MIEJSCE PEDAGOGIKI RESOCJALIZACYJNEJW SYSTEMIE NAUK. PODSTAWOWE POJĘCIA Z NIĄ ZWIĄZANE.

NAUKI NIEUKIERUNKOWANE - są to nauki, które dają teoretyczne podstawy dotyczące jakiejś dziedziny rzeczywistości np. psychologia, biologia, socjologia, filozofia, fizyka. Dają one podstawy teoretyczne dotyczące jakiejś dziedziny. Nie dają one praktycznych podstaw, nie wskazują rozwiązań , praktycznych wskazówek.

NAUKI UKIERUNKOWANE - skoncentrowane są na analizach teoretycznych, stanowiących podstawę rozwiązań praktycznych określonego zagadnienia. Tworzą konkretne podstawy oddziaływań np. wychowawczych. Są to nauki, które poprzez swój rozwój dają możliwość zastosowania w praktyce np. kryminologia, psychopatologia, psychologia kliniczna (zajmują się wyjaśnianiem zaburzeń).

NAUKI PRAKTYCZNE - nauki stosowane i wdrożeniowe

1. Nauki stosowane - szukają odpowiednich środków do osiągnięcia wyznaczonego celu praktycznego - resocjalizacja, reedukacja.

2. Nauki wdrożeniowe - realizują wyniki uzyskane w naukach stosowanych - metodyka oddziaływań penitencjalnych.

PEDAGOGIKA SPECJALNA - jest to nauka o charakterze teoretycznym i praktycznym, stąd też w systemie nauk zajmuje miejsce między naukami ukierunkowanymi i praktycznymi. Jest to subdyscyplina, w której możemy wyróżnić działy:

1. Digofrenopedagogika - (upośledzenia umysłowe) - ustalenie przyczyn i metody rewalidacji

2. Tyflopedagogika - jednostki z zaburzeniami wzroku

3. Surdopedagogika - pedagogika jednostek z zaburzeniami słuchu

4. Pedagogika terapeutyczna - zajmuje się jednostkami przewlekle chorymi

5. Pedagogika resocjalizacyjna - która zajmuje się teorią i praktyką wychowania jednostek, u których występują zaburzenia w relacjach z innymi ludźmi, mające charakter nieaprobowany społecznie

Pedagogika resocjalizacyjna jest częściowym podziałem pedagogiki specjalnej.

PODSTAWOWE POJĘCIA

NORMA - w odniesieniu do zachowań mamy trzy kategorie norm:

1. Normy rygorystyczne - nakładają obowiązek przestrzegania zasad, ich niedopełnienie powoduje uruchomienie sankcji wobec jednostki - kodeksy karne, cywilny, drogowy.

2. Normy tolerowane - są to normy optymalne, bo nie spełnienie jej nie wywołuje sankcji, natomiast jej przestrzeganie, nie daje gratyfikacji (mogą one być, ale jeżeli się nie spełni to nic się nie stanie) np. zachowania: działalność charytatywna, altruizm, awanse, wysiłki w pracy

3. Normy z obszaru maksymalizmu moralnego - ich spełnienie powoduje uruchomienie gratyfikacji - są to zachowania określane mianem bohaterski: ratowanie czyjegoś życia z narażeniem własnego.

Zachowanie ludzkie oceniane jest wg dwóch norm:

1. Norma statystyczna - traktowana jako przeciętność, czyli odnoszącej się do cech, które posiada większość jednostek (picie alkoholu na powietrzu, ustawa antyaborcyjna)

2. Norma o charakterze oceniającym - oznacza normalność, czyli posiadanie wartości akceptowanej przez większość

ADAPTACJA - jest to przystosowanie - najważniejszym jej elementem jest homeostaza, która jest procesem utrzymania równowagi pomiędzy jednostką, a jej otoczeniem. Homeostaza nie jest procesem biernym, ale polega na przekształceniu zachowań jednostek w zależności od warunków środowiska oraz z drugiej strony na strukturealizacji środowiska zgodnie z możliwościami jednostki.

W ramach adaptacji wyróżniamy:

1. Asymilacja - która polega na przyjmowaniu informacji ze świata zewnętrznego, porządkowanie ich i włączanie ich do systemy doświadczeń (to włączanie może być lepsze i gorsze, są osoby, które muszą przekonać się na własnej skórze)

2. Akomodacja - to proces przekształcania pierwotnego schematu, który powstał w wyniku asymilacji wg dalszego działania okoliczności zewnętrznych

KRYTERIA PRZYSTOSOWANIA

1. Kryterium biologiczne - jest to dążenie do zachowania własnej egzystencji i przetrwania w środowisku naturalnym i społecznym.

2. Kryterium psychologiczne - są to optymalne sposoby redukcji napięć wewnętrznych, utrzymania wewnętrznej homeostazy (równowagi psychicznej)

3. Kryterium społeczne - polega na zgodności postępowania z powszechnie akceptowanymi normami i wzorami.

4. Kryterium pedagogiczne - jest to dążenie do samourzeczywistnienia autonomii, samowychowania i rozwoju.

WYCHOWANIE - to proces celowego, świadomego kształtowania ludzkich zachowań, postaw, ról społecznych i osobowości zgodnie z wcześniej założonym ideałem pedagogicznym, który chcemy ukształtować w toku wychowania.

PEDAGOGIKA RESOCJALIZACYJNA - jest to dyscyplina teoretyczna i praktyczna, zajmująca się wychowaniem osób z zaburzeniami w procesie socjalizacji, to znaczy osobami które wykazują:

1. objawy niedostosowania

2. objawy wykolejenia

3. objawy paraprzestępczości - są to zachowania, które nie są czynami przestępczymi np. nadmierne picie alkoholu, zażywanie narkotyków, ucieczki z domu.

4. objawy przestępczości - są to osoby wobec których nie powiódł się proces socjalizacji i wychowania.

Istotą pedagogiki resocjalizacyjnej jest opis i wyjaśnienie określonych procesów zachodzących między wychowankiem, a wychowawcą, natomiast jako dyscypliny naukowej (nauki praktyczne) istotą jest formowanie zaleceń, czyli opracowanie, uzasadnianie i wdrażanie projektów określonych zmian w procesie kształtowania człowieka i jego środowiska wychowawczego.

W obrębie pedagogiki resocjalizacyjnej wyróżniamy trzy działy:

1. technologię wychowania - określanie celów

2. teoria wychowania - w jaki sposób osiągać te cele

3. metodykę wychowania - jakimi środkami

WYCHOWANIE RESOCJALIZUJĄCE - jest to wychowanie, które stosuje się wobec osób, które wykazują zaburzenia socjalizacji, a przejawem są zachowania aspołeczne lub antyspołeczne.

Wobec dzieci i młodzieży wymagających specjalnych oddziaływań na procesy psychiczne w taki sposób, by wywołać zmiany czynności jednostki. Zmiany te mają polegać na eliminowaniu reakcji negatywnych na określone naciski społeczne np. zlecenia zadaniowe, naciski w postaci norm.

SOCJALIZACJA - są to zmiany w procesie zachowania powstałe w wyniku oddziaływania grupy na jednostkę. Socjalizacja jest to całokształt wpływów wywieranych przez środowisko społeczno - kulturowe na jednostkę, są to oddziaływania niezależne od wysiłków i starań nauczycieli. Jest to proces spontaniczny, mało kontrolowany i nieintencjonalny. W szerokim ujęciu socjalizacja nie obejmuje problemu wadliwej socjalizacji. W wąskim znaczeniu są to oddziaływania grupy wytwarzającej kulturę i wynikiem tych oddziaływań jest przyswajanie wartości akceptowanych przez grupę.

SKUTKI SOCJALIZACJI

1. Kształtowanie zachowań prospołecznych

2. Kształtowanie umiejętności nawiązywania kontaktów społecznych

3. Pełnienie ról społecznych w sposób akceptowany.

Wadliwa socjalizacja - to wykolejenie, niedostosowanie społeczne. Zaburzona, wadliwa socjalizacja objawia się w postaci społecznego niedostosowania i wykolejenia społecznego.

Niedostosowanymi społecznie nazywamy osoby, które nie są zdolne lub nie mogą pełnić ról społecznych zgodnie z oczekiwaniami, ze względu na brak dyspozycji wykonawczych, u osób tych występuje zaburzenie procesów orientacyjnych, intelektualnych i motorycznych. Natomiast jednostki, które nie są zdolne pełnić ról społecznych na skutek negatywnego ustosunkowania się wobec oczekiwań społecznych nazywamy wykolejonymi społecznie. Wykolejenie może mieć charakter:

1. wykolejenia przestępczego

2. wykolejenia obyczajowego

wykolejenie wiąże się z naruszeniem norm paraprzestępczych obyczajowych (prostytucja, narkomania, alkoholizm). Wykolejenie przestępcze - łamanie norm prawa.

CZYNNIKI WPŁYWAJĄCE NA SOCJALIZACJĘ

1. Uleganie (modelowanie) podporządkowujemy się takiego zachowania jest chęć uzyskania nagrody lub uniknięcia kary, natomiast nie wynika to z wewnętrznego zachowania. Nagrody i kary mogą mieć charakter: a) formalny, rzeczowy

b) nieformalny

Otrzymanie nagrody rzeczowej, uzyskanie przywilejów, pochwała, aprobata, akceptacja grupy; kara pieniężna, odebranie przywilejów, dezaprobata od osoby znaczącej, odrzucenie przez grupę, odsunięcie od danej osoby. Ukarać go można lepiej przez odsunięcie od grupy. Wadą tego mechanizmu jest jego nietrwałość (musi być wyraźna perspektywa nagrody lub kary). Nieuchronność, to podstawowy wymóg skuteczności tego mechanizmu.

2. Identyfikacja - polega ona na przestrzeganiu określonych norm, a motywem jest chęć upodobnienia się do określonej osoby lub osób. Skuteczność tego mechanizmu wiąże się z „atrakcyjnością wzoru” i z trwałością zachowania się wzoru. Mechanizm ten jest zdecydowanie trwalszy aniżeli uleganie. Nie podlega on stosowaniu nacisku zewnętrznego, ale na wewnętrznej potrzebie upodobnienia się do kogoś. Skuteczność tego mechanizmu zależy od stałej obecności osoby stanowiącej wzór.

3. Internalizacja - polega na przestrzeganiu norm, a wynika z włączenia tychże norm i przekonań do indywidualnego systemu wartości. Mechanizm ten jest najtrwalszy i najskuteczniejszy. Trwałość wynika z faktu, że jest wywołana wiarygodnością osób, od których uzyskuje się informację, co powoduje, że informacje te traktowane są jako słuszne i skuteczne. Zachowania niezgodne ze zinternalizowanym systemem wartości wywołują napięcie psychiczne, które musi być zredukowane. Jest to kara wymierzona samemu sobie.

Efektem resocjalizacji musi być zmiana systemu wartości. Uwarunkowania.

UWARUNKOWANIA WYKOLEJENIA PRZESTĘPCZEGO

I. NURT TEORII BIOLOGICZNYCH - są to teorie monopauzalne, opierają się na jednym rodzaju czynników. Zakładają, że organizm działa na zaburzeniach to jednostka może być przestępcą.

TEORIE ŚRODOWISKOWO - KULTUROWE

TEORIA ANTROPOLOGICZNA - autor Cezary Lombroso - żył na przełomie XVIII i XIX w.

Istotą jest człowiek zbrodniarz inaczej przestępca z urodzenia. Zakładał, że u niektórych jednostek mogą pojawić się cechy wyglądu zewnętrznego i mogą one determinować zachowania przestępcze.

