1995.11.07 wyrok SN I PRN 40/95 OSNAP 1996/12/168
Nie jest dopuszczalna sądowa waloryzacja świadczeń na podstawie art. 358(1) § 3 k.c. w sytuacji, gdy strony zawarły w umowie klauzulę waloryzacyjną (art. 358(1) § 2 k.c.).
1995.02.10 uchwała SN III CZP 8/95 OSNC 1995/6/88
glosa aprobująca: Zieliński A. Palestra 1996/1-2/197
Artykuł 358(1) § 3 k.c. nie ma zastosowania do zobowiązań wynikających z prawomocnego rozstrzygnięcia o kosztach procesu cywilnego.
1992.04.03 uchwała SN I PZP 19/92 OSNC 1992/9/166
Artykuł 358(1) § 3 kodeksu cywilnego w związku z art. 300 kodeksu pracy może być odpowiednio zastosowany w sprawie z zakresu prawa pracy o zapłatę odprawy rentowej także wówczas, gdy to świadczenie pieniężne zostało spełnione przez zapłatę sumy nominalnej, lecz w okolicznościach nie powodujących wygaśnięcia zobowiązania.
Uzasadnienie
(…) stosowany przepis nie tylko, że nie pozostaje w sprzeczności z zasadami prawa pracy, lecz wręcz pozwoli na realizację jednej z nich, a mianowicie zasady pełnej odpłatności za pracę. Wynagrodzenie za pracę jako odpłatność za nią powinna bowiem przedstawiać określoną wartość ekonomiczną. Jeżeli w wyniku deprecjacji pieniądza w momencie spełniania świadczenia wchodzącego w zakres wynagrodzenia za pracę nie miałoby ono przedstawiać przypisanej mu wartości ekonomicznej, stanowiącej ekwiwalent wykonywanej pracy, to byłoby to sprzeczne z omawianą zasadą prawa pracy.
W konkluzji tej części wywodów należy stwierdzić, że co do zasady nie ma przeszkód, aby do zobowiązań stanowiących przedmiot spraw ze stosunku pracy, czy tym bardziej spraw z zakresu prawa pracy, stosować odpowiednio art. 358(1) § 3 k.c. Należy jednak pamiętać, iż stosowanie to powinno być odpowiednie, tzn. dostosowane do charakteru konkretnego roszczenia. W pewnych sytuacjach będzie ono polegało na stosowaniu przepisu wprost, w pewnych - na stosowaniu go z modyfikacjami, a wobec pewnych roszczeń może polegać na odmowie stosowania tego przepisu. (…)
Wykonanie zobowiązania powoduje jego wygaśnięcie, co skutkowałoby wyłączeniem waloryzacji świadczenia. Nie byłaby bowiem możliwa waloryzacja świadczenia w nie istniejącym zobowiązaniu. Artykuł 358(1) § 3 k.c. wprowadza możliwość tzw. sądowej waloryzacji świadczenia. W przypadku zaistnienia jego przesłanek można żądać zmiany wysokości lub sposobu spełnienia świadczenia pieniężnego. Zmiana ta następuje jednak wyłącznie wskutek kształtującego prawo orzeczenia sądu (w tym także zasądzenia świadczenia zwaloryzowanego). Samo zaistnienie przesłanek z art. 358(1) § 3 k.c. nie powoduje więc z mocy prawa zmiany wysokości świadczenia ani nie daje stronom stosunku zobowiązaniowego uprawnienia do jednostronnego kształtowania treści tego stosunku czy zapobiegnięcia jego wygaśnięcia wskutek spełnienia świadczenia. (…). Zaistnienie przesłanek z art. 358(1) § 3 k.c. tworzy jedynie sytuację, w której strona stosunku zobowiązaniowego może wystąpić do sądu o dokonanie waloryzacji. Nie jest to więc roszczenie w rozumieniu materialnoprawnym. Skutek w postaci waloryzacji może być wyłącznie wynikiem orzeczenia sądu, a nie jednostronnej decyzji strony stosunku zobowiązaniowego. Ponieważ dodatkowo przyjęcie częściowego świadczenia pieniężnego nie narusza uzasadnionego interesu wierzyciela, to nie może on (bez ryzyka popadnięcia w zwłokę) odmówić przyjęcia kwoty nominalnej, choćby uważał, że wskutek deprecjacji pieniądza stanowi