jako całości , dotyczą bowiem samych podstaw egzystencji i rozwoju społeczeństwa .

---