CECHY WYGLĄDU ZEWNĘTRZNEGO

1. Krępa budowa ciała

2. Włosy ciemne, kędzierzawe lub jasne przerzedzone

3. Syndaktylia - zrastanie palców rąk lub nóg

4. Czoło szerokie mocno zarysowane tzw. bruzda mongolska w okolicy oczu

5. Żuchwa silnie zaznaczona

6. Anomalie uzębienia

7. Anomalie w obrębie narządów płciowych

Dobór cech miał charakter przypadkowy. Przestępcy z urodzenia to osobnicy cechujący się znieczulicą moralną. Oznaczała ona, że takie osoby nie miały uczuć wyższych. Pozostawały one na niższym poziomie rozwoju onto i filogenetycznego.

Ontogenetyczny to rozwój genetyczny - kierowali się takie osoby popędami. Filogenetyczny - to rozwój historyczny - porównywali się do zwierząt, a nie do ludzi.

Przestępcy z urodzenia kierowali się popędami, zachowaniami agresywnymi i nie odczuwali cierpienia innych. Nie podejmowano w stosunku do nich resocjalizacji. Lombroso wyróżnił trzy rodzaje przestępców z urodzenia:

1. Przestępców nałogowych - wychowali się w środowiskach przestępczych więc powielali te zachowania.

2. Pseudoprzestępcy - na skutek zbiegu okoliczności wykazywali zachowania przestępcze

3. Kryminoidzi - przestępcy przypadkowi, popełnili czyn tylko raz nie mając świadomości

W stosunku do tych trzech rodzajów przestępców stosowano działania resocjalizujące.

Krytyka teorii antropologicznej:

1. Ciemna liczba przestępstw - popełnione przestępstwo ale sprawca nie został wykryty lub samo przestępstwo nie zostało wykryte.

2. Ostatnie przestępstwo za jakie odbywali karę badani przestępcy

3. Długi czas pobytu w więzieniu, który to okres mógł determinować różnego rodzaju zaburzenia

4. Brak norm dotyczących standardu wyglądu zewnętrznego - pominął on fakt, że nie ma normy wyglądu zewnętrznego

5. Brak określenia faktycznych źródeł opisywanych anomalii.

TEORIA ENDOKRYNOLOGICZNA - Twórcy Schlapp i Snith. Zakłada ona wpływ hormonów na zachowanie ludzkie, przy czym ów wpływ rozpatrywany jest na osi kontinuum od niedoczynności do nadczynności. Sytuacja patologiczna to taka kiedy zachodzi niedoczynność lub nadczynność. Nadczynność może powodować zaburzenia emocjonalne. Gruczoły, których nadczynność powoduje zaburzenia: trzustka, kora nadnerczy, gruczoły płciowe, przysadka mózgowa, tarczyca.

Gruczoły nadnercza - wydzielają hormon adrenaliny i noradrenaliny, które wpływają na stany emocjonalne człowieka. Nadczynność gruczołów nadnerczy powoduje wzrost tendencji agresywnych. Nadczynność powoduje chorobę - Cushinga - objawiającym się stałym pobudzeniem, skłonnością do irytacji i wybuchowości. Gruczoł tarczycy - wydzielany przez niego hormon to tyroksyna. Niedoczynność powoduje niedorozwój umysłowy w różnym stopniu (umiarkowanym i głębokim). Nadczynność powoduje chorobę Basedowa, której objawami jest: lęk, szybka zmienność nastroju, stałe pobudzenie i rozdrażnienie. Trzustka i wydzielany przez nią hormon insulina. Reguluje wchłanianie cukrów i skrobi i pośrednio wpływa na stany psychiczne człowieka, od nadpobudliwości po apatię przechodzącą w depresję. Gruczoły płciowe i wydzielany przez nie hormon tedosteren - nadmierne wydzielanie powoduje wzrost agresji i skłonności dominacyjnych np. przestępcy seksualni. Zaburzone funkcje wydzielnicze stanowią czynnik ryzyka podwyższający prawdopodobieństwo popełnienia przestępstwa przez te osoby.

TEORIA TYPÓW KONSTYTUCJONALNYCH - są to typy budowy ciała i przypisane im cechy osobowości. Twórcą tej teorii jest Kretchmer i Scheldon.

Dwa typy osobowości u osób zdrowych:

1. Schizotymiczny - posiadający specyficzne cechy osobowości schizofreników czyli uczuciową oschłość, upór, introwersję, drażliwość, patetyczność, skłonność do fanatyzmu oraz zaburzenia w sferze seksualnej.

2. Osobowość cyklotymiczna - jednostki są towarzyscy, otwarci, prostoduszni, pomysłowi i rzutcy.

Te typy osobowości powiązane są wyglądem zewnętrznym. Kretchmer wyróżnił 4 typy:

1. Asceniczny i atletyczny - są to osobnicy średniego lub wysokiego wzrostu, o szerokich barach, silnie zarysowanym umięśnieniu i osobowości schizotymików.

3. Pykniczny - osobnik niski grubas, jowialny i prostoduszny o cechach cyklotymicznych

4. Dysplastyczny - nie wykazuje żadnych specyficznych cech, wg Kretchmera osobnicy ci nie są skłonni do popełniania przestępstw.

Osoby o cechach schizotymicznych wykazują największą skłonność do przestępstw, gdyż mają najwięcej cech introwertyków.

TEORIA GENETYCZNA - dotyczy dodatkowego chromosomu Y u mężczyzn. Pojawienie się go powoduje nie tylko anomalie w budowie fizycznej ale także cechy osobowości. Charakteryzują się:

1. wysoki wzrost - powyżej 190 cm

2. znaczna siła fizyczna

3. niski iloraz inteligencji - 60 - 80

4. skłonność do agresji

5. zachowania aspołeczne

6. impulsywność

7. niestałość

8. skłonność do ostrej frustracji

Dodatkowy chromosom Y nazwano chromosomem przestępcy.

II. NURT TEORII PSYCHOLOGICZNYCH - bazują na czynnikach chorobowych i zaburzeniach osobowości.

1. Teorie o wyraźnym zabarwieniu biologicznym - zakładają one, że źródłem zachowania przestępczego są choroby psychiczne i upośledzenie umysłowe.

2. Teorie zakładające związek zachowań przestępczych z odchyleniami od normy psychicznej. Nie są to choroby - zalicza się do nich psychopatię, charakteropatię i socjopatię.

3. Teorie dotyczące dynamiki życia psychicznego - zaliczamy do nich teorie psychoanalityczne.

Teorie psychoanalityczne są teoriami małoobiektywnymi. Osoba zdrowa psychicznie to taka, która nie cierpi na żadne choroby psychiczne. Istnieje brak normy zdrowia psychicznego.

TEORIA O WYRAŹNYM ZABARWIENIU BIOLOGICZNYM - Teoria dotycząca upośledzenia umysłowego. Osoby takie łatwo ulegają wpływom. Zachowania przestępcze popełniane przez osoby lekko i umiarkowanie upośledzone umysłowo są czynami popełnianymi z dwojakich motywów:

1. niezaspokajnie potrzeb np. potrzeba miłości, potrzeba seksualna

2. uleganie namowom innych

TEORIE PRZYPISUJĄCE ZACHOWANIA PRZESTEPCZE CHOROBOM

Schizofrenia, a zachowania przestępcze:

Jest to choroba o nieustalonej do końca etiologii. Wyjaśniają ją teorie dziedziczenia, genetyczne, osobnicze, społeczne dziedziczenie. Cechy schizofrenii:

1. Odsunięcie się danej jednostki od realnego świata i rozbudowanie przeżyć wewnętrznych

2. Rozszczepienie jaźni - podwójne życie

3. Brak napędu do realizacji potrzeb w kontaktach z innymi ludźmi

Twórcą nazwy tej choroby był Bleuler (Blojer). Jako pierwszy zwrócił uwagę na myślenie autystyczno - niezdyscyplinowane - charakterystyczne u schizofreników. Jest to myślenie indywidualne nie uwzględniające tego co jest wspólne dla wszystkich ludzi. Jest ukierunkowane na samego siebie. Autyzm wiąże się z tzw. porozrywanymi wątkami procesów myślowych i całkowitym odcięciem od wpływów zewnętrznych.

Rodzaje schizofrenii:

1. Schizofrenia prosta - tzw. prawdziwa : pojawia się około 20 roku życia. Charakteryzuje się ona nasileniem pewnych cech ujawniających się już w dzieciństwie:

1. Utrata zainteresowań i celów w życiu

2. Trudności w podejmowaniu obowiązków w pracy, nauce

3. Nieufność, podejrzliwość

4. Zerwanie więzi emocjonalnych (więzi te często były nierzeczywiste)

5. Utrata zainteresowania własnym wyglądem i higieną

6. Rozbudowa świata wewnętrznego - powoduje utratę wspólnej płaszczyzny porozumiewania z innymi osobami

7. Charakteryzuje je: ambiwalencja czyli sprzeczne oceny dotyczące wartościowania, ambisentencja czyli sprzeczne oceny dotyczące informacji, ambitendencja czyli ocena dotycząca działania

Cechy te są objawem rozpadu struktur osobowości i powodują, że pewne rzeczy są uproszczone i nadmiernie uogólnione.

2. Schizofrenia paranoidalna - występuje rzadziej ale z większym nasileniem cech. Nasilają się wszystkie cechy ambiwalentne i pojawiają się urojenia. Dotyczą one: koncepcji świata, określonej sytuacji politycznej czy własnej życiowej. Często występują halucynacje: słuchowe, węchowe, smaku, ostatnią fazą są halucynacje wzrokowe. Może być bezpośrednią przyczyną zachowań przestępczych. Mogą ustąpić jej objawy

3. Schizofrenia katatoniczna - występuje w dwóch postaciach

1. Pobudzenie ruchowe - hiperkinetyczne - objawia się dziwacznymi ruchami, dziwny sposób przemieszczania się, przejawia się myślenie magiczne. W ostrej postaci objawia się bezładnymi ruchami, znacznym pobudzeniu i nasileniu objawów zachowania magicznego.

2. Spowolnienie ruchowe - hipokineza - może dojść do tzw. osłabienia katatonicznego, które charakteryzuje się tak znacznym osłabieniem i spowolnieniem ruchów, że jednostka całkowicie nieruchomieje i traci całkowicie kontakt z otoczeniem (autyzm). Chory nie chce przyjmować posiłków, wstrzymaniu ulegają funkcje wydalnicze, chory przestaje oddychać - umiera. Ostra postać tzw. katatonia śmiertelna.

1. Schizofrenia hewerteniczna - występuje w większości u kobiet. Zawiera wszystkie osiowe cechy schizofrenii, a ponadto występuje silne pobudzenie, wesołkowatość, silne pobudzenie seksualne wiąże się z zachowaniami obscenicznymi (oburzalstwo, agresywność seksualna)

Cylkofrenia, a zachowania przestępcze:

To inaczej zespół zachowań maniakalno - depresyjnych. Może pojawić się jako choroba samoistna albo w psychozach wieku starczego. Wiąże się ze zmiennym występowaniem dwóch stanów psychozy: maniakalnej i depresji.

+

_

Nigdy nie wiadomo kiedy te stany będą się zmieniały. Gonitwa myśli, pobudzenie ruchowe w stanie maniakalnym chorzy są skrajnie pobudzeni ruchowo i słownie, ale zwykle ich czyny nie są ze sobą powiązane np. można podsunąć różne pomysły które natychmiast realizuje. Chory w tym stanie robi wrażenie osoby bardzo aktywnej, przedsiębiorczej, bardzo wesołej, ale ze względu na obniżony krytycyzm i brak poczucia choroby popełnia czyny ryzykowne i pochopne decyzje. Stan podwyższonego nastroju nazywamy euforią. Występują one u nich urojenia wielkościowe (mogą popełnić samobójstwo bo stawiają sobie cele nie do spełnienia). W fazie depresyjnej ich aktywność spada do zera (psychopatia).