ona jedynie częściowe świadczenie (art. 450 k.c.). Mogłoby to prowadzić do uznania poglądu, że spełnienie świadczenia pieniężnego w kwocie nominalnej prowadzi do wygaśnięcia zobowiązania, a tym samym do uniemożliwienia waloryzacji na podstawie art. 358(1) § 3 k.c. Z tego punktu widzenia obojętne jest, czy spełnienie świadczenia następuje w terminie, czy też w opóźnieniu, a nawet zwłoce. W tych ostatnich przypadkach jest to nienależyte spełnienie świadczenia, które jednak, jeżeli jest zgodne z treścią zobowiązania może prowadzić do jego wygaśnięcia. Nie ma więc racji Sąd Rejonowy przyjmując, że ewentualne spełnienie świadczenia pieniężnego po terminie, z tej przyczyny, nie wyłącza możliwości waloryzacji. Skutkiem przyjęcia takiego rozumowania byłoby praktyczne wyeliminowanie działania przepisu art. 358(1) § 3 k.c. Dłużnik mógłby bowiem świadczyć kwotę nominalną nawet po nieprawomocnym zasądzeniu przez sąd świadczenia zwaloryzowanego i w ten sposób przy wniesieniu rewizji uniemożliwiać dokonania waloryzacji. Należy jednak zważyć, że zgodnie z art. 358(1) § 1 k.c. zapłata kwoty nominalnej stanowi jedynie spełnienie świadczenia. Nie oznacza ona jeszcze wykonania zobowiązania, gdyż do tego, oprócz spełnienia świadczenia, potrzebne jest jeszcze zaspokojenie wierzyciela.
Według art. 354 § 1 k.c. wykonanie zobowiązania przez dłużnika powinno być zgodne ze społeczno-gospodarczym celem zobowiązania oraz z zasadami współżycia społecznego, a także ewentualnie ustalonymi zwyczajami. Zapobiega to sytuacjom, w których spełnienie przez dłużnika świadczenia w sposób formalnie zgodny z treścią zobowiązania nie zaspokajałoby uzasadnionego interesu wierzyciela. Taką sytuację tworzy istotna zmiana siły nabywczej pieniądza po powstaniu zobowiązania. Spełnienie w tej sytuacji świadczenia przez zapłatę kwoty nominalnej nie zaspokaja interesu wierzyciela i nie powoduje wygaśnięcia zobowiązania, chyba że wierzyciel przyjmie takie świadczenie na zaspokojenie swojej wierzytelności. O spełnieniu świadczenia można mówić bowiem dopiero wtedy, gdy zostaje ono zaofiarowane przez dłużnika i przyjęte przez wierzyciela. Należy pamiętać, że zapłata świadczenia pieniężnego, polegająca w istocie na przeniesieniu własności pewnej ilości znaków pieniężnych przedstawiających określoną wartość, jest czynnością prawną. Z faktu wręczenia sumy pieniężnej nie wynika jeszcze, w jakim celu zostało to dokonane. Potrzebne jest zgodne oświadczenie stron co do przeznaczenia tej zapłaty. To oświadczenie nie jest oświadczeniem wiedzy, lecz oświadczeniem woli. Dłużnik chce, by oznaczona suma weszła do majątku wierzyciela, a wierzyciel przyjmuje ją na zaspokojenie wierzytelności, która wskutek tego gaśnie. (…)
Wyrok Sądu Najwyższego - Izba Cywilna z dnia 5 lutego 2003 r. II CKN 1245/2000
W przypadku spełnienia świadczenia w kwocie nominalnej w sytuacji istotnego spadku siły nabywczej pieniądza (art. 358[1] § 1 i § 3 kc), przyjęcie tego świadczenia przez wierzyciela bez zastrzeżeń, tylko wówczas może być potraktowane jako dorozumiane przyjęcie takiego sposobu wykonania zobowiązania w całości (art. 60 kc), gdy dokonane zostało w okolicznościach uzasadniających ocenę, że wierzyciel świadomie - a więc z uwzględnieniem wszystkich aspektów faktycznych i prawnych - ocenia skutki dokonanej przez dłużnika czynności i przyjmuje świadczenie nominalne jako spełnienie zobowiązania (art. 354 § 1 kc).