PSYCHOPATIA

Psychopatia jest to zaburzenie osobowości o niejasnej etiologii.

Trzy postacie zaburzonej osobowości wg Binikiewicza

1. Charakteropatia - zaburzenie w zachowaniu spowodowane mikrouszkodzeniami mózgu. Diagnozowane są wyłącznie w badaniach medycznych.

2. Psychopatia - zaburzenia o charakterze wrodzonym.

1. Socjopatia - stan wynikający z negatywnych wpływów środowiska np. długotrwała izolacja może powodować stany zaburzone

Osiowe cechy psychopatii:

1. Niski poziom lęku

2. Niski poziom syntonii (empatii) inaczej współbrzmienie, umiejętność współdziałania z drugą osobą. U jednostek zaburzonych jest bardzo niska syntonia - nie potrafią odczuwać tego co odczuwa druga osoba.

KLASYFIKACJA PSYCHOPATII wg Bleulera - wyróżnił 6 grup.

1. Psychopatów dziwacznych, rządnych ważności, uczuciowo chłodnych, niestałych, pobudliwych i sensytywnych. Dziwaczni - to osobnicy których zapatrywania na różne sprawy są niezrozumiałe, posługują się dziwną pokrętną logiką, wyrażają się w sposób barwny, kwiecisty - osoby te nie szkodzą nikomu, ale sprawiają problem wychowawczy. Rządni ważności - są to osoby nastawione na własne dobro, chcą być kimś więcej aniżeli są w rzeczywistości. Są ekscentryczni i podatni na złe wpływy. Chłodni uczuciowo - są to osoby, które nie potrafią nawiązywać bliskich kontaktów, nie zawierają przyjaźni, natomiast utrzymują kontakty z osobami, które mogą przysporzyć im jakiejś korzyści. Niestałych - te osoby wiążą się z innymi powierzchownie i na krótki czas. Bardzo łatwo można nakłonić ich do przestępstwa, są albo żywi i ekspresyjni, albo flegmatyczni. Ich relacje bywają gwałtowne, przesadne zwłaszcza wtedy kiedy kierują się złością. Są skłonni do prób samobójczych. Bywają zazdrośni, źle tolerują alkohol. Sensytywni - są bardzo niepewni siebie na błahe wydarzenia reagują gwałtowną depresją, źle znoszą porażki, odbierają je jako upokorzenia. Zwykle są małoaktywni, a ich nadmierny krytycyzm ogranicza aktywność inaczej są to osoby nadwrażliwe. Pobudliwi - są to osoby charakteryzujący się dużą gwałtownością reakcji w różnych sytuacjach. Są skłonne do stosowania agresji bezpośredniej, werbalnej jak i fizycznej.

1. Jednostki zbliżone do psychopatów.

1. Schizoidalne - są to jednostki o zaburzeniach etycznych, często wycofują się, żyją własnym życiem, pozornie nie wchodzą w żadne relacje, trudno nawiązać z nimi kontakt.

2. Cykloidalne - są to jednostki u których pojawia się tendencja zmiany nastroju od manii do depresji

3. Epileptoidalne - są to jednostki przesadnie dokładne wręcz nudne, mają wyraźne skłonności do mistycyzmu, charakterystyczne jest zaleganie uczuć i ciągłe uszczegółowianie sytuacji.

2. Osoby z zaburzeniami moralnymi określa się jako moralnych głuptaków. Moralni głuptacy to osoby o zahamowanym rozwoju uczuć moralnych jest to tzw. „zimny drań”, rekrutują się z nich tzw. „urodzeni przestępcy” nie są podatni na wpływy środowiska, są okrutni, krnąbrni, nie mają poczucia winy, żalu.

3. Mitomani - są to doborowi kłamcy. Rekrutują się z nich oszuści matrymonialni, oszuści w ogóle (np. mając wykształcenie podstawowe mówi, że jest radcą prawnym i robi na odbiorcach wrażenie, jest wiarygodny w pierwszym momencie) - często po pewnym czasie sami wierzą w swoje kłamstwa.

4. Marnotrawcy - są to osoby które z łatwością trwonią pieniądze, często zmieniają miejsce zamieszkania (wyjdzie po papierosy i wróci po pięciu latach)

5. Histeroidalny - są to osoby o słomianym zapale, efekciarstwo, teatralność w zachowaniu, lekkomyślni, posługują się histerycznym szantażem, uciekają w chorobę.

Klasyfikacja Bleulera została później uzupełniona o trzy inne typy:

1. Psychopata agresywny - czerpie przyjemność z zachowania agresywnego. Agrsja skierowana jest przeciwko ludziom, zwierzętom, przedmiotom. Osoby te to sadyści.

2. Psychopata zimny uczuciowo - nie wiąże się emocjonalnie z innymi. Realizuje swoje plany bezrefleksyjnie. Często stają się przywódcami (politycy)

3. Psychopata bluszcz - nie może funkcjonować samodzielnie, wiąże się z inną osobą przyswajając sobie jej przekonania, niektóre cechy, czasami elementy wyglądu, jest gotowa wykonać dla tej drugiej osoby różne posługi w zamian za możliwość przebywania z nią. Taka osoba nie żyje nigdy własnym życiem. U kobiet takie cechy nie zaliczane są do choroby, u mężczyzn tak.

KLASYFIKACJA PSYCHOPATII wg Schneidera

1. Psychopaci hipertymiczni - są to osoby wesołe, choć lekkomyślne, czasmi bezmyślne. Popełniają sprzeniewierzenia i przestępstwa seksualne.

2. Psychopaci depresyjni - są to pesymiści, mają poczucie małej wartości. Rzadko popełniają przestępstwa

3. Psychopaci nieśmiali - pesymiści, mizantropi (safanduła), rzadko popełniają przestępstwa

4. Psychopaci fanatyczni - bardzo aktywne, uparte, mają poczucie własnej nadwartości, często są agresywne. Popełniają np. kradzieże.

5. Psychopaci żądni znaczenia - są to osoby próżne, wyrafinowane, kłamliwe, skłonne do oszustw, prymitywne

6. Psychopaci o zmiennych nastrojach - w fazie podwyższonego nastroju dokonują podpaleń i kradzieży. W fazie obniżonego nastroju skłonni do samobójstw.

7. Psychopaci impulsywni - osoby pobudliwe, agresywne. Często wykazują skłonności do przestępstw przeciwko mieniu.

8. Psychopaci tępi i bezwzględni - uczuciowo oziębłe, słabo przyswajają normy moralne, często dokonują zabójstw, przestepstw seksualnych i rozboju

9. Psychopaci bezwolni - osoby często upośledzone umysłowo, są narzędziem w rękach innych osób.

10. Psychopaci asteniczni - osoby nadwrażliwe. Całkowity brak skłonności przestępczych.

Od początku lat 80-tych stosuje się powszechne pojęcie zaburzonej osobowości o charakterze psychopatycznym. Stanowiącym określenie wobec psychopatii, charakteropatii i socjopatii.

PROFIL OSOBOWOŚCI PSYCHOPATY wg Gougha - funkcjonuje ona od 1948 roku

Psychopata to - osoba skoncentrowana na bezpośrednim zaspokojeniu celów życiowych, ignoruje prawa i przywileje innych. Zachowuje się impulsywnie, nie umie wchodzić w głębsze relacje z innymi. Brak jej lęku, poczucia zależności, cechuje ja ubóstwo relacji. Tendencja do przerzucania winy na innych, brak odpowiedzialności za czyny.

Wg Ariettiego - opisał dwie formy tych zaburzeń:

1. Pierwotne - psychopata działa pod wpływem impulsów pierwotnych, nie bierze pod uwagę odległych konsekwencji swoich czynów. Kary i niepowodzenia nie wpływają na modyfikację zachowań.

2. Wtórne - psychopata działa pod wpływem bodźców doraźnych. Potrafią realizować długofalowe cele.

Obraz kliniczny psychopaty - Psychopata sprawia wrażenie jednostki zdolnej do odczuwania emocji tak samo jak inni ludzie. Zwykle posiada urok osobisty, dobrą prezentację, potrafi wzbudzić zaufanie i pozytywne emocje, także łatwo może manipulować innymi i dzięki temu osiąga własne cele. Sprawiają wrażenie spontanicznych posiadających inicjatywę społeczną ale nie potrafiących korzystać z własnego doświadczenia. Rzadko mają poczucie winy i zwykle doświadczają problemów z racji nie przestrzegania regulaminu. Charakteryzuje ich tzw. dominacja semantyczna tzn. nie przywiązują żadnej wagi do wypowiadanych obietnic i słów. Kontakty seksualne charakteryzują się dużą gwałtownością ale małą stałością. Cechy osobowości predysponują ich do wykonywania zawodu polityka, biznesmena, psychiatry, naukowca. Uważa się, że niektóre z zachowań psychicznych są wręcz niezbędne do wykonywania niektórych ról zawodowych.

NERWICE

Nerwice lub osobowość neurotyczna są przeciwieństwem zaburzeń psychopatycznych. Objawy osiowe to:

1. Lęk o dużym stopniu nasilenia

2. Rzutowanie emocji do wewnątrz

3. Bardzo wysoki poziom synotomi

Najbardziej charakterystyczne objawy neurotyczności to:

1. Fobie - jest to stan irracjonalnego lęku przed ciemnością, osobami nieznajomymi, wynikają z ahinizmu bądź artyficjalizmu - chodzi o udowodnienie cech ludzkich przedmiotom lub zwierzętom. Najpóźniej pojawia się fobia szkolna. Fobie mogą powracać jako relikt z dzieciństwa.

2. Obsesje i kompulsje - Obsesje - są to natrętne myśli - dopadają ludzi w sytuacjach wymagających myślenia. Obsesje mogą wynikać z nadmiernej ostrożności lub nadmiernego ryzykanctwa. Kompulsje - są to natrętne czynności. Kompulsje często dopadają dzieci i wynikają z myślenia magicznego. Czasami wynikają z nadmiernej intelektualizacji albo też z czynności ćwiczących silną wolę.

3. Zaburzenia histeryczne

TEORIE PSYCHOANALITYCZNE

TEORIA PSYCHOANALIZY WG FREUDA

Wychodził z założenia, że osobowość kształtuje się pod wpływem różnych czynników. Kształtuje się już w wieku wczesnego dzieciństwa i rzutuje na całe życie.

I Płaszczyzna - seksualizm wczesnodziecięcy Freud odkrył, że dziecko jest już istotą seksualną. Rozwija się w pierwszych 6 latach życia i ujawnia trzy podstawowe fazy następujące po sobie:

1. faza oralna - dziecko czerpie przyjemność ze ssania. Fazę oralną dzielimy na dwie podfazy:

1. wczesnooralna - fiksacja powoduje następujące cechy: łatwowierność, gadatliwość, lekkość uczuciową. Łatwo ulegają wpływom innych, łączą się z osobami wpływowymi

2. późnooralna - fiksacja w tej fazie powoduje: kłótliwość, złośliwość, skłonność do obmowy, plotek. Osoby trudno nawiązujące kontakty interpersonalne

2. faza analna - źródłem przyjemności są reakcje wydalnicze. Fazę analną dzielimu na dwie podfazy:

1. wczesnoanalna - fiksacja powoduje drażliwość, skąpstwo, pedanterie

2. późnoanalna - fiksacja powoduje zachowania agresywne, chęć posiadania władzy, nadmiernie wybujałą chęć posiadania. Osoby takie mogą stać się przywódcami, mogą stać się niebezpieczni biorąc pod uwagę skutki działań

3. faza genitalna - źródłem przyjemności doznania genitalne. Ujawniają się kompleksy: Kompleks Edypa i Elektry - kompleks wynikający z egocentryzmu dziecięcego i objawia się on zazdrością o rodzica tej samej płci co dziecko, który wg dziecka pretenduje do uczuć rodzica płci przeciwnej i jest postrzegany jako rywal. Zazdrość o rodzica ulega stłumieniu co jest równoznaczne z wyzwoleniem się z egocentryzmu dziecięcego. Nie rozwiązanie tego konfliktu powoduje dwojaki skutek:

1. postawę buntu wobec rodzica - powoduje kształtowanie się cech anarchistycznych co sprzyja warcholstwu tzn. osoby które niezależnie od układu w którym się znalazły, zawsze będą na nie.

2. Całkowite podporządkowanie rodzicowi - powoduje skłonności do podporządkowywania się osobom o wyższym statusie.

Po tym czasie następuje faza latencji i potem przechodzi się do dojrzewania. Przejście z jednej fazy do drugiej następuje w sposób płynny. Może nastąpić fiksacja czyli niechęć do przechodzenia do kolejnej fazy rozwoju. Przyczyny fiksacji:

1. Brak odpowiedniego zaspokojenia przyjemności płynącej z danej fazy i taki stan nazywamy frustracją.

2. Czerpanie nadmiernej przyjemności.

Pozostawanie dłużej w danej fazie pozostawia skutek w postaci negatywnych cech osobowości. Zaburzone stany emocjonalne, problemy inerakcyjne.

II Płaszczyzna - konflikt między istnieniem życia i śmierci - Instynkt życia przez Freuda został określony pojęciem - eros, a śmierci - tanatos. Wg Freuda w człowieku ścierają się te dwa instynkty. Między nimi toczy się walka ale zachowana jest między nimi równowaga. Może dojść jednak do dominacji jednego z nich. Instynkt śmierci - unicestwienie - przewaga jego może prowadzić do przestępstwa , a psychicznie np. obmawianie, szkalowanie. Może wiązać się z terroryzmem. Wzmagania te mają wpływ na zachowania przestępcze. Człowiek popełnia przestępstwo z poczucia winy i poczucie winy pojawia się wcześniej niż przestępstwo - popełnia przestępstwo z racji tego żeby miał czego żałować.

III Płaszczyzna - funkcjonowanie struktur osobowości ludzkich - Struktura osobowości zawiera ID - czyli struktura pojęciowa, SUPEREGO - to co kształtuje się w procesie socjalizacji i jest to zbiór norm, które ograniczają strukturę ID, EGO - mediator między ID i EGO

Id popycha do działania impulsywnego.

SUPEREGO - powstrzymuje nas przed tym, ale nigdy nie jest zaspokojone - zawsze występują wyrzuty sumienia.

EGO - mamy tu mechanizmy racjonalizujące.

Typy przystosowania:

1. Hipomanik - osoby nie mające w ogóle poczucia winy, nie przestrzegają żadnych zasad moralnych. Nie potrafią zrozumieć motywacji altruistów. Szkodliwość ich działania zależy od poziomu inteligencji.

2. Hipoparanoidalny - ma bardzo duże poczucie winy, często przypisuje złe skłonności innym, jest osobą bardzo agresywną zwłaszcza werbalnie. Skłonna do uprzedzeń społecznych, a także do plotkowania, obmawiania, pomówień.

3. Autorytalny - silne poczucie winy ale skierowane wyłącznie do wewnątrz (do siebie), bardzo surowo ocenia swoje postępowanie, obawia się popełnienia błędów, więc często jest małosamodzielna, woli wypełniać polecenia innych. Mało wartościowa społecznie, niezdolna do twórczej pracy.

4. Humanista - kontekst winy jest konstruktywny. Nie ma zabarwień patologicznych. Następuje otwarta i adekwatna ocena postępowania. Nie odrzuca autorytetów ale też nie ulega im nadmiernie.

Zachowania przestępcze mogą wynikać też ze sfery funkcjonowania EGO, które pełni 4 podstawowe funkcje:

1. Funkcja poznawcza - tworzymy realny obraz świata

2. Funkcja energetyczna - EGO wywiera presje na właściwe postępowanie, które jest wypadkową działań popędowych i norm.

3. Funkcja selektywna - wybieranie właściwego sposobu postępowania

4. Funkcja syntetyczna - ocena zachowania podporządkowana jest ocenie otoczenia.

Zachowania przestępcze wynikające z postaci EGO

1. Osobowość w której rozwinięte jest ID i EGO brakuje SUPEREGO - często charakteryzuje przestępców - potrzebny jest stały nadzór takiej osoby, będzie dobrze zachowywała się w warunkach izolacji

2. Osobowość o silnym ID i SUPEREGO ale słabym EGO - popełnia przestępstwo ale z poczuciem winy np. kradnę tylko bogatym

3. Osobowość o silnym EGO ale zorientowane przestępczo - osoba która poczucie winy przenosi na innych.

SYSTEMY PRAWNEGO TRAKTOWANIA NIELETNICH

Obejmuje dwa aspekty:

1. Odniesienie prawne

Osoby nieletnie były na równi traktowane z osobami dorosłymi. Były tak samo skazywani jak oni. W 1588 roku pojawiły się pierwsze zmiany. Powstał Statut Litewski który odrębnie traktował osoby nieletnie. Była to osoba do 16 roku życia , której nie karano - osoba prawnie bezkarna - przestępstwa czyni nieświadomie. Wobec nieletnich recydywistów - czyli osób powtórnie popełniających przestępstwo stosowano kary ze szczególnym złagodzeniem np. odpracowanie wyrządzonych szkód, wypłata równowartości szkód. Jeśli popełnił zabójstwo to kara wiązała się z wymierzeniem kary więzienia, bowiem w stosunku do nieletnich zabroniona była kara śmierci.

Projekt Zamojskiego - powstał w 1776 roku - był to zwarty akt prawny. Były w nim dwie zmiany: podniesienie wieku nieodpowiedzialności karnej do 18 lat i możliwość wyboru przez sędziego formy karnej. Gdy nieletni dokonał zabójstwa - nie karano śmiercią z wyjątkiem gdy nieletni wykazał się brutalnością, był zdemoralizowany i nie rokował poprawy - wtedy można było go skazać na karę śmierci.

Kodeks Karny Królestwa Polskiego z 1818 roku - obniżono wiek odpowiedzialności karnej do 12 roku życia - taki nieletni w ogóle nie podlegał karze. Powyżej 15 roku życia nieletni popełniający zbrodnię był umieszczany w zakładzie poprawczym lub w areszcie na okres 1 roku - jeżeli popełnił występek skazywano go również na tą samą karę ale na okres krótszy - do 6 miesięcy. Kara izolacji dzieliła się na trzy etapy:

1. 8 dni do 6 miesięcy

2. od 3 miesięcy do 1 roku

3. od 1 roku do 3 lat

Przewidywano różne formy zaostrzenia kary, które polegało na zastosowaniu postu oraz na stosowaniu różnych kar fizycznych.

Projekt Makarewicza - przewidywał dwojakie rozumienie nieletniego:

1. nieletni to osoba do 14 roku życia - całkowicie nie odpowiedzialna karnie

2. od 14 do 18 roku życia - odpowiedzialna warunkowo. Wobec takiej osoby stosuje się zwerbalizowane formy, niekoniecznie izolacja.

Polskę obowiązują Reguły Pekińskie dotyczące minimum postępowania z nieletnimi. Ustawa regulująca sprawy nieletnich to Ustawa o Postępowaniu w Sprawach Nieletnich z 1983 roku z późniejszymi zmianami. Ostatnia zmiana była w 2001 roku dotycząca zakładów poprawczych.

Interpretacja nieletniego. 3 zakresy interpretacji w myśl ustawy

1. W zakresie zapobiegania lub zwalczania demoralizacji nieletnich - nieletni to osoba do 18 roku życia. Mamy tu do czynienia z osobą gdy nie jest ograniczona dolna granica. Chodzi tu o takie przestępstwa jak: wagarowanie, ucieczki z domu, narkotyki, wszystko to co jest przejawem demoralizacji. Górna granica związana jest z pełnoletnością i ustaniem władzy rodzicielskiej. Osoba taka nie odpowiada za swoje czyny.

2. W zakresie dokonywania przez nieletnich czynów karalnych - nieletnim jest osoba, która ukończyła 13 lat, a nie ukończyła 17 lat - mamy do czynienia z popełnieniem przestępstwa. W 13 - 17 roku życia odpowiada już karnie i można w stosunku do nich zastosować środek wychowawczy lub karny.

3. W zakresie wykonywania środka wychowawczego lub poprawczego nieletni to osoba do 21 roku życia. Jest to umowna granica. Większość środków wychowawczych wiąże się z pełnieniem władzy rodzicielskiej, która kończy się z chwilą uzyskania pełnoletności przez delikwenta - nadzór rodzicielski, rodzina zastępcza. Do 21 roku życia mogą trwać środki, które wiążą się z izolacją, a także z ukończeniem szkoły.

Małoletni - jest to osoba do 13 roku życia , w myśl prawa nieodpowiedzialna karnie.

Młodociany - to pojęcie stosowane w kodeksie karnym i kodeksie karnym wykonawczym, w myśl którego młodocianym jest osoba co do której wykonuje się karę pozbawienia wolności i która nie ukończyła 21 roku życia.

W stosunku do młodocianych podejmuje się obligatoryjnie oddziaływania resocjalizujące czyli czy delikwent chce czy nie to i tak występuje resocjalizacja. Zróżnicowanie przestępstw na zbrodnie i występki:

Zbrodnie - są to czyny karalne zagrożone ustawowo karą pozbawienia wolności powyżej 3 lat.

Występki - są to czyny karalne o mniejszej wadze, które zagrożone są karą grzywny, ograniczenia wolności i pozbawienia wolności na okres nie dłuższy niż 3 lata

Środki wychowawcze i poprawcze, które przewiduje Ustawa o Postępowaniu w Sprawach Nieletnich - UPN

Środki te może orzec sąd rodzinny:

1. Upomnienie

2. Zobowiązanie nieletniego do określonego postępowania np. naprawienie szkody, przeproszenie poszkodowanego, leczenie odwykowe, zbliżenie się do grupy nieformalnej, podjęcie nauki itp.

3. Nadzór odpowiedzialny rodziców lub opiekuna

4. Nadzór organizacji młodzieżowej lub innej organizacji społecznej, bądź zakładu pracy lub osoby godnej zaufania

5. Nadzór kuratora

6. Skierowanie do ośrodka kuratorskiego

7. Orzeczenie zakazu prowadzenia pojazdów mechanicznych

8. Orzeczenie przedmiotów nabytych w związku popełnienia czynu karalnego

9. Orzeczenie umieszczenia w instytucji powołanej do sprawowania funkcji opiekuńczej, kształcącej zawodowo, zakład wychowawczy lub rodzina zastępcza

10. Umieszczenie w zakładzie poprawczym

Te środki dzielimy na trzy kategorie:

1. Środki które pozostawiają nieletniego w jego dotychczasowym środowisku wychowawczym

2. Środki pozwalające na skierowanie nieletniego do placówki lub instytucji przejmującej od rodziców tylko część obowiązków związanych z opieką np. skierowanie do ośrodka kuratorskiego lub OHP

3. Środki całkowicie zmieniające środowisko nieletniego np. rodzina zastępcza, zakład poprawczy, zakład wychowawczy

Środek poprawczy ma charakter izolujący. Stosuje się wobec nieletnich, którzy popełnili czyn karalny, ukończyli 13 rok życia, a wysoki stopień demoralizacji i/lub stosowanie innych środków wychowawczych jest nieskuteczne. Stopień demoralizacji określa:

1. Stopień popełnienia czynu

2. Współwystępowanie innych zachowań

3. Nieletni nie wyraża skruchy

4. Jeżeli powtarza czyn mimo stosowania środków wychowawczych

Środek poprawczy można zawiesić na okres 1 roku do 3 lat, w tym czasie stosuje się inne środki wychowawcze. Zawieszenie to można odwołać jeżeli nieletni wykazuje dalsze objawy demoralizacji, a środki wychowawcze są nieskuteczne.