Wyrok SN - Izba Cywilna z dnia 22 kwietnia 2005 r. II CK 599/2004 Rzeczpospolita 2005/96 str. C4
Waloryzacja przewidziana w § 2 art. 358[1] kc pozwala stronom zastrzec w umowie, że wysokość należności będzie ustalona według innego niż pieniądz miernika wartości, np. w stosunku do ceny złota.
Wyrok Sądu Najwyższego - Izba Cywilna z dnia 20 grudnia 1996 r. III CKU 14/96 OSP 1997/4 poz. 90, Glosa 1998/1 str. 33, Przegląd Prawa Handlowego 1997/10 str. 30
glosa częściowo krytyczna: Szpunar A. PPH 1997/10/30
Dokonując - w ramach art. 358[1] § 3 kc - waloryzacji świadczenia pieniężnego w postaci uiszczonej ceny za nabycie działki rolnej, spadek siły nabywczej pieniądza winien być odnoszony do aktualnej ceny działki o charakterze rolnym, a nie o charakterze budowlanym, mimo zamiany jej przeznaczenia na budowlaną. - KONSTROWERSYJNE!
Wyrok Sądu Najwyższego - Izba Cywilna z dnia 20 grudnia 1995 r. II CRN 191/95 OSP 1996/7-8 poz. 142, OSNC 1996/4 poz. 61 Prokuratura i Prawo - dodatek 1996/6 poz. 34
glosa krytyczna: Szymczak I. Rejent 1997/3/87
Przy zwrocie świadczeń wzajemnych, w razie nieważnej umowy sprzedaży nieruchomości (art. 496 kc w zw. z art. 497 kc), górną granicę waloryzacji ceny uiszczonej w pieniądzu (art. 358[1] § 3 kc) stanowi wartość tej nieruchomości w dacie rozstrzygania sprawy.
Wyrok Sądu Najwyższego - Izba Cywilna z dnia 18 czerwca 2003 r. II CK 227/2002
Treść art. 358[1] § 3 kc nie wyklucza możliwości waloryzacji świadczenia pieniężnego wyrażonego w walucie obcej.
Wyrok zasądzający świadczenie, które zostało zwaloryzowane, ma charakter kształtujący. Odsetki zatem należą się w konsekwencji od daty wydania wyroku uwzględniającego powództwo, co uzasadnia okoliczność, że do momentu wydania wyroku waloryzacyjnego nie można mówić, iż dłużnik pozostaje w opóźnieniu ze spełnieniem objętego nim świadczenia. Inaczej jest jednak wtedy, gdy wyrok zasądzający świadczenie zwaloryzowane potwierdza waloryzację dokonaną przez wierzyciela, co do wysokości świadczenia, bo właśnie w tej wysokości zasądza tę należność. W takiej sytuacji dłużnik pozostaje w opóźnieniu od chwili wezwania o zapłatę.
2005.01.06 postanow. SN III CZP 76/04 Prok.i Pr. 2005/11/40
Umieszczenie w umowie ubezpieczenia zaopatrzenia dzieci stosownej klauzuli przewidującej waloryzowanie świadczenia ubezpieczyciela nie wyklucza możliwości dokonania waloryzacji sądowej, jeżeli wystąpią wszystkie przesłanki takiej waloryzacji wynikające z art. 3581 § 3 k.c.