STOSOWANIE KARY WOBEC NIELETNICH

Możliwość ukarania nieletniego przewiduje UPN oraz kodeks karny. W myśl ustawy nieletni podlega karze czyli pozbawieniu wolności w dwóch wypadkach:

1. Gdy istnieją podstawy do umieszczenia nieletniego w zakładzie poprawczym , a nieletni w chwili orzekania ukończył 18 lat

2. Gdy nieletni ukończył 18 lat przed rozpoczęciem wykonania wyroku o umieszczeniu w zakładzie poprawczym

Kodeks karny dopuszcza możliwość zastosowania wobec nieletniego, który dopuścił się zbrodni po ukończeniu 15 roku życia i za zastosowaniem wobec niego kary przemawiają okoliczności sprawy i warunki osobiste sprawcy - najczęściej dotyczy to zabójstw z premedytacją i szczególnym okrucieństwem. Najwyższy wymiar kary , który można zastosować w stosunku do nieletniego to 25 lat.

Grupy środków stosowane wobec rodziców:

1. Zobowiązanie rodziców do poprawy warunków wychowawczych, bytowych i zdrowotnych nieletniego

2. Zobowiązanie rodziców do naprawy szkód wyrządzonych przez nieletniego - kara grzywny

3. Włączenie zakładu pracy i organizacji do wychowawczego oddziaływania na jego pracownika lub członka tejże organizacji

Postępowanie wyjaśniające może zakończyć się : odmową wszczęcia postępowania, przekazaniem sprawy prokuratorowi, przekazanie sprawy do postępowania opiekuńczo - wychowawczego, bądź wszczęciem postępowania poprawczego.

2. System instytucjonalny

Początki instytucji resocjalizujących wiążą się z wiekiem XVI. Początkowo miały te placówki charakter religijny. W Polsce I zakład typu opiekuńczo - wychowawczego powstał w roku 1609 - był to przytułek, w którego nazwie istniał przypisek zakład poprawczy - przeznaczony dla sierot i dzieci wykolejonych, prowadzony przez bractwo niemieckie.

W 1732 roku powołano w Warszawie I zakład opiekuńczo - prewencyjny. Powstał przy szpitalu Dzieciątka Jezus. W pierwszym etapie był to ośrodek wyłącznie opiekuńczy, a kilka lat później przekształcono go w placówkę resocjalizacyjną.

W 1736 roku został założony przez Biskupa Rostkowskiego zakład poprawczy dla dzieci z wyrokami sądowymi. Skupiał dzieci nad którymi ciążył wyrok. Prowadzono tam wychowanie moralne, a środkiem oddziaływania była praca i nauka.

W 1636 roku powstał w Warszawie Instytut Moralnej Poprawy Dzieci Powstał ze składek społecznych i przez większość istnienia opirał swoje działanie ze składek charytatywnych. W pierwszym okresie był instytucją opiekuńczą - skupiając bezdomnych, żebrzących. Przełom nastąpił gdy placówkę zreorganizował Skarbek - Minister Sprawiedliwości. Zakład przekształcono w zakład poprawczy i znalazły się w nim tylko dzieci na których ciążyły wyroki sądowe lub policyjne. Dopuszczalne było umieszczenie w tej placówce dzieci przyprowadzone przez rodziców. Skarbek powołał towarzystwo wspierające instytut dzieci moralnie zaniedbanych. Rola Towarzystwa:

1. wspieranie finansowe

2. organizowanie pomocy dzieciom opuszczającym ta placówkę - pomoc postpenitencjalna np. pomoc w znalezieniu pracy, miejsca zamieszkania.

Dyrektorem został Stanisław Jachowicz, za jego dyrektorowania zakład stał się słynny w całej Europie. Był to zakład dla dzieci od 6 do 16 lat, stworzono statut placówki. Panowała pełna anonimowość. Wychowanków rozpoznawano na podstawie numerów. Panowała zasada całkowitej izolacji. Wychowankowie nie mogli być odwiedzani przez rodziców, ani członków rodziny. W nocy - pojedyncze cele, dzień - nauka i praca. Nowum - powołanie samorządu wychowanków - decydowali o sprawach kulturowo - oświatowych. Finanse przejął zarząd miejski. Odchodzono od typowo religijnego modelu placówek. Stopniowe przejmowanie finansowania tych placówek przez zarządy miejskie.

Osada w Studzieńcu - powstała w 1876 roku - typowa placówka resocjalizacyjna. Opierała się przede wszystkim na współpracy z tzw. koloniami rzemieślniczymi i rolniczymi. Obowiązywał tam system progresywny - polega na przechodzeniu wychowanka do coraz wyższych stopni resocjalizacji, a warunkiem tego przejścia jest uzyskanie określonych wymagań w zakresie przestrzegania dyscypliny, nauki, przygotowania zawodowego. Celem zakładu była dbałość o rozwój umysłowy, fizyczny oraz przygotowanie zawodowe. Podstawą były małe kilkunastoosobowe grupy wychowawcze. Zamieszkiwały one wraz ze swoim wychowawcą małe domki. System oceny opierał się na codziennych rozmowach, w trakcie których wychowankowie oceniali sami siebie. Po okresie międzywojennym dyrektorem został P. Suchan. Po drugiej wojnie światowej stał się zakładem karnym dla młodocianych.

Zakład w Chojnicach - powstał w 1885 r - początkowo zakład opiekuńczy pod zarządem niemieckim. W 1925 r został przekazany Polakom i stał się zakładem poprawczym. Był również zakładem dla osób bezdomnych i nie mających pracy. Dysponuje najbardziej bogatą ofertą jeżeli chodzi o kształcenie zawodowe swoich wychowanków. Mankament - likwidacja zakładu rolnego, który był zapleczem ekonomicznym.

WYBRANE SYSTEMY ODDZIAŁYWAŃ RESOCJALIZACYJNYCH

System rodzinkowy - Można porównać z wzorami życia rodzinnego. Najbardziej popularny w Niemczech, Francji i Szwajcarii. Polegał na tym, że nieletniego sprawcę kierowano do opiekunów zastępczych, gdzie łącznie z domownikami wykonywał pracę w gospodarstwie rolnym. W Niemczech realizacja systemu polegała na tym, że zgłaszały się rodziny które chciały sprawować opiekę nad takimi dziećmi. Dawano im dom i tworzono grupę wychowawczą nie mogła ona jednak liczyć więcej niż 10 wychowanków. We Francji był wychowawca wspomagany przez najstarszego wychowanka. Obowiązywał system progresywny - wychowankowie mogli uczestniczyć za dobre wyniki w lekcjach muzyki. Francuzi stworzyli tzw. system pomocy. Każdemu wychowankowi przydzielano opiekuna.

System oparty na progresji i selekcji - Przykładem jest zakład w Bornstom w Wielkiej Brytani. Powstał w 1905 r. Obowiązuje tu surowa selekcja. Chłopcy od 17 do 23 r życia. Składają się na niego 4 typy zakładów:

1. Zakład dla początkujących przestępców, rokujących szybkie postępy resocjalizacji

2. Zakład przeznaczony dla starszych przestępców o znacznym stopniu zaawansowania

3. Zakład dla osób z zaburzeniami psychicznymi i fizycznymi

4. Zakład dla osób wybitnie inteligentnych przejawiających silne tendencje psychopatyczne i przestępcze

Grupy te liczą nie więcej niż 10 - 12 osób i załogę jednego domu tworzy nie więcej niż 5 grup wychowawczych. Wychowawcą jest zawsze mężczyzna. W grupach funkcjonują kobiety zwane „matkami” które tworzą namiastkę macierzyństwa. Panuje progresja - grupa brązowa to grupa najniższa bez przywilejów, a błękitni to wychowankowie, którzy mają już jakieś przywileje. Nie przyjmuje się do tych zakładów recydywy.

SYSTEM INSTYTUCJONALNY W POLSCE

Polski system resocjalizacji i profilaktyki tworzą wraz z sądem rodzinnym następujące instytucje:

1. Zakłady poprawcze

2. Młodzieżowe Ośrodki Adaptacyjno - Społeczne tzw. MOAS

3. Ośrodki szkolno - wychowawcze

4. Domy Dziecka

5. Pogotowia Opiekuńcze

6. Schroniska dla nieletnich

7. Rodziny zastępcze

8. Ośrodki kuratorskie

9. Ochotnicze Hufce Pracy

10. Policyjne Izby Dziecka

11. Kuratorzy sądowi

Wszystkie instytucje są powiązane funkcjonalnie i strukturalnie. Struktura - stanowią strukturę placówek resocjalizacyjnych. Funkcjonowanie - obowiązują podobne cele. Różnica polega na intensywności nadzoru pedagogicznego oraz na konieczności oderwania dziecka od środowiska rodzinnego lub pozostawienie go w nim. Im więcej dziecko jest zdemoralizowane tym większe są przesłanki oderwania go od środowiska rodzinnego. Cele placówek: - Dążenie do wyeliminowania zagrożenia i przezwyciężenia procesu socjalizacji. Na proces resocjalizacji składa się:

1. Wychowanie czyli działalność intencjonalna, zgodna z przyjętym ideałem wychowania

2. Opieka - zaspokojenie potrzeb psychospołecznych wychowanka

3. Terapia - leczenie zaburzeń psychicznych środkami psychologicznymi i pedagogicznymi

Zadania placówek obejmują kolejne etapy postępowania z młodzieżą niedostosowaną:

1. etap - wykrywanie zagrożeń

2. etap - diagnozowanie i poradnictwo

3. etap - orzekanie o charakterze zastosowanych środków

4. etap - orzekanie o procedurze oddziaływań wychowawczo - opiekuńczych i terapeutycznych

Placówki dzieli się na trzy podstawowe grupy:

1. Placówka zajmująca się diagnozowaniem - pogotowie opiekuńcze, ośrodek diagnostyczno - konsultacyjny

2. Placówki prowadzące działalność wyłącznie wychowawczą w oderwaniu od środowiska rodzinnego np. zakłady poprawcze, MOAS, dom dziecka

3. Placówki o charakterze otwartym działające w środowisku nieletnich np. ośrodki kuratorskie, kuratorzy sądowi

W tym systemie nie ma zakładów karnych, gdyż są to zakłady penitencjalne podlegające ministrowi sprawiedliwości i dotyczą dorosłych.

PLACÓWKI DIAGNOSTYCZNE

1. Rodzinny ośrodek diagnostyczno - konsultacyjny - działania odnoszą się do diagnozy sytuacji nieletniego

2. Specjalistyczna opieka i poradnictwo w sprawach nieletnich

3. Prowadzi specjalistyczną opiekę nad nieletnimi

4. Poradnictwo w sprawach rodzinnych - zajmuje się kompleksowo diagnozą sytuacji rodzinnej

5. Sprawy małoletnich - sprawy opiekuńcze nad małoletnimi

Zadania:

1. Przeprowadzenie badań psychologicznych, pedagogicznych, lekarskich i środowiskowych oraz wydawanie na tej podstawie opinii o małoletnim i jego rodzinie

2. Prowadzenie poradnictwa rodzinnego i sprawowanie opieki nad małoletnim i nieletnim

3. Udzielanie specjalnej pomocy zakładom poprawczym i schroniskom dla nieletnich w zakresie opieki psychologicznej nad wychowankami

4. Współpraca z instytucjami i organizacjami zajmującymi się działalnością profilaktyczną

Opinia w sprawie nieletnich zawiera:

1. Wskazanie stopnia i przyczyny demoralizacji

2. Propozycje placówki w jakiej ma być umieszczony nieletni

3. W przypadkach koniecznych sugeruje także o rodzaju placówki

Opinie dotyczące małoletniego obejmują:

1. Ocenę jego aktualnej sytuacji

2. Przyczyny tej sytuacji

3. Sposoby reagowania małoletniego w sytuacji trudnej oraz warunki niezbędne do prawidłowego rozwoju małoletniego

Poradnictwo w sprawach rodzinnych obejmuje:

1. Diagnozę rodziców i dzieci w celu określenia zaburzonych relacji w rodzinie

2. Prowadzenie pracy psychoterapeutycznej

3. Udzielanie porad i pomocy w rozwiązywaniu konfliktów rodzinnych

4. Udział specjalisty ośrodka w sprawach rozwodowych na wezwanie sądu

5. Roztoczenie opieki specjalistycznej nad małoletnim narażonym na urazy psychiczne związane z sytuacjami konfliktowymi w rodzinie

Opieka ta może polegać na:

1. Ustaleniu wraz z kuratorem planu pracy wychowawczej

2. Kontakt pracownika ośrodka z rodzicami, wskazanie rodzicom właściwej drogi oddziaływania

3. Specjalistyczne działania podejmowane wraz z kuratorem w zakresie sprawowania nadzoru

POGOTOWIE OPIKUŃCZE

Zajmuje się diagnozowaniem dzieci od 3 do 18 lat. w odróżnieniu od ośrodka diagnostyczno - konsultacyjnego jest ośrodkiem sprawującym opiekę całkowitą. Dzieci są tam cały czas oderwane od środowiska rodzinnego. Mogą tam się znaleźć dzieci które:

1. W sposób nagły zostały pozbawione opieki rodzicielskiej

2. Dzieci trafiające z powodu zaburzeń środowiskowych, negatywnego zachowania, wymagają specjalistycznej obserwacji

3. Dzieci skierowane na podstawie orzeczeń sądu, wniosku dyrektorów szkół, kuratorów, inspektorów oświaty w celu ustalenia najkorzystniejszego dla nich środowiska wychowawczego

Zadania:

1. Opracowanie diagnozy pedagogiczno - psychologicznej i lekarskiej oraz podstawowych wskazań wychowawczych

2. Zapewnienie doraźnej opieki dzieciom opuszczonym i osieroconym oraz takim które wymagają izolacji od dotychczasowego środowiska

3. Organizowanie działalności kompensacyjnej w sferze wychowawczej i dydaktycznej

4. Zapewnienie warunków do wypełnienia obowiązku szkolnego

5. Kwalifikowanie podopiecznych do rodzin zastępczych, domów dziecka i placówek resocjalizacyjnych

Okres pobytu w pogotowiu nie powinien przekraczać 3 miesięcy, może być przedłużony o dalsze trzy miesiące. Realizuje się w jej ramach obowiązek szkolny. Zespół diagnostyczno - konsultacyjny pogotowia składa się z: zastępcy dyrektora, pedagoga, psychologa, wychowawcy grupy, pielęgniarki, nauczyciela klasy i osoby zajmującej się kierowaniem do placówki. Do jego obowiązków należy:

1. Kwalifikowanie dzieci do umieszczenia w pogotowiu

2. Kwalifikowanie dzieci do zajęć w zespołach wychowawczych, w zajęciach terapeutycznych i zajęciach indywidualnych

3. Ukierunkowanie działalności obserwacyjnej i diagnostycznej

4. Ustalenie wskazań i zaleceń dotyczących dalszej działalności wychowawczej

5. Wnioskowanie w sprawach przedłużenia pobytu w pogotowiu

6. Kwalifikowanie dzieci do umieszczenia w innych placówkach, w tym też do powrotu do własnych rodzin

Grupy dziecięce nie powinny liczyć więcej niż 12 osób. Zadania wychowawcze przewiduje się:

1. Wzmożona opieka wychowawcza - korekta niedomagań wychowawczych, opieka prozdrowotna

2. Działania w oparciu o różne środki wychowawcze - teatr, kino

3. Działalność sportowo - rekreacyjna w oparciu o możliwości placówki i nie tylko

4. Prostowanie kontaktów z rodziną

5. Wyrównywanie braków w nauce

Regulamin obejmuje:

1. Dbałość o ład i porządek

2. Dbałość o własne życie

3. Ponoszenie odpowiedzialności za własne czyny i inne

POLICYJNA IZBA DZIECKA

Policyjna Izba Dziecka to instytucja diagnostyczna ale przyjmująca całkowitą opiekę nad dzieckiem. Maksymalny czas pobytu w Izbie wynosi 48 godzin.

Trzy kategorie nieletnich, którzy mogą być osadzeni w Policyjnej Izbie Dziecka:

Nieletni co do których istnieje podejrzenie, że popełnili czyn karalny i istnieje obawa, że mogą się ukryć, bądź zatrzeć ślady czynu.

Nieletni wobec których nie można ustalić tożsamości: tacy, którzy ukończyli 13 lat, a nie ukończyli 17 lat.

Nieletni wymagający natychmiastowej opieki, a nie jest możliwe niezwłoczne dostarczenie ich rodzicom, ani umieszczenie w Pogotowiu Opiekuńczym - nieletni między 13, a 18 rokiem życia - mówi się o nich nieletni zagrożeni demoralizacją.

Osoby poniżej 13 roku życia są natychmiast przewożeni do Pogotowia Opiekuńczo - Wychowawczego lub jeśli nie ukończyły 3 roku życia do Domu Małego Dziecka.

Zadania Policyjnej Izby Dziecka:

Potwierdzenie lub ustalenie tożsamości.

Zebranie niezbędnych informacji o środowisku rodzinnym nieletniego.

Obserwacja pedagogiczna w czasie pobytu w Policyjnej Izbie Dziecka.

O zatrzymaniu nieletniego informuje się:

Rodziców bądź prawnych opiekunów.

Jednostkę policji, która działa na terenie zamieszkania nieletniego

Sąd rodzinny i prokuratura - jeżeli pojawi się przestępstwo

Władze oświatowe

Instytucje państwowe i organizacje społeczne kompetentne w zakresie opieki i wychowania

W czasie pobytu w Policyjnej Izbie Dziecka przysługuje:

Całodzienne wyżywienie

Czysta bielizna pościelowa i osobista.

Dresy i obuwie sportowe.

Środki higieny osobistej.

Nieletni przebywający w Policyjnej Izbie Dziecka ma zapewniony ustalony porządek dnia np. gry świetlicowe, czytelnictwo, pracownicy pedagogiczni prowadzą w tym czasie działalność profilaktyczną (filmy). Prowadzona jest działalność wychowawcza i profilaktyczna. Prowadzi się postępowania w celu przekazania go rodzinie bądź właściwej instytucji.

SCHRONISKO DLA NIELETNICH

Dla chłopców w Chojnicach, dla dziewcząt w Koronowie.

Jest instytucją diagnostyczną, zbierającą pełny zakres informacji o nieletnich. Kierowani są tam nieletni od 13 do 18 roku życia. Podstawą skierowania jest decyzja sądu i sędziego rodzinnego lub prokuratora. Zwolnienie ze schroniska następuje na podstawie organu, który nieletniego tam kierował. Ustawowy czas pobytu nie powinien przekraczać 3 miesięcy. Jeżeli są wskazania żeby nieletni nie przebywał w swoim środowisku rówieśniczym.

Podstawowe zadania Schroniska dla nieletnich;

Zapewnienie pozostającego w schronisku nieletniego do dyspozycji organu, który go tam skierował.

Zapobieganie działalności, która mogłaby utrudniać prowadzenie przez sąd sprawy nieletniego.

Opracowanie diagnozy dotyczącej sprawy nieletniego oraz zapoczątkowanie działalności resocjalizacyjnej nieletniego.

Diagnoza określa (dokonuje jej zespół specjalistów):

Osobowość nieletniego

Stopień jego demoralizacji.

Ocena środowiska wychowawczego.

Wnioski dotyczące dalszej opieki i wskazań resocjalizacyjnych.

Prognoza resocjalizacyjna - określa się atrybuty środowiska rodzinnego w zakresie poziomu asocjalności oraz atrybuty nieletniego w tym samym zakresie. Prognoza kończy się sugestią co do środka który może być wykorzystany wobec nieletniego.

Opinia o nieletnim zawiera sugestię poczynań działalności resocjalizacyjnej i zawiera:

Opinię o stanie zdrowia.

Informacje o uzdolnieniach i zainteresowaniach.

Predyspozycje zawodowe nieletniego.

Wnioski do prowadzenia działań resocjalizacyjnych.

W trakcie pobytu nieletniego w schronisku zadania edukacyjne prowadzone są w szkole, na zajęciach szkolnych, warsztatowych i w internacie. Grupa dydaktyczna może liczyć od 6 do 12 osób. Organizuje się zajęcia korekcyjno - wychowawcze.

Zajęcia warsztatowe - to zajęcia praktyczne, których celem jest wychowanie zawodowe, przygotowanie do zawodu i zdanie egzaminu czeladniczego.

Działalność internatowa - obejmuje pozostałymi czynnościami regulaminowymi, obejmuje organizację czasu wolnego (koła zainteresowań) oraz organizowanie form sportowych i rekreacyjnych.

Nadzór nad Schroniskami dla nieletnich sprawuje Prezes Sądu Okręgowego.

ZAKŁAD POPRAWCZY

Jest to placówka specjalna o charakterze resocjalizującym. Nadzór nad funkcjonowaniem sprawuje Prezes Sądu Okręgowego, a nadzór nad wychowankiem sprawuje sędzia rodzinny, który to orzekł.

Typy zakładów poprawczych:

Zakład dla nieletnich zdemoralizowanych w niewielkim stopniu, które prowadzą działalność wychowawczą w oparciu o środowisko lokalne.

Zakłady poprawcze o wzmożonym nadzorze wychowawczym dla nieletnich zdemoralizowanych w wysokim stopniu.

Zakłady poprawcze dla nieletnich upośledzonych umysłowo, wobec których stosuje się specjalne oddziaływania rewalidacyjno - resocjalizacyjne.

Zakłady dla nieletnich z zaburzeniami neuropsychicznymi i innymi zaburzeniami osobowości, którym zapewnia się opiekę psychoterapeutyczną.

W zakładach poprawczych pierwszego typu proces kształcenia i wychowania odbywa się z wykorzystaniem lokalnej bazy szkolnej, kulturalnej i sportowej. W przypadku placówek drugiego typu działalność resocjalizacyjna odbywa się w oparciu o własne zaplecze szkolne i warsztatowe oraz wyodrębnione obiekty sportowe. Zakłady trzeciego i czwartego typu realizują program szkoły specjalnej zazwyczaj wykorzystując własną bazę współpracując z poradnią pedagogiczną, psychologiczną, diagnozują zajęcia wyrównawcze. W zakładach poprawczych pierwszego i drugiego typu stosuje się indywidualne metody nauczania. Realizuje się program szkoły podstawowej, gimnazjalnej i ponad gimnazjalnej. Istnieje możliwość promocji śródrocznej. Kształcenie zawodowe może obejmować tradycyjną naukę zawodu jak i kształcenie kursowe. Realizuje się je w dwóch wariantach: trwa dwa lata lub półtora roku. Bierze się pod uwagę wiek wychowanka jak i poziom intelektualny.

OŚRODEK KURATORSKI

Jest to instytucja o charakterze otwartym, która działa w miejscu zamieszkania nieletniego. Zajmuje się nieletnim tylko przez pewien czas. Do Ośrodków Kuratorskich kieruje się nieletnich na podstawie orzeczeń sądowych, a ponadto nieletnich, których rodzicom ograniczono władzę rodzicielską, a nieletni ci nie mają zapewnionej należytej opieki i nadzoru w czasie wolnym. Nieletni umieszczani w Ośrodku Kuratorskim ze względu na cechy osobowości i sytuację życiową wymagającą systematycznej kontroli i pomocy.