2002.03.20 wyrok SN V CKN 940/00 LEX nr 56026
Ustawodawca nie zawarł w art. 3581 § 3 k.c. żadnych konkretnych mierników, wobec czego ocena przesłanek waloryzacji pozostawiona została sędziowskiemu uznaniu opartemu na wszechstronnym rozważeniu okoliczności danej sprawy. Nie sposób podejmować prób budowania katalogu mierników waloryzacji, do których mógłby - w zależności od rodzaju sprawy - sięgać sąd stosujący ten przepis. Nie jest takim miernikiem sam cel umowy, czy rodzaj zobowiązania. Z treści art. 3581 § 3 k.c. wynika natomiast, że przy korygowaniu skutków zmiany siły nabywczej pieniądza obowiązkiem sądu jest uwzględnienie dwóch kryteriów ocennych, mianowicie interesów stron oraz zasad współżycia społecznego (por. np. uchwałę składu siedmiu sędziów Sądu Najwyższego z dnia 10 kwietnia 1992 r., III CZP 126/91, OSNCP 1992, nr 7-8, poz. 121; orzeczenia Sądu Najwyższego: z dnia 23 listopada 1993 r., III CRN 46/93, OSNCP 1994, nr 4, poz. 93; z dnia 2 grudnia 1999 r., I CKN 489/98, niepubl.; z dnia 17 maja 2000 r., I CKN 720/00, niepubl.).
Celem waloryzacji jest w zasadzie przywrócenie - przynajmniej w przybliżeniu - początkowej wartości długu, jednakże treść art. 3581 § 3 k.c. wyklucza możliwość mechanicznego przerachowywania świadczenia pieniężnego według jednego oznaczonego miernika waloryzacyjnego. Dopuszczalność waloryzacji świadczenia należnego z tytułu umowy ubezpieczenia zaopatrzenia dzieci nie oznacza, że miernikiem określenia stopnia istotnej zmiany siły nabywczej pieniądza powinien być wskaźnik wzrostu cen mieszkań. Odnoszenie spadku siły nabywczej pieniądza do aktualnych cen mieszkań pozostawałoby w sprzeczności z treścią art. 3581 § 1 k.c., który wskazuje, że zmiana wysokości świadczenia powinna być dokonana po rozważeniu jedynie dwóch kryteriów, a mianowicie interesów stron oraz zasad współżycia społecznego. Podnoszona przez skarżącą okoliczność, że zwaloryzowane świadczenie ubezpieczeniowe nie wystarcza na nabycie samodzielnego mieszkania, nie świadczy sama przez się o naruszeniu przez Sąd Apelacyjny art. 3581 § 3 k.c., ponieważ przepis ten chroni interesy obu stron stosunku zobowiązaniowego. Słuszny interes może być zatem uwzględniony tylko do granic kolizji z interesem drugiej strony.
Wyrok SN - Izba Cywilna z dnia 9 listopada 2000 r. II CKN 340/2000
Odbiór przez wierzyciela bez zastrzeżeń świadczenia zaoferowanego przez dłużnika stwarza domniemanie złożenia oświadczenia o jego przyjęciu, a tym samym i o wykonaniu zobowiązania.
Wyrok SN - Izba Cywilna z dnia 22 grudnia 2000 r. II CKN 358/2000
1. Spełnienie świadczenia pieniężnego w nominalnej wysokości nie zawsze stanowi właściwe wykonanie zobowiązania (art. 354 kc).
2. Przyjęcie przez wierzyciela świadczenia nominalnego oznacza wykonanie zobowiązania tylko wówczas, gdy zostało dokonane w okolicznościach uzasadniających ocenę, że przyjął je ze świadomością wygaśnięcia zobowiązania.
I CSK 4/07 - wyrok z dnia 19 kwietnia 2007 r.
1. W razie zastrzeżenia przez strony, że pożyczona suma stanowi równowartość określonej kwoty w innej walucie (art. 3581 § 2 k.c.), kwotę podlegającą zwrotowi ustala się według kursu walutowego z dnia wymagalności roszczenia o zwrot pożyczki.
2. Artykuł 481 § 2 zdanie drugie k.c. stosuje się, gdy ustalona w umowie stopa oprocentowania wierzytelności jest wyższa od stopy ustawowej obowiązującej w chwili powstania opóźnienia.
4
ART. 358(1) K.C.