Zadania Ośrodków Kuratorskich:

Wdrożenie do przestrzegania zasad współżycia społecznego i porządku publicznego.

Kształtowanie właściwego stosunku do nauki.

Rozwijanie zdolności i zainteresowań.

Usuwanie zaniedbań wychowawczych i edukacyjnych.

Podnoszenie kultury osobistej.

Rozwiązywanie problemów psychicznych

Rozładowywanie napięć.

Kształtowanie poczucia odpowiedzialności.

Zadania te realizuje się w trakcie zajęć z wychowankami oraz inicjując współpracę z jednostkami samorządowymi. Działalność ośrodka opiera się także o systematyczny kontakt z rodzicami, którego celem jest analiza procesu wychowania oraz ustalenia metod postępowania. W ośrodkach obowiązują trzy metody działania:

Metoda pracy grupowej

Metoda pracy środowiskowej

Metoda indywidualnego przypadku

Polegają na:

Organizowaniu czasu wolnego.

Nawiązywaniu współpracy ze środowiskiem.

Prowadzenie terapii oraz pomoc w usuwaniu zaniedbań edukacyjnych i wychowawczych

Zajęcia prowadzi kierownik ośrodka oraz kuratorzy rodzinni zarówno zawodowi jak i społeczni. Terapię mogą prowadzić wyłącznie osoby posiadający uprawnienia. Zajęcia mogą również prowadzić nieodpłatnie osoby, które otrzymały zgodę kierownika ośrodka. Zajęcia odbywają się w grupie nie większej niż 10 osób. Z reguły zajęcia odbywają się w siedzibie ośrodka, ale jeżeli istnieje możliwość to można wykorzystać bazę lokalną. Koszty pokrywa sąd. W czasie pobytu w ośrodku przysługuje wychowankom dożywianie, a stawkę dzienną ustala sędzia sądu rejonowego. Ośrodek jest czynny w czasie całego roku kalendarzowego, w dniach i godzinach dostosowanych do rzeczywistych potrzeb wychowanków, ale w czasie nie krótszym niż 20 godzin tygodniowo. Jedynie prezes sądu okręgowego na uzasadniony wniosek prezesa sądu rejonowego może zawiesić prowadzenie zajęć na czas nie przekraczający łącznie 3 miesięcy w roku i wyłącznie w okresie przerw wakacyjnych i świątecznych. Pozostali uczestnicy zajęć kierowani są do innych placówek.

Obowiązki kierownika ośrodka:

Organizowanie i koordynowanie pracy ośrodka.

Sporządzanie pisemnych sprawozdań co 6 miesięcy dla prezesa Sądu Rejonowego

Opiniowanie kandydatów do pracy w ośrodkach

Organizowanie działalności profilaktycznej

Prowadzenie zajęć w wymiarze 6 godzin tygodniowo.

Niezwłoczne powiadamianie sędziego Rodzinnego o podejrzeniu popełnienia przestępstwa przez uczestnika ośrodka.

Prowadzenie dokumentacji ośrodka.

Obowiązki kuratora zawodowego:

Prowadzenie zajęć w wymiarze 8 godzin tygodniowo

Prowadzenie dokumentacji przez bieżące wpisy w dzienniku i sporządzane sprawozdania

Udział w szkoleniach.

Bezpośredni nadzór nad Ośrodkami prowadzi Minister Sprawiedliwości.

Funkcje Ośrodka:

Funkcja resocjalizująco - kompensacyjna

Funkcja opikuńczo - wychowawcza

Funkcja dydaktyczna

Funkcja profilaktyczna - zapoznanie się z sytuacją nieletniego i częściowe izolowanie go i uodpornianie na negatywne bodźce

Funkcja integracyjno - społeczna - polega na współdziałaniu z młodzieżą, szkołami, rodzicami oraz innymi instytucjami opiekuńczo - wychowawczymi. Działalność ta stanowi margines.

RODZINA ZASTĘPCZA

Jest to forma opieki na dzieckiem pozbawionym tejże opieki. Istnieją trzy typy rodzin zastępczych:

Rodzina zastępcza spokrewniona z dzieckiem w stopniu pozwalającym na jego alimentację (rodzeństwo lub dziadkowie)

Rodziny spokrewnione w dalszym stopniu i biorą dzieci na czas określony.

Rodziny obce w stosunku do dziecka np. zobowiązały się wykonać wobec dziecka orzeczony środek wychowawczy.

Rodzina zastępcza jest instytucją. Dziecko nie nabywa żadnych praw np. dziedziczenie. Opiekunowie ci są opiekunami prawnymi.

Warunki jakie powinni spełniać rodzice zastępczy:

Muszą dawać rękojmię należytego wykonywania zadań związanych z opieką i wychowaniem.

Muszą mieć obywatelstwo polskie, mieszkać w kraju i korzystać z pełni praw cywilnych.

Nie może być pozbawiona praw obywatelskich i opiekuńczych.

Ma ukończone co najmniej 24 lata.

Nie jest chora na chorobę psychiczną, przewlekłą, zakaźną czy inną która uniemożliwia jej opiekę.

Ma odpowiednie warunki mieszkaniowe i stałe źródło utrzymania.

Obowiązki rodziny zastępczej:

Sprawowanie faktycznej i bieżącej opieki nad dzieckiem oraz jego wychowaniem.

Dziecko może być umieszczone w rodzinie zastępczej w przypadku:

Orzeczenia ograniczenia, pozbawienia lub zawieszenia władzy rodzicielskiej.

Orzeczenia umieszczenia w rodzinie zastępczej jako środka wychowawczego.

Za zgodą rodziców posiadających pełnię władzy rodzicielskiej ale będących w trudnej sytuacji.

Państwo udziela pomocy finansowej rodzicom zastępczym od chwili ukończenia przez dziecko 18 lat. W wyjątkowych wypadkach na czas nauki, ale nie dłużej jak do 25 roku życia (renegocjacja umowy).

KURATOR SĄDOWY - KURATELA SĄDOWA

Kurator sądowy sprawuje nadzór nad nieletnimi, którzy:

popełnili czyn karalny w wieku 13 - 17 lat i orzeczono wobec nich nadzór kuratora.

w sytuacji warunkowego zawieszenia umieszczenia w zakładzie poprawczym

w sytuacji warunkowego przedterminowego zwolnienia z zakładu poprawczego

nad nieletnimi zagrożonymi demoralizacją do 18 roku życia

W w/w wypadkach pełni funkcje wychowawcze i resocjalizujące.

W postępowaniu opiekuńczym:

sprawowanie nadzoru nad sposobem wykonywania obowiązków przez rodziców

troska o właściwy rozwój dziecka w rodzinie

rozwiązywanie problemów szkolnych

organizowanie pomocy materialnej rodzinie

organizowanie czasu wolnego

PODSTAWOWE ZAŁOŻENIA PEDAGOGIKI PENITENCJAlNEJ

Pedagogika penitencjalna - odnosi się do nieletnich, młodocianych i dorosłych umieszczonych na mocy orzeczenia sądowego w zakładach zamkniętych o charakterze izolacyjnym, podstawowym celem działalności jest odcięcie tych jednostek od środowiska zewnętrznego.

Młodociany - jest to osoba wobec której podejmuje się oddziaływania penitencjarne, a która w świetle Kodeksu Karnego Wykonawczego nie ukończyła 21 roku życia. Jest to pojęcie prawno - karne.

Recydywista - jest to skazany na karę pozbawienia wolności, który w ciągu 5 lat od popełnienia poprzedniego przestępstwa i po odbyciu 6 miesięcy kary pozbawienia wolności popełnia następne przestępstwo podobne do tego za które był skazany.

Recydywista penitencjalny - to osoba, która odbywała karę pozbawienia wolności i popełnia po jej odbyciu kolejne przestępstwo, inaczej mówiąc to przestępca powrotny. Jest to określenie, które funkcjonuje w zakresie pedagogiki penitencjalnej.

Kara kryminalna - przewidziana jest za popełnienie przestępstwa. Wiąże się z niezaprzeczalną szkodliwością czynu, które popełnił sprawca. Nieletni popełnia czyn karalny, a nie przestępstwo. Dorosły popełnia przestępstwo, bo trzeba je udowodnić.

Przestępstwem jest każdy czyn, który spełnia 3 warunki:

1. czyn musi być dokonany - zasadniczo nie karane są zamiary, chyba że ma charakter dużej szkodliwości

2. niezgodność danego czynu z aktualnie obowiązującymi przepisami

3. czyn musi charakteryzować się dużą szkodliwością społeczną

Polski Kodeks Karny przewiduje następujące kary zasadnicze:

1. kara dożywotniego pozbawienia wolności

2. kara 25 lat pozbawienia wolności - w przypadku nieletniego, który popełnił czyn o szczególnej szkodliwości i odpowiada za jego popełnienie jako młodociany nie można go skazać na dożywocie

3. kara bezwzględnego pozbawienia wolności od 2 - 5 lat

4. od 5 - 10 lat

5. od 10 - 15 lat

6. kara grzywny

7. kara ograniczenia wolności

Kary dodatkowe:

1. grzywna

2. pozbawienie prawa wykonywania zawodu

3. zakaz pełnienia pewnych stanowisk

4. zakaz prowadzenia pojazdów mechanicznych

5. ograniczenie praw publicznych

Kara kryminalna powoduje trojakiego rodzaju dolegliwości:

1. dolegliwość fizyczna - np. kara pozbawienia wolności

2. dolegliwość psychiczna - związana z deprywacją ważniejszych potrzeb psychicznych

3. dolegliwość społeczna - związana z ograniczoną możliwością pełnienia ról społecznych

KONCEPCJA KARY KRYMINALNEJ

Wyróżniamy trzy grupy koncepcji:

1. Zakładają, że kara jest celem samym w sobie, co oznacza, że nie spełnia ona celów użytecznych tzn. że kara jest wykonywana za konkretnie popełniony czyn

2. Zakładają, że kara jest środkiem do realizacji celów użytecznych - cel użyteczny - to naprawa zachowania przestępcy. Zakłada się, że kara nie może być represyjna, należy dać mu szansę na poprawę.

3. Koncepcje koalicyjne łączące dwa poprzednie elementy - ma stosować element represji wobec sprawcy i być jednocześnie drogą pozwalającą na poprawę zachowania.

II podział wg Levnela:

1. Teoria retrybutywna - oznacza to, że kara jest odpłatą za zło. Powinna nastąpić równowaga między karą, a czynem. Musi być sprawiedliwa i adekwatna do popełnionego czynu. Bierze się nie charakter przestępstwa, ale charakter czynu. Znajdują wielu zwolenników na całym świecie.

2. Teorie prewencyjne - zakładające konieczność poprawy przestępcy. Osiąga się dzięki temu dwa cele:

1. dobro indywidualne czyli odstrasza się sprawcę od popełnienia kolejnych przestępstw

2. dobro społeczne - w postaci odstraszenia, przestrogi innych osób - tę rolę spełniają media.

Kara powinna w tej teorii być utylitarna tzn. że kary nie stosuje się wówczas kiedy wyrządzona szkoda została zrekompensowana lub kiedy kara nie przyniesie efektu ze względu na niewspółmierność.

Funkcje kary:

1. Funkcja odwetowa - kara jest odpłatą za zło i sprawca musi odczuć dolegliwość związaną z ukaraniem i musi mieć świadomość rozmiaru popełnionego zła.

2. Funkcja eliminująca - ma za zadanie izolowanie niebezpiecznych sprawców, wykluczenie ze społeczeństwa na pewien czas, pozbawienie możliwości oddziaływania bądź wpływania na inne osoby.

3. Funkcja odstraszająca - odstraszenie innych członków społeczeństwa od popełniania podobnych czynów.

4. Funkcja poprawcza - wynika z założenia, że człowiek jest z natury dobry i danie mu możliwości refleksji i dając mu odpowiednie traktowanie, spowoduje u niego przemianę.

ROZWÓJ INSTYTUCJI WIĘZIENNEJ

Instytucja więzienia zaczęła się wykształcać w różnych państwach w XVI, XVII i XVIII wieku. Pierwsze więzienie powstało w Londynie. Było przekształcone z przytułku dla bezdomnych. Obowiązywała tam surowa kara i przestrzeganie zasad moralnych. Drugi zakład powstał w XVIIw. W Amsterdamie z podziałem na zakład męski i kobiecy. Zostały przekształcone z przytułków. Obowiązywała surowa dyscyplina, ale też obowiązek nauki. Musieli pracować, ale ich praca była odpłatna. Rozbudowana pomoc postpenitencjalna - poszukiwano po zakończeniu kary miejsca zamieszkania i pracę. Przed wzajemną demoralizacją chroniono przez umieszczanie w nocy w pojedynczych celach.

WIĘZIENIA WZORCOWE

1. Więzienie marszałkowskie - powstało w XVII w. w Polsce. Mieściło się w budynku specjalnie na te cele wybudowane. Cele były przestronne i widne i były ogrzewane. Panowały tam bardzo dobre warunki sanitarne. Nie umierano tam z powodu zaniedbania i chorób. Istniała posługa duszpasterska i opieka medyczna, pracowano. Mankament - osadzano tam osoby, które popełniły przestępstwo i pochodzili ze stanu szlacheckiego.

2. Więzienie w Gangawie - budynek wybudowany na cele więzienne. Osadzeni izolowani w pojedynczych celach. Mieli obowiązek opłacanej pracy i przywilej nauki. Pierwsze więzienie, które funkcjonowało wg systemu celkowego.

System celkowy - pierwszy znany system penitencjalny. Powstał w USA. Opierał się na trzech przesłankach:

1. wzrost tendencji humanitarnych i wartości życia

2. rzadsze orzekanie kary śmierci

3. doktryna religijna amerykańskich protestantów zwanych kwakrami - rygorystyczne traktowanie moralne.

System celkowy przybrał dwie postacie:

1. Ustrój pensylwański - bazuje na doktrynie kwakrów. Skazanych izolowano w ciągu dnia i nocy. Izolacja wiązała się z całkowitą bezczynnością skazanych

2. Ustrój augsburski - areszty są okrągłe lub wachlarzowate (areszt w Toruniu). Z centralnego punktu można obserwować wszystkie cele, które wyglądały jak klatki. Ten system nazwany był systemem milczenia. Skazani mogli pracować w czasie dnia, ale i skazanych i strażników obowiązywało milczenie.

3. System progresywny - powstał w Anglii i związany był z wprowadzeniem klasyfikacji skazanych (płeć, rodzaj popełnionego czynu, stopień demoralizacji, wcześniejsza karalność, zaburzenia osobowości). Powstał na wyspie Northold. Polegał na tym, że za przejawy pozytywnych zachowań przyznawano w czasie codziennych spotkań określoną liczbę punktów. Suma punktów oznaczała wyznaczony limit, jeżeli osoba go osiągnęła to otrzymywała przywileje. Właściwy rozwój nastąpił w Irlandii, a autorem był Crofton. Polegał na wyróżnieniu trzech faz kary pozbawienia wolności:

1. Okres surowego reżimu - trwający 9 miesięcy - panował tu system celkowy

2. Okres ciężkiej pracy i trwał połowę kary - praca w dzień, w nocy izolacja w pojedynczej celi

3. Okres ograniczonego dozoru - kierowano do lżejszej, opłacanej pracy, nie stosowano kar dyscyplinarnych i okres ten kończył się warunkowym zwolnieniem.

WIĘZIENNICTWO W POLSCE PO 1918 ROKU

Nowoczesny system więziennictwa zaczął się wykształcać po odzyskaniu niepodległości.

Pierwszy akt prawny który regulował powstanie i funkcjonowanie zakładów karnych to Dekret Naczelnika Państwa z 1919r. Reformatorski był akt z 1928r. Rozporządzenie Prezydenta Rzeczpospolitej Polskiej w sprawach więziennictwa obejmował:

1. Ujednolicenie organizacji zakładów karnych

2. Wprowadzenie systemu progresywnego

3. Wprowadzenie zasady segregacji więźniów i adekwatnego ich rozmieszczenia

4. Wprowadzenie obowiązku pracy, nauki, przywileju posługi duszpasterskiej i zasady utrzymywania kontaktów ze środowiskiem rodzinnym

Kodeks Karny z 1932r. Wprowadził typologię więzień. Wprowadzono precyzyjny podział więzień. Do 1956r. Więzienia były w gestii Ministerstwa Spraw Wewnętrznych. Po roku 1956 więzienia podporządkowano Ministerstwu Sprawiedliwości. W 1958r. W więzieniach utworzono działy penitencjalne, które organizowały pracę, naukę, działalność kulturalno - oświatową i sportową.

Podział zakładów karnych od 1958 roku:

1. Więzienia

2. Ośrodki pracy

3. Zakłady przejściowe

4. Zakłady dla recydywistów

5. Zakłady dla młodocianych

6. Zakłady dla więźniów z anomaliami psychicznymi

Wprowadzono rygory tzn. karę odbywało się nie tylko w określonym zakładzie, ale w ramach tych zakładów wprowadzano rygory. Wprowadzono również system wolnej progresji. W roku 1969 uchwalono nowy Kodeks Karny i obowiązywał on do 1998 roku, czyli do momentu uchwalenia nowego Kodeksu Karnego. W 1968 roku wprowadzono przymus resocjalizacji, który został zniesiony w 1998roku. Wprowadzono trzy rygory: zasadniczy, złagodzony i obostrzony. Wprowadzono grupy klasyfikacyjne w oparciu o rodzaj zakładu i rygor.

Podstawy klasyfikacji skazanych:

1. wiek

2. uprzednia karalność

3. wysokość aktualnie orzeczonej kary

4. czas pozostały do końca kary

5. stopień demoralizacji

6. podatność na resocjalizację - najmniej obiektywny

W 1974 roku wydano tymczasowy regulamin wykonywania kary pozbawienia wolności. Na mocy tego regulaminu wprowadzono 4 rygor - surowy - obowiązywał tylko w zakładach dla recydywistów. Przewidywał z wprowadzeniem rygorystycznych kar: ciężka praca fizyczna wykonywana nieodpłatnie, ograniczenie korespondencji, ograniczenie widzeń, ograniczenie udziału w zajęciach kulturalno - oświatowych, ograniczenie racji żywnościowej o ¼ lub ½ nawet do 14 dni, obcięcie włosów tzw. obcięcie na O, cela izolacyjna do pół roku. W 1981 roku zniesiono rygor surowy, zwiększono częstotliwość korespondencji i prawo do widzeń, zniesiono niektóre kary dyscyplinarne - racje żywnościowe i obcięcie włosów.

W 1990 roku wprowadzono nowy regulamin wykonywania kary pozbawienia wolności i na mocy tego regulaminu podwyższono należność za pracę przypadającą skazanemu do 35%. Zwiększono częstotliwość widzeń, objęto tymi widzeniami całą rodzinę. Karę celi izolacyjnej zmniejszono do 28 dni, do świadczeń emerytalnych zaliczano czas pracy w zakładzie karnym.

W 1998 roku wszedł w życie nowy Kodeks Karny na mocy tych aktów: podniesiono należność za pracę do 50%, możliwość noszenia odzieży prywatnej, korzystanie ze sprzętu RTV w celi, możliwość korzystania z samoinkasujących aparatów telefonicznych, przywilej niecenzurowanej korespondencji z instytucjami, zniesiono przymus resocjalizacji - wyjątkiem są nieletni i młodociani.

Typy zakładów karnych od 1998roku:

1. Zakład dla młodocianych

2. Zakłady karne dla pierwszy raz skazanych

3. Zakłady karne dla recydywistów penitencjalnych

4. Zakłady karne dla odbywających karę aresztu wojskowego

Rodzaje zakładów karnych od 1998 roku:

1. Zakład typu zamkniętego

2. Zakład typu półotwartego

3. Zakład typu otwartego

Różnią się stopniem zabezpieczenia, izolacji skazanego, obowiązków i uprawnień.

Systemy oddziaływań penitencjalnych albo systemy resocjalizacji penitencjalnej:

1. System zwykły - korzystają z niego skazani dorośli, którym przysługuje prawo do korzystania z dostępnych zajęć kulturalno - oświatowych, nauczania, zatrudnienia, mogą też w każdej chwili wyrazić zgodę na tzw. programowe oddziaływanie

1. System programowego oddziaływania - (IPO - indywidualny program oddziaływania) - IPO obejmuje indywidualnie ukierunkowane formy i rodzaje oddziaływań wychowawczych, warunki zatrudnienia, kierunki i warunki kształcenia, rodzaj zajęć kulturalno - oświatowych w jakich będzie brał udział, zakres utrzymywania kontaktów z rodziną, oraz sposób wywiązywania się z warunków alimentacji

2. System terapeutyczny - obejmuje osadzonych z zaburzeniami psychicznymi, upośledzonych umysłowo w stopniu lekkim, uzależnionych od alkoholu, narkotyków.

CHARAKTERYSTYKA POSZCZEGÓLNYCH RODZAJÓW ZAKŁADÓW KARNYCH

1. Zakład karny zamknięty - cele mieszkalne mogą być otwarte w porze dziennej w określonym czasie, skazani mogą być zatrudnieni poza zakładem karnym tylko w pełnym systemie konwojowania. Skazani mają prawo korzystania z zajęć kulturalno - oświatowych i sportowych oraz nauczania wyłącznie na terenie zakładu. Ruch skazanych po terenie zakładu odbywa się w sposób zorganizowany i pod dozorem. Skazani maja prawo korzystania z własnej bielizny i odzieży o ile zgodę wyrazi dyrektor. Mogą korzystać z dwóch widzeń w miesiącu. Dyrektor może zgodzić się na skumulowanie tych widzeń mają prawo do korespondencji, która jest kontrolowana.

2. Zakład karny półotwarty - cele otwarte w ciągu dnia, w ciągu nocy mogą być zamknięte. Mogą być zatrudnieni poza zakładem w systemie zmniejszonego konwojowania. Mogą korzystać z zajęć kulturalno - oświatowych i kształcenia poza zakładem karnym. Skazani mogą poruszać się po terenie zakładu w czasie i miejscach ustalonych porządkiem wewnętrznym. Mogą korzystać z własnej bielizny, odzieży i obuwia. Przysługują im widzenia nie podlegające dozorowi. Można im udzielać przepustek, nie częściej jednak niż co 2 miesiące i łączny czas 14 dni w roku. Widzenia 3 razy w miesiącu i można je kumulować. Korespondencja i rozmowy telefoniczne mogą być kontrolowane, ale nie muszą.

Zakład karny otwarty - cele są otwarte całą dobę. Zatrudniani są poza zakładem karnym bez konwojenta na pojedynczych stanowiskach. Z zajęć kulturalno - oświatowych, sportowych i nauki mogą korzystać poza zakładem karnym. Mogą poruszać się w zakładzie w czasie ustalonym wewnętrznie, mogą otrzymywać z depozytu pieniądze pozostające do ich dyspozycji. Mogą nosić własną odzież, bieliznę i obuwie. Można udzielać mu przepustek nie częściej niż 1 raz w miesiącu i nie dłużej niż 28 dni w roku. Nieograniczona liczba widzeń. Można przygotowywać dodatkowe posiłki we własnym zakresie. Korespondencja i rozmowy telefoniczne nie kontrolowane.